Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997 11
FRÉTTIR
Áttunda ráðstefnan um rannsóknir í læknadeild Háskóla íslands
ATTUNDA ráðstefnan um
rannsóknir í læknadeild
Háskóla íslands hófst í
Odda í gærmorgun með
fyrirlestrum annars vegar um
krabbameinsrannsóknir og hins
vegar um augnlækningar. Ráð-
stefnunni lýkur síðdegis í dag,
iaugardag, með verðlaunaafhend-
ingu fyrir vísindavinnu í lækna-
deild HÍ síðastliðin tvö ár.
Margbreytileg verkefni
Á ráðstefnunni kynna vísinda-
menn sem vinna að rannsóknum
á vegum læknadeildar samtals
178 verkefni. Þau eru mjög marg-
breytileg og snerta flestar greinar
heilbrigðisvísinda. Auk rann-
sókna á krabbameini og augn-
sjúkdómum ber mikið á rannsókn-
um í ónæmisfræði, einnig hjarta-
og æðasjúkdómum, faraldsfræði,
handlæknisfræði og fleiru. Verk-
efnakynningarnar skiptast í
tvennt; annars vegar er um að
ræða 103 munnleg erindi, hins
vegar eru 75 verkefni kynnt með
veggspjaldasýningu.
Undir liðunum ónæmis- og far-
aldsfræði falla bakteríu- og sýkla-
rannsóknir, sem mikil virkni hefur
verið í að undanförnu. Af þeim
rannsóknum hafa þær sem beinast
að bakteríutegundinni „pneum-
ococcus“ vakið einna mesta at-
hygli, en þessi baktería á þátt í
margs konar sýkingum, m.a. mun
hún vera algengasta orsök eyrna-
bólgu í börnum. Sýklalyfjaónæmi
þessarar bakteríu er vandamál
sem brugðizt hefur verið við með
því að draga úr sýklalyfjanotkun
og þróun nýrra bóluefna, sem eiga
að verka betur sem vörn fyrir
börn gegn eyrnabólgu.
Krabbameinsrannsóknir eru eitt
umfangsmesta rannsóknasviðið. I
gær voru fjórtán verkefni á sviði
krabbameinsrannsókna kynnt á
ráðstefnunni. Að þessum verkefn-
um hafa unnið fleiri en sextíu vís-
indamenn - líffræðingar, læknar
og meinafræðingar leggja þar
saman krafta sína.
Stofnfrumuígræðslur
Meðai athyglisverðra nýjunga,
sem kynntar voru, má nefna þróun
nýrra aðferða við stofnfrumu-
ígræðslur, sem eru vaxandi þáttur
í meðferð gegn ýmsum illkynja
blóðsjúkdómum, s.s. hvítblæði, og
föstum æxlum, m.a. brjósta-
krabbameini. Þetta meðferðar-
form hefur að sögn Kristbjarnar
Orra Guðmundssonar líffræðings,
sem kynnti rannsóknina, að hluta
til komið í stað beinmergs-
ígræðslna, en þær hafa hingað til
verið sú aðferð sem helzt hefur
verið beitt við meðferð illkynja
blóðsjúkdóma.
Niðurstaða rannsóknarinnar er
sú, að líklega sé hægt að beita
stofnfrumuígræðslum sem árang-
ursríkri stoðmeðferð eftir sterka
lyfja- og geislameðferð. Meðferð-
in byggist á því, að úr blóði sjúkl-
ingsins eru síaðar blóðmyndandi
stofnfrumur, sem síðan eru
geymdar í frysti. Þar sem hlut-
fall slíkra frumna er aðeins um
0,01% í venjulegu blóði er þessi
síun gerð möguleg með því að
örva framleiðslu þeirra með sér-
stakri lyfjagjöf, sem getur hækk-
að hlutfallið í 3-4%. Þá er hægt
að beita sjúklinginn sterkari lyfja-
og geislameðferð en ella, og eyða
stofnfrumunum í beinmergnum
ásamt krabbafrumunum sjálfum.
Að því loknu er með geymdu
stofnfrumunum hægt ____________
að byggja upp heilbrigt
blóðkerfi á ný, án bein-
mergsflutnings úr
skyldmenni eða öðrum
líffæragjafa. Með þess-
ari aðferð má auka líf-
slíkur t.d. hvítblæðis-
sjúklinga til muna.
