Morgunblaðið - 04.01.1997, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
pteripmM&Mí
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMKEPPNIOG
LYFJAVERÐ
HEILBRIGÐISRÁÐUNEYTIÐ hefur hækkað hlutdeild neyt-
enda og sjúklinga í greiðslu lyfjakostnaðar. Áfram greið-
ir Tryggingastofnun ríkisins þó stærstan hluta kostnaðar við
lyf og hámarksupphæðin, sem sjúklingur greiðir fyrir lyf, verð-
ur óbreytt.
Eft.ir að frjálsræði var aukið í lyfsölu á nýliðnu ári hafa nýj-
ar lyfjaverzlanir verið settar á stofn og veitt eldri apótekum
harða samkeppni. Að hluta til felst sú samkeppni í bættri þjón-
ustu frá því, sem áður var, en einnig hafa Iyfjaverzlanir veitt
neytendum afslátt af hlutdeild þeirra í verði lyfja.
Afslátturinn hefur numið allt að 99%. Stundum hefur neytend-
um hreinlega verið' gefinn þeirra hluti af lyfjaverðinu. Þessi
afsláttur hefur hins vegar verið lyfjaverzlunum ódýr, vegna
þess að ríkissjóður greiðir eftir sem áður langstærstan hluta
lyfjaverðsins. Þannig hefur samkeppni lyfjaverzlana eðli málsins
samkvæmt ekki farið fram á sömu forsendum og þar sem verið
er að selja venjulega vöru á fijálsum markaði. Ríkissjóður hef-
ur heldur ekki fengið sama afslátt af hlut almennra skattgreið-
enda í lyfjaverðinu.
Með því að lækka svo mjög kostnað neytenda af lyfjakaupum
er ýtt undir að einhveijir misnoti kerfið og meira sé keypt af
lyfjum en fólk þarf í raun á að halda. Það er til merkis um
þetta, að lyfjareikningur til Tryggingastofnunar hefur aldrei
verið hærri en í október síðastliðnum, en þá stóð verðstríð lyfja-
verzlana sem hæst. Þessi reikningur er auðvitað sendur áfram
til skattgreiðenda.
Með því að hækka kostnaðarhlutdeild neytenda er heilbrigðis-
ráðuneytið í raun að ná í vasa skattgreiðenda hluta af þeirri
verðlækkun, sem samkeppni apótekanna hefur skilað. Um leið
er reynt að draga úr hættunni á ofnotkun lyfja, sem kosta skatt-
greiðendur háar fjárhæðir. Meðalvegurinn í þessum efnum er
vandrataður, en svo virðist sem ákvörðun heilbrigðisyfirvalda
sé skynsamleg.
ÁVÖXTUN OG VARZLA
LÍFEYRIS SPARNAÐAR
LÍFEYRISSJÓÐIR voru lengi vel nánast eini peningalegi
sparnaður landsmanna. Aðild að þessum sjóðum og ið-
gjaldagreiðslur til þeirra áttu að tryggja afkomu hlutaðeigandi
á efri árum. Jafnframt gegndu sjóðirnir mikilvægu hlutverki á
takmörkuðum íslenzkum lánsQármarkaði. Ekki mun umtalsverð-
ur ágreiningur meðal landsmanna um skylduaðild að lífeyris-
sparnaði. Á hinn bóginn vex þeirri kröfu ásmegin að eigendur
þessa sparnaðar hafi fijálst val um, hvar hann er ávaxtaður.
Við hlið hinna almennu lífeyrissjóða byggðust upp séreigna-
sjóðir þar sem iðgjaldagreiðslur eru lagðar inn á sérreikninga
sparenda. í kjölfar aðildar að EES hafa og erlend tryggingafé-
lög boðið upp á svonefndar söfnunartryggingar. Og Verzlunar-
mannafélag Reykjavíkur hefur nú brotið blað með nýjum samn-
ingi við vinnuveitendur. Gert er áfram ráð fyrir sjóði á samtrygg-
ingargrundvelli, en sjóðfélögum gefst kostur á að byggja upp
fijáisan viðbótarsparnað. Þeir hafa val um, hvernig þeir tryggja
sér réttindi umfram lágmarksákvæði samninga og hvort þau
eru samkvæmt séreignarfyrirkomulagi eða öðru formi trygginga.
