Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997 31
AÐSENDAR GREINAR
Fall og hrösun á jafnsléttu
1994 Sjúkrah. Reykjavíkur: Fall 3.255 Hrösun á jafnsléttu 4.938 Samtals 8.193
1994 Fj. sjúk.hús Akureyri: 643 856 1.499
1995 Sjúkrah. Reykjavíkur: 2.734 5.215 7.949
1995 Fj. sjúk.hús Akureyri: 500 828 1.328
Samtals: 7.132 11.837 18.969
Á TVEGGJA ára tímabili leit-
uðu 18.969 manns sér læknisað-
stoðar á Sjúkrahús Reykjavíkur
(Borgarspítali) og Fjórðungs-
sjúkrahús Akureyrar vegna falls
eða hrösunar á jafn-
sléttu.
SJÁ TÖFLU:
Samkvæmt þessum
tölum má ætla að á
milli 20.000 og 30.000
manns leiti sér lækn-
isaðstoðar vegna falls
eða hrösunar á jafn-
sléttu á landinu öllu.
Það samsvarar á milli
10.000 til 15.000
manns árlega. í þess-
um tölum eru m.a.
slys sem verða er ein-
staklingur dettur í
hálku og á það bæði
við utandyra sem inn-
andyra. Slysavarnafé-
lag Islands hefur ákveðið að leggja
sitt lóð á vogarskálina við að
fækka slysum sem verða vegna
fyrrgreindra orsaka.
Slysavarnir í hálku
Á stjórnarfundi Slysavamafélags
íslands, sem haldinn var 9. nóvem-
ber sl., var samþykkt að félagsein-
ingar Slysavarnafélagsins bjóði
fólki, sérstaklega öldruðum, aðstoð
við að nálgast mannbrodda og
stama skósóla til að auðvelda því
að komast ferða sinna áfallalaust
í hálku og slæmri vetrarfærð.
Að detta er algengt vandamál
hjá öldruðum. Tölulegar upplýs-
ingar hvaðanæva sýna
að ein algengasta or-
sök slysa hjá öldruð-
um má rekja til þess
að einstaklingurinn
hefur dottið. Orsökin
getur verið af ytri að-
stæðum t.d. hálku eða
af líffræðilegum ein-
kennum sem hefur
með jafnvægi að gera,
t.d. sjón og heyrn.
Hálka úti
Á veturna má alltaf
búast við snjókomu
eða ísingu. Hvoru
tveggja skapar hált
undirlag og eiga þá
margir erfitt með að
fóta sig. Það er árviss viðburður
að við heyrum í fréttum að komum
á slysadeildir fjölgar er frystir úti
og margir hljóta beinbrot er þeir
hrasa.
Hvað er til ráða?
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Mannbrodda er hægt að kaupa
af ýmsum gerðum, og eru þeir
ómissandi undir skó í hálku. Skó-
vinnustofur og skóverslanir víða
um land selja þennan útbúnað.
Verðið er mismunandi eftir gerð-
um. Sem dæmi má nefna að mann-
broddar sem smokrað er upp á skó
kosta frá kr. 790 - 1800. Mann-
broddar með klóm á hjörum sem
festir eru við hæl kosta frá kr.
1350. ákomnir. Nýtt íslenskt skó-
sólaefni, „svarti demanturinn“, er
Á tveggja ára tímabili
leituðu um 19.000
manns, segir Signrður
G. Sigurðsson, lækn-
is- aðstoðar vegna
hrösunar á jafnsléttu.
mjög stamur gúmmísóli sem kost-
ar ákominn frá kr. 2.990. Broddar
á staf og hækjur kosta frá kr.
580. Best er að ræða við sölufólk
um hvað henti hverjum og einum.
Hálka í heimahúsum
Hvað varðar hálku innandyra
má nefna bleytu á baðgólfi, i bað-
körum og sturtubotnum, nýbónuð
gólf og lausar mottur. FÍestir telja
sig örugga heima hjá sér en stað-
reyndin er sú að árlega slasast
fjöldi manns í heimahúsum vegna
þess að þeir fá slæma byltu af
fyrrgreindum orsökum.
Hvað er til ráða?