íslenzkir sjúklingar sem fengið
hafa beinmergsígræðslu hafa
Morgunblaðið/Ásdís
í DESEMBER 1995 tókst að einangra annað brjóstakrabbameinsgenið svokallaða, BRCA2, ári eftir
að það fyrsta uppgötvaðist. íslenzkur rannsóknarhópur við frumulíffræðideild Rannsóknastofu Há-
skólans í meinafræði á Landspítalanum átti þátt í þeim áfanga. Á ráðstefnunni í Odda kynnti Rósa
Björk Barkardóttir sameindaerfðafræðingur, sem hér sést (2. f.h.) í hópi félaga sinna í rannsóknar-
hópnum, nýjustu rannsóknirnar á arfgengu bijóstakrabbameini. Hin heita (f.v.) Aðalgeir Arason,
Guðrún Jóhannesdóttir, Júlíus Guðmundsson og loks Valgarður Egilsson.
Mikil gróska í
íslenzkri rann-
sóknarvinnu
Á áttundu ráðstefnunni um rann-
*
sóknir í læknadeild Háskóla Islands,
sem hófst í gær og lýkur kl. 18 í
dag, kynna vísindamenn 178 rann-
sóknarverkefni, sem bera grósku
íslenzkrar rannsóknarvinnu vitni.
Auðunn Arnórsson hlýddi á nokkr-
ar verkefnakynningar í Odda í gær.
200-300 kon-
ur á „krabba-
meinsaldri" í
sérstökum
áhættuhópi
þurft að leita til útlanda, en vax-
andi áhugi mun vera á því að
hefja slíkar meðferðir hérlendis.
„Það er í raun allt til staðar hérna
núna til að fara í gang með þetta,“
segir Leifur Þorsteinsson, sér-
fræðingur í ónæmisfræði við
Blóðbankann. Eina hindrunin
væri að þetta væri flókið ferli sem
margir þurfa að koma að, og kost-
aði sitt. En Leifur bendir á, að
heilbrigðisráðherra hafi nýlega
lýst yfir áhuga sínum á að hafinn
yrði undirbúningur að því að af
þessu megi verða.
Fjöldi íslenzkra sjúklinga, sem
ástæða er til að ætla að gætu
bætt horfur sínar verulega með
þvi að gangast undir meðferð af
þessu tagi, er þó nokkur. Til
dæmis er fjöldi bijóstakrabba-
________ meinssjúklinga, sem
gagn hefði af stofn-
frumuígræðslu sem við-
bót við lyfjameðferð,
u.þ.b. 8-10 árlega. Að
sögn Leifs benda tölur
erlendis til að þessi hóp-
“ ur geti bætt lífslíkur úr
25-30% í 60-80%. Þessi fjöldi er
þó aðeins viðbót við fjölda þeirra
sem þjást af illkynja blóðsjúkdóm-
um og hefðu augljós-
lega mest gagn af
meðferðinni. Að
sögn Leifs mun með-
ferðin einnig lofa
góðu að því er varðar
sjálfsónæmissjúk-
dóma, svo sem M.S.
Arfgengi brjósta-
krabbameins
Á síðustu árum
hefur verið lögð mikil
áherzla á rannsóknir
á brjóstakrabba-
meini. Uppgötvun
bijóstakrabbameins-
genanna svokölluðu
(BRCAl og BRCA2)
var mikið framfara-
skref í bijóstakrabbameinsrann-
sóknum, en íslenzkir vísindamenn
áttu sinn þátt í að það tókst að
einangra þessi gen. Talið er að
um 5-10% bijóstakrabbameinstil-
fella séu arfgeng og að rekja megi
meira en helming þeirra til stökk-
breytinga í bijóstakrabbameinsg-
enunum.