Það spor, sem VR stígur nú, er til réttrar áttar fyrir sparend-
ur og vegvísir fyrir önnur hliðstæð samtök. - í ljósi tiltækrar
reynslu er rétt að viðhalda skylduaðild fólks að lífeyrissparn-
aði. Hins vegar ber að stefna að því að sparendur hafi frjálst
val um það hvar og á hvern hátt þeirra eigin sparnaður er ávaxt-
aður.
VIÐVÖRUN
Á ELLEFTU STUNDU
RANNSÓKNARNEFND flugslysa hefur sent frá sér skýrslu
um atvik, er henti um 15 sjómílur suður af landinu í sept-
ember síðastliðnum, er við lá að Flugleiðaþota, sem var að koma
inn til lendingar á Keflavíkurflugvelli, rækist á aðra Flugleiða-
þotu, sem var að hefja sig til flugs. Hársbreidd virðist hafa
munað að þoturnar rækjust saman. Nefndin telur atvikið „alvar-
legt“, legið hafi við árekstri loftfara.
Hver einasti lesandi Morgunblaðsins, sem las frásögn af
skýrslu flugslysanefndar í Morgunblaðinu í gær, hlýtur að spyrja
sjálfan sig, hvort nægilegt flugöryggi sé í flugumferð við land-
ið. Frásögnin í skýrslunni er svo ógnvekjandi og það munaði
svo litlu að ekki yrði stórslys, að undrun sætir. Svo virðist sem
megin ástæða þess að tókst að forðast árekstur hafi verið, að
sjálfvirkur árekstrarvari, sem var í annarri þotunni, gaf viðvör-
un. Atvik þetta sýnir að aldrei má slaka á miklum kröfum, sem
gerðar eru til flugumferðarstjóra og alls öryggis er varðar flug-
umferð við landið.
Morgu nblaðið/Golli
EINAR Oddur Kristjánsson alþingismaður í ræðustói á fundinum á
Þingeyri í gær. Við hlið hans sitja Kristján Júlíusson bæjarstjóri, Einar
K. Guðfinnsson alþingismaður og Jónas Ólafsson, sem var fundarsljóri.
HLUTI fundarmanna á Þingeyri í gær. Fremst situr Ragnheiður Ólafs-
dóttir talsmaður hópsins sem boðaði til fundarins, en hún setti m.a.
fram kröfu um að vinnsia í frystihúsi bæjarins hæfist án tafar.
Orlög atvinnu á Þingeyri
skýrast á næstu vikum
Slæmt atvinnuástand hefur ríkt á Þingeyri
frá því í byrjun ágúst þegar fiskvinnsla
Fáfnis dró mjög úr allri starfsemi.
Áhyggjufullir íbúar boðuðu í gær til fundar
með þingmönnum á Vestfjörðum og
bæjarstjóm Isafjarðarbæjar og fylgdist
Sindri Freysson með fundinum.
INGMENN kjördæmisins
lýstu allir sem einn yfír
miklum áhyggjum yfir stöðu
mála, og ítrekuðu að afstaða
þeirra til vandans skiptist ekki í póli-
tísk hom. Einhugur ríkti um að úrbóta
væri þörf í atvinnumálum byggðarlags-
ins en vandinn væri hins vegar viða-
meiri en svo að þar kæmu til einfaldar
lausnir.
Einar Guðfínnsson alþingismaður og
stjómarmaður í Byggðastofnun rakti
erfiðleika Fáfnis seinustu ár og sagði
að á haustdögum 1995 hefðu fyrst
komið fram með opinberum hætti upp-
lýsingar um hversu alvarlegt atvinnu-
ástandið væri á Þingeyri, um hálfu ári
eftir að Fáfnir gekk í gegnum mikla
fjárhagslega endurskipulagningu og
formlegir nauðasamningar fóru fram.