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Bleytu á gólfi skal ávallt þurrka
strax upp. Það er góð venja sem
getur komið í veg fyrir marga
byltuna. í baðkör og sturtubotna
er hægt að setja stamar gúmmí-
mottur með sogskálum eða líma
þar til gerð gúmmískraut inní
sjálft baðkarið. Á vegg við baðkar
eða sturtu má festa handföng sem
hægt er að halda sér í. Stamar
gúmmímottur má líka setja á bað-
gólf. í dag er ekki þörf á því að
bóna gólf eins og gert var áður
Sigurðsson
fyrr. Nú á tímum er hægt að kaupa
náttúrulegar sápur til að þrífa
gólfin sem mynda ekki hált undir-
lag. Varðandi lausar mottur er
hægt að fá stamar gúmmímottur
til að setja undir þær og gera þær -?
stöðugar. Þá hluti sem nefndir
hafa verið er hægt að kaupa t.d.
í byggingavöruverslunum.
Lokaorð
Að lokum skal á það bent að
hér eru engan veginn tæmandi I
upplýsingar um „hrösun“ í hálku
heldur aðvörun til að vekja fólk '
til umhugsunar um hætturnar sem
leynast víða. Allir eiga möguleika '
á að bregðast við þeim á einn eða
annan máta. Auk þess er slysa-
varnafólk úti um allt land tilbúið .
að aðstoða þig, lesandi góður.
Þess vegna hvet ég hvern og einn
til að ræða við slysavarnafélaga í í
sinni heimabyggð og leita eftir
stuðningi til að nálgast þau hjálp- í
artæki sem að framan greinir.
Slysavarnafélag Islands ásamt
áhugahópi sjúkraþjálfara í öldrun-
arþjónustu og framkvæmdasjóði
aldraðra gaf út bækling sem heit-
ir Ganga styrkir fætur sterkir
forða. falli. Hægt er að nálgast
þennan bækling hjá Slysavarnafé-
lagi íslands á Grandagarði 14.
Bæklingurinn tekur á ýmsum þátt-
um hvað varðar „dettni" og hvern-
ig best er að bregðast við. Gleði- - _
legt ár.
Höfundur er deildarstjóri
slysa varnadeildar _
Slysavarnafélags Islands.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
882. þáttur
„Fásinna væri að loka augum
fyrir því, að svo kann að fara,
að íslendingum verði gert ólíft
án þess að gangast undir meiri
eða minni efnahags- og stjórn-
arfars-afskipti valdfrekra og
gráðugra stórvelda, hvað sem af
kann að leiða. Fari svo, er aðeins
ein leið til að varðveita sjálfstæða
íslenzka menningu, og það er
verndun þjóðtungunnar. Viðbúið
er, að maklegt stolt af fegurð
landsins hrykki skammt til þjóð-
hyggju, ef ekki kæmi til dýrmæt-
ur menningararfur, sem umfram
allt er fólginn í tungu vorri og
sögu. Reyndar á saga þjóðarinn-
ar og bókmenntir fornar og nýjar
ekki lítinn þátt í ást íslendinga
á landi sínu.“ (Helgi Hálfdanar-
son).
★
Orðinu karakter bregður fyrir
í íslensku allar götur frá 17. öld
að minnsta kosti. Það mun vera
komið til okkar úr dönsku, en er
ættað úr grísku kharaktér og
merkir þar mót, eftirmynd eða
sérkenni. Þetta nafnorð er leitt
af samkynja sögn = rista, móta,
og tilsvarandi sögn í litháísku
táknar að skafa eða klóra. Fátt
er annars um góð samanburðar-
dæmi í germönskum málum.
Orðið karakter (e. character)
hefur þanist mjög út að merk-
ingu. í ensku eru greind um tutt-
ugu mismunandi afbrigði merk-
ingar.
Og þá er komið að okkur ís-
lendingum. Ég held við notum
þetta erlenda orð óþarflega mikið.
Oft væri okkur hollt að láta reyna
á móðurmálið, áður en við slett-
um. En hvað merkir karakter
meðal okkar? Ég nefni hér það
helsta sem mér er kunnugt um;
orðabækur eru fátækar í þessu
efni: 1) galdrastafur, 2) eigin-
leiki, 3) skaphöfn, skapgerð, 4)
skapstyrkur, 5) manngerð, per-
sónuleiki, 6) maður (sérkennileg-
ur, sálstyrkur).