Rósa Björk Barkardóttir, sam-
eindaerfðafræðingur á Rann-
sóknastofu Háskólans í meina-
Leifur
Þorsteinsson
Kristbjörn Orri
Guðmundsson
Haraldur
Sigurðsson
Andri
Konráðsson
íslenzku
fræði, kynnti nýjustu
rannsóknina á þessu
sviði. Hún beinist sér-
staklega að rannsókn á
átta stórum ættum, sem
hafa sterka tilhneigingu
til myndunar krabba-
meins í brjósti. Niður-
staða hennar sýnir að í “
um 90% af þeim einstaklingum
sem koma úr þessum fjölskyldum
með háa tíðni arfgengs bijósta-
krabbameins finnst stökkbreytt
bijóstakrabbameinsgen. Að sögn
Rósu Bjarkar má áætla af niður-
stöðum skimunarátaks, sem
framkvæmt var nýlega, að um
1.000 íslendingar beri slíkt stökk-
breytt gen í sér, eða um 500 kon-
ur. Af því megi ætla, að um
200-300 íslenzkar konur á
„krabbameinsaldri“ séu í sérstök-
um áhættuhópi, þar sem líkurnar
á að þær sýkist af bijóstakrabba-
meini fyrr eða síðar á lífsleiðinni
nálgast 90%. Líkurnar eru mestar
á aldrinum frá þrítugu til fimm-
tugs.
Tíðni augnslysa
Meðal athyglisverðra erinda
um augnlækningar var rannsókn
á augnslysum á íslandi, sem
Haraldur Sigurðsson augnlæknir
kynnti. Rannsóknin fólst fyrst
og fremst í að bera saman tölur
um augnskaða á árunum 1987-
1993 við tölur frá tímabilinu
1971-1979, þar sem einkum var
tekið tillit til eðlis og tíðni slysa.
Að sögn Haraldar er athyglis-
verðasta niðurstaðan úr rann-
sókninni sú, að á meðan augn-
sköðum barna af völdum slysa
fer greinilega fækkandi stendur
tíðni slíkra slysa í stað hjá full-
orðnum. Á meðan fjölda barna
sem urðu fyrir augnskaða af slys-
förum fækkaði úr 23 á ári að
jafnaði á áttunda áratugnum í
12 á árunum 1987-1993, var
sambærilegur fjöldi fullorðinna
33 og fækkaði aðeins í 26; þetta
er að sögn Haraldar svipað hlut-
fall, þar sem á síðustu árum hafa
færri verið lagðir inn vegna
augnslysa.
„Þessi þróun er áhyggjuefni,"
segir Haraldur. Algengasta or-
sök- augnskaða fullorðinna hafi
verið og sé enn vinnuslys. Þeim
hafi ekki fækkað á undanförnum
áratugum. Flestum augnsköðum
valdi slys við húsabyggingar, þar
sem hamrar, naglar og vírar hafa
reynzt mestu skaðvaldarnir.
Hvað varðar alvarlegustu slysin
segir Haraldur nútíma augn-
skurðlækningar hafa gert það
mögulegt að bjarga t.d. augum
með flísar inni í auganu eða aug-
um sem skorizt þafa af odd-
hvössu verkfæri. Áður fyrr hafi
þurft að fjarlægja mörg þannig
sköðuð augu. Á tímabilinu 1964-
1992 voru 72 augu fjarlægð
vegna alvarlegra augnslysa.
Hornhimnuígræðslur
Hornhimnuígræðslur munu
vera algengustu ígræðsluaðgerðir
sem framkvæmdar eru í heimin-
um, og eru jafnframt einu líffæra-
flutningarnir sem gerðir eru hér-
lendis, en íslenzkir læknar byijuðu
að framkvæma slíkar aðgerðir
árið 1981. Á ráðstefnunni var
kynnt yfirlitsrannsókn á þeim
hornhimnuígræðslum sem fram
hafa farið hérlendis frá upphafi
til ársloka 1995, en á þessu tíma-
bili voru gerðar 99 ígræðslur á
73 einstaklingum, sem voru allt
frá 5 til 94 ára.
Algengasta ástæða aðgerðanna
var arfgengur augnsjúkdómur
sem kallaður er „blettótt horn-
himnuveiklun". Athygli vekur, að
þessi sjúkdómur er margfalt al-
gengari hér en í nálægum löndum.
Að sögn Andra Konráðssonar við
augndeild Sjúkrahúss Reykjavík-
ur, Landakoti, sem kynnti rann-
sóknina, kemur sjúkdómur þessi
fram á unglingsárum og versnar
_______ með aldrinum. Um þrí-
tugt getur sjúklingurinn
hafa tapað svo til állri
sjónskerpu af sökum
sjúkdómsins. Eina
þekkta lækningin við
honum er að skipta um
hornhimnu. Árangur
Hornhimnu-
ígræðslur
einu líffæra-
flutningarnir
hérlendis
mældur í bættri sjónskerpu eftir
aðgerð mun hérlendis vera með
því bezta sem þekkist í heiminum.