Því hafi ekki verið hægt að fara þá
leið að nýju, sem hafi sett úrlausnum
miklar skorður. Frá 1995 hafi staðið
yfir látlausar umleitanir í þá veru að
tryggja rekstur fyrirtækisins og hafi
fjölmargir komið að henni. Ekki hafi
verið pólitískur ágreiningur um málið.
Öll tiltæk ráð reynd
„Við höfum tvímælalaust verið
þeirrar skoðunar að til að finna mætti
frambúðarlausn á vanda atvinnulífsins
í Dýrafirði, væri mikilvægt að þessi
atvinnustarfsemi yrði hluti af öflugri
og stórri einingu sem gæti staðið fjár-
hagslega styrkum fótum. Þetta hefur
verið skoðun stjórnarmanna í Byggða-
stofnun, sveitarstjórnarmanna að því
ég best veit og fulltrúa þeirra fyrir-
tækja sem rætt hefur verið við,“ sagði
Einar og benti á samruna fyrirtækja
á svæðinu í því sambandi.
Byggðastofnun fékk síðastliðið
haust rekstrarráðgjafa til liðs við sig
til að gera tillögur um málefni fyrir-
tækisins og var niðurstaða þeirra sú
að skynsamlegast væri að selja eignir
Fáfnis hf. til nýs sameinaðs fyrirtæk-
is á svæðinu og ganga síðan til óform-
legra og fijálsra nauðasamninga um
þær skuldbindingar sem eftir stæðu.
Byggðastofnun hafi verið tilbúin til
að veita nauðsynlegt fé til að fjár-
magna slíka skuldalækkun, en þessi
áform hafi hins vegar runnið í
sandinn. Um miðjan nóvember síðast-
liðinn hafi stjórn stofnunarinnar sam-
þykkt tillögu um að veita Fáfni á Þing-
eyri 18,2 milljóna króna styrk til að
greiða forgangskröfur, 11,6 milljóna
styrk til að greiða fyrir frjálsum
nauðasamningum og breyta tæplega
12 milljóna króna lánum í
hlutafé, eða alls ríflega 40
milljónir króna. Skilyrðin
fyrir þessum styrk væru
að frjálsir nauðasamningar
takist þannig að allt að 20%
krafna greiðist og félagið
nái að fjármagna þá að fullu með styrk
stofnunarinnar, tryggt verði að at-
vinnustarfsemi í fiskvinnsluhúsum
Fáfnis haldi áfram með aðild félagsins
að nýju fyrirtæki eða sölu á eignum
félagsins til öflugs útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtækis og að samningar við
veðkröfuhafa séu frágengnir. Eftir
þessum tillögum sé nú unnið og muni
skýrast á næstu vikum hvort þær nái
fram að ganga. Einar nefndi þessu
til viðbótar að stofnunin hefur á und-
anförnum mánuðum lagt fram um 12
milljónir króna til að reyna að tryggja
starfsemi á staðnum á meðan reynt
væri að vinna að úrbótum.
„Það er búið að reyna með öllum
tiitækum ráðum að skapa skilyrði til
að hægt sé að treysta atvinnulífið en
það hefur ekki tekist ennþá. Lyktir
þessara málaleitana verða hins vegar
innan tíðar," sagði Einar. „Mér er
ekki kunnugt um að opinberar stofn-
anir hafi gert þetta áður, að minnsta
kosti ekki á síðustu árum, að standa
að slíkri fjármögnun sem undirstrikar
alvöru málsins í augum okkar.“
Þingmenn ekki staðið sig
Ragnheiður Ólafsdóttir talsmaður
þeirra sem að fundinum stóðu, lagði
áherslu á það í máli sínu að hún teldi
núverandi kvótakerfi einn mesta skað-
vald þjóðarinnar um þessar mundir.