Niðurstaða mín í bili er sú að
við ættum að spara tökuorðið.
Við gætum sagt til dæmis:
1) Liðið sýndi mikinn skap-
styrk og vann leikinn, þó að það
væri komið fjórum mörkum undir.
2) Þetta er merkileg mann-
gerð.
3) Skaphöfn hans er styrk.
4) Hann er merkilegur (sér-
kennilegur) persónuleiki.
Þarna höfum við unnið tvennt:
haft móðurmálið í heiðri og unnið
gegn orðafátækt.
★
1) Ásta Sóllilja Kristjánsdótt-
ir fæddist vestur í Dýrafirði í jan-
úar 1892. Hún var fermd 1906
og fullt nafn hennar letrað skýr-
um stöfum með hinni settlegu
rithendi sr. Janusar Jónssonar í
Holti í Önundarfirði.
Allt um þetta hefur nafnið
Sóllilja ekki ratað inn í prentaða
útgáfu Hagstofunnar 1915 á alls-
herjarmanntalinu 1910, enda þótt
Ásta Sóllilja Kristjánsdóttir væri
bráðlifandi.
Eftir skrám Þorsteins Þor-
steinssonar hagstofustjóra var
engin mær skírð Sóllilja
1921-50. En nú eru í þjóð-
skránni að minnsta kosti sex sem
heita Sólliya síðara nafni. Ekki
efast ég um að Halldór Kiljan
Laxness hefur heyrt getið Ástu
Sóllilju Kristjánsdóttur, er hann
tók til við Sjálfstætt fólk.
2) Viðmælandi útvarpsstöðv-
ar: „Það hefur komið upp á borð
hjá mér að kíkja á tennur í dýr-
um.“ Er ekkert lát á smekkleys-
unni?
3) Að ganga milli bols og
höfuðs er gamalt myndhverft
orðtak sem notað er í merking-
unni að gjörsigra eða uppræta.
Líkingamálið þarf held ég ekki
skýringa. [Má ég skjóta því hér
inn að maður bargst einu sinni
naumlega á stúdentsprófi með því
að segja þó, að „mænan væri í
bolnum“]. Hitt er ástæðulaus
breyting, sem heyrðist nýlega í
fréttum, að „ganga til bols og
höfuðs“, þótt það kunni að vera
framkvæmanlegt.
4) „Ríki íslenskunnar er að
vísu ekki víðáttumikið í rúmi, hún
hefur ekki lagt undir sig löndin,
en hún hefur lagt undir sig ald-
irnar. . . . Egill Skallagrímsson,
víkingurinn, og Matthías Joc-
humsson, klerkurinn, gætu
skipst á hendingum yfir tíu aldir
og skilið hvor annan til fulls. Svo
mikill er kraftur hins íslenska
orðs, að tönn tímans hefur aldrei
unnið á því - og skal aldrei
gera.“ (Árni Pálsson, 1878-
1952).
5) Ólafur á Syðri-Reykjum ver
það tal „að ganga milli Pontíusar
og Pílatusar“ og segir að það tíðk-
ist t.d. í Þýskalandi.
6) Afdráttarháttur (sparar
rúm og prentun):
Kveina margir. Kvíða haldna
kvonarleysi dapurt hijáir.
7) Bókin Orðalykill eftir Árna
Böðvarsson er mjög nytsamleg,
t.d. um landafræðiheiti. Hér eru
nokkur dæmi:
Kantaraborg, EF. Kantara-
borgar Englandi, e. Canterbury
Kap Fai’vel Hvarf
Kap Verde -*• Grænhöfðaeyj-
ar
Kara Deniz Bogaz -* Sævið-
arsund
Karaíbahaf, Karabíska haf -»•
Karíbahaf
Karelía -»■ Kirjálaland
Kargeyja
einnig ritað Kharg, íran,
Persaflóa
Karíbahaf
(kennt við Karaíba eða
Karíba, frumbyggja Mið-Amer-
íku) Karaíbahaf, austur af Mið-
Ameríku.
