Lesbók Morgunblaðsins - 02.03.1952, Blaðsíða 12

r
104 .
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
— Samræmd
Framh. af bls. 99.
* ast. Eina leiðin til að bjarga rit-
hætti þeirra hefur reynst vera sú
að fella þau undir einhverja ein-
falda reglu, sem allir gátu lært
og þurftu ekki að kveinka sér und-
an. Enska er undantekning, en þar
er líka stafsetningarkunnátta al-
mennings óviðunandi og okkur eigi
fyrirmynd.
Vandamálið að kenna y eins og
næst þykir komist fornmáli tók all-
an þann tíma, sem kennarar máttu
af sjá til þess á fyrri helmingi 20.
aldar. Með lenging skólaskyldunn-
ar síðustu ár hafa fleiri tímar
unníst til stafsetningarkennslu. En
sé hér um bil öllum vexti íslensku-
n&ms í stafsetning varið, líkt og
í botnlausa hít, verður lenging
skólaskyldunnar einhver strang-
asta röksemdin um nauðsyn ein-
faldari stafsetningar. Aukið ís-
ltínskunám verður að temja nem-
endur við skilning og beiting máls
á æðra stigi en stafsetningarinnar
1 einnar.
t „Þetta er kennurunum að
kenna,“ segja einhverjir, „þeir eru
■' verri en í gamla daga.“ — Það er
. þá best ég vitni ekki nema í gaml-
! an og viðurkenndan kennara um
vandræðin með y.
Fyrir 63 árum hélt Björn M. Ól-
sen fyrirlestur sinn í hinu íslenska
kennarafélagi um stafsetning.
f Sjónarmið hans var stórt og djarf-
^ legt, að fella óvininn einfaldlega
i burt úr ritmálinu. Hann hefði einn-
? ig verið fús til málamiðlunar, að
viðhalda þeim yfsilonum, sem auð-
? lærð þættu, ef íramkvæmdaörðug-
? leikar hennar hefðu ekki verið
1 mun meiri þá en nú. Hann kvaðst
l vilja stafjsetja nær framburði en
var og bætti við: „Aftur á móti
^ mega þau atriði stafsetnino31.
stafsetning
haldast óbreytt, sem ekki valda
neinum sérlegum erfðileikum ....
þó að þau séu ekki í samræmi við
framburðinn."
Þessi afneitun hans á framburð-
arstafsetningu, um leið og hann
barðist gegn yfsilonum, er eitthvert
fyrsta sporið, sem íslendingur steig
til að leysa myndræmi ritmáls úr
ánauð og stagli þeirra sérfróðu.
Hann gerði það ekki síður fyrir
það, að hann var einn hinna sér-
fróðu.
Meðal röksemda BMÓ. fyrir af-
námi y skal hér aðeins rekja þær,
sem hann fékk úr skólastílum.
Til grundvallar í talning lagði
hann 200 inntökuprófsstíla með
1008 ritvillum, þar sem y-villur
námu 20.2%, og aðra 200 stíla við
stúdentspróf eða úr 5.—6. bekk
Lærða skólans. Villur hinna síðar-
nefndu voru um 300, en 27.7%
þeirra voru y-villur.
Auðséð var, að þrátt fyrir 6 ára
nám hjá kennurum, sem við get-
um ekki sakað um hirðuleysi í
stafsetning, hafði y-villum fækkað
tiltölulega minna en nokkrum öðr-
um hjá stúdentaefnum. BMÓ. dró
þá ályktun, að fyrir stúdenta, hvað
þá aðra, væri y-námið of grautar-
legt minnisnám til að borga sig,
árangur auk þess svona götóttur
og þjóðinni yrði einhvern tíma of-
urefli að dragnast með þennan
dauða staf. Auk þessa kom svo
fræðilegi vafinn um sum y. Hví
fresta breyting, sem fram hlyti að
ganga á endanum? Þeirri spurn-
ing og ögrun hefur ekki verið svar-
að enn, málinu skotið á 63 ára
frest.
Nú vil ég taka undir röksemdir*
hans að því viðbættu, að y vil ég
alls ekki missa úr íslensku, heldur
láta a. m. k. þau y „haldast óbreytt,
sem ekki valda neinum sérlegum
erfiðleikum .... þó að þau séu
ekki í samræmi við framburðinn.“
Ummæli hans, innan tilvitnunar-
merkjanna, eiga að vera okkur leið-
arljós til að varðveita y að svo
miklu leyti sem framkvæmanlegt
þykir að reglubinda það á auðskil-
inn hátt auk venjubundins y í
fleiri algengum orðum.
'—•« *
Hvers vegna má y ekki fara?
Það gerir sambandið við forn-
mál og siðskiptaaldarmál. Oímikil
svipbreyting ritmáls getur reynst
háskaleg, þótt dálítil svipbreyting
sé meinlaus. Enginn þarf að halda,
að y fremur en önnur fornmáls-
einkenni hafi haldist óskert, þótt
síðustu kynslóðir hafi leitað þess
fornleiks, sem 16.—18. öld höfðu
týnt. Og burtfelling nokkurs af
fornleiknum nú gerir aðeins stigs-
mun, engan eðlismun sjö alda þró-
unar. Látum svið yfsilons þrengj-
ast enn. Tryggjum því betur til-
veru þeirra leifa þess, sem lífvænt
eiga.
Tökum dæmi hugmyndatengsla,
sem eru ekki óháð stafsetningu.
Nokkur mannanöfn eru leidd af
goðaheitum með y: Freydís, Hjálm-
týr o. s. frv. Þeim er eiginlega ekki
hægt að breyta, því að stofni goðs-
nafna verður ekki hnikað. Með
sjónmynd nafns fylgir meir en
hálft inntak þess og blærinn, sem
fáir vilja glata. Þá er og auðveld-
ast að halda áfram að skrifa:
búsfreyja (eða húsfreya), Freys-
gyðlingar, týsfjóla, týliraustur.
Hugmyndatengsl og verðmæt erfða
venja styrkja þá skoðun, sem mér
finnst óhrekjandi, að þorri fornra
og fornstílaðra mannánafna sé yfir
y-breytingarnar hafinn: Brynhild-
ur, Brynjólfur, Dýrleif, Eyjólfur
(eða Eyólfur),- Eysteinn, Eyvind-
ur, Eyvör, Freysteinn, Gyða,
Lauíey, Signý, Sigtryggur, Styrm-