8)
Þá háttvísi er að lofa,
þegar lamar af slensíu og dofa
nú skríða SÞ
(horfin frægð þeirra forn)
á sínum fjórum í Annan Kofa.
(Hárekur úr Þjóttu).
9) Vestmanneyingi á Húsavík,
sem var óvanur renningi(=skaf-
renningi) sagði að sér líkaði ekki
þessi sífelldi „dregill“.
Orð í tíma töluð
MIG undrar andvaraleysið í fólki
gagnvart sínum eigin málefnum,
en ég hef talað við fjölda fólks sem
hefur sýnt að það vilji hafa sam-
stöðu í málefnum öryrkja og aldr-
aðra. En það er nú einu
sinni svo að ekkert er
hægt að gera nema
með samstöðu en það
gerum við eingöngu
með því að ganga í
félag eldri borgara þvi
þar er margur góður
maðurinn sem vill og
getur unnið að okkar
málefnum.
Þetta eru sameigin-
leg hagsmunamál okk-
ar og skiptir engu
máli hvaða stjórnmála-
skoðanir við höfum og
því síður í hvaða flokki
við erum. Við vitum
öll, hveijir eru and-
stæðingar okkar eru;
því þurfum við að snúna bökum
saman til að mynda samstöðuhóp
sem sinnir okkar þörfum.
Sterkasta vopn aldraðra
eru atkvæðin, segir
Skúli Einarsson, sem
hvetur fullorðið fólk
til samstöðu.
Helstu vopn okkar eru atkvæðin
okkar, að þau fari í réttar hendur.
Það er það eina sem þessir herrar
skilja, því þótt þeir séu með falleg
fyrirheit fyrir kosningar þá vill það
oft verða svo að lítið fer fyrir fram-
kvæmdum þegar á reynir. Og oft
er það nú þannig að forystumenn
verða að fórna sínum pólitísku
skoðunum til að geta unnið að þess-
um sjálfsögðu hagsmunamálum.
Við vitum að það er sami rassinn
undir öllum þessum þingmönnum,
með fáum undantekningum og tel
ég þetta samstarf við Framsókn
mjög slæman kokkteil (og hristist
vel). Vil ég biðja alla að grand-
skoða þetta fólk vel áður en því
verður afhent umboð okkar. Því
við verðum að hindra að þau kom-
ist í þá aðstöðu sem leyfir þeim
að fremja frekari kjaraskerðingar
á okkur, við erum nefnilega í út-
rýmingarhættu að völdum stjórn-
valda.
Kannski bíður seðlabankinn eftir
Páli og Ingibjörgu.
Þau verða kannski
verðlaunuð fyrir léleg
störf í þágu smáborg-
aranna, samanber
flokksbróðir þeirra
Steingrím. Ég skil
ekkert í þessum bless-
uðu tréhestum, sem
eru að hnýta í eftir-
launafólk og öryrkja.
Þetta hlýtur að vera
vanþroski. Myndi það
vilja skattleggja tekjur
sínar æ ofan í æ, af
þessum fátæklega líf-
eyri sem fólki er
skammtað eftir langan
starfsdag.
Unga fólkið ætti að
vita af því að það tekur ekki við
slæmu búi af okkur ellilífeyrisþeg-
um. Eignir þjóðarinnar eru 1.200
til 1.400 milljarðar en skuldir 230
milljarðar, þrátt fyrir ýmis áföll og
bruðl. Geri aðrir betur!
Mörg minni hagsmunafélög hafa
haft sín mál fram með því að sýna
festu. Það er einmitt það sem við
verðum að gera. Ég vil að endingu
biðja fólk að gegnumlýsa þing-
mennina okkar vel, áður en þeim
er afhent umboð okkar til að spila <
með, því eins og ég sagði áðan þá
er það okkar eina vopn. Ég vil líka
benda ykkur á að skoða grein eftir
Margréti H. Sigurðardóttur, út-
reikning jólagjafanna í ár, sem birt-
ist í Mbl. þann 3. desember síðast-
liðinn.
Höfundur er ellilífeyrisþegi og
fyrrv. matsveinn.
Kjarvalsstaðir
Skúli
Einarsson
1