Hún taldi biýnt í þessu sambandi að
þingmenn og aðrir skoruðu á ríkis-
stjórn að breyta fiskveiðistjómunar-
kerfínu og afnema kvótabrask. Hún
kvaðst líta svo á að þingmenn og
bæjarstjórn hefðu ekki staðið sig sem
skyldi varðandi tjáskipti við heima-
menn, sem eigi kröfu á upplýsingum
um gang mála. „Við biðjum ekki um
kraftaverk heldur athafnir," sagði
Ragnheiður.
Hún setti fram kröfugerð í ellefu
liðum, þar sem meðal annars kom fram
skilyrðislaus krafa um að vinnsla hæf-
ist í fiystihúsinu að nýju og afli yrði
fullunninn í landi, auk þess sem hún
gerði kröfu um fullan stuðning þing-
manna og bæjarstjómar við nýtt fyrir-
tæki um vinnsluna sem þyrfti minnst
100 tonn af afla til vinnslu.
Sigurður Kristjánsson fram-
kvæmdastjóri Fáfnis sagði tafarlausra
aðgerða þörf, enda væri ærin ástæða
til að íjalla um málið. Hann benti á
að Kaupfélag Dýffírðinga, sem er eig-
andi mikils meirihluta hlut-
afjár í félaginu, hefði afskrif-
að háar fjárhæðir vegna
Fáfnis og nefndi í því sam-
bandi rúmar 130 milljónir
kfóna um áramótin 1994-
1995. Hann kvað mikla
nauðsyn á að breytingar á rekstri
Sléttaness, sem félagið gerði út til
skamms tíma, ylli ekki enn verra at-
vinnuástandi en við sjónum blasti og
hann teldi mjög miður að meirihluti
eignaraðildar að útgerðarfélagi Slétta-
ness væri í höndum annarra aðila en
heimamanna.
Sigurður kvað miklar tilraunir hafa
verið gerðar til að efla fyrirtækið en
rangt væri að vilji hafi verið fyrir að
tengja Fáfni við sameiningu sjávarút-
vegsfyrirtækja á Vestfjörðum. Raunar
hafí verið ljóst frá upphafí að hans
mati, að aldrei hafi verið haft í hyggju
að Fáfnir tæki þar þátt, sem hafí vald-
ið forráðamönnum félagsins miklum
heilabrotum og vonbrigðum.
Hann rakti tilraunir til að fá fyrir-
tækið Vísi í Grindavík til að taka þátt
í rekstri fískvinnslu á Þingeyri og milli-
göngu Byggðastofnunar þar um, en
þær hafí runnið í sandinn þar sem
fyrirtækið þar hafí viijað frekari
stuðning frá stofnuninni en samþykki
fékkst fyrir. Eftir þessar málalyktir
allar hafi félagið ekki átt annarra
úrkosta en grípa til uppsagna sem
hafí verið afar þungbært, en ekki
hafí verið annarra kosta völ miðað við
stöðuna. Sigurður gat þess einnig að
í september síðastliðnum hefðu for-
sætisráðherra og utanríkisráðherra
fengið erindi með bón um aðstoð ríkis-
stjómar við atvinnulíf á Þingeyri, en
engin svör hafí borist sem komið hafí
honum mjög á óvart í ljósi þess hvem-
ig vandinn væri vaxinn. „Það hefur
of linlega verið tekið á okkar málum
sem hefur að mínu mati komið niður
á árangri okkar og valdið því að
ástandið á Þingeyri er eins slæmt og
raun ber vitni,“ sagði Sigurður.
Þorsteinn Jóhannesson forseti bæj-
arstjómar ísafjarðarbæjar kvaðst telja
mikilvægt að skrattinn væri ekki
málaður á vegginn í sambandi við
þessi mál, en þess í stað ætti fólk að
snúa bökum saman til að fínna lausn.
Hann bað fólk um að tengja atvinnu-
mál á Þingeyri ekki um of hörmungar-
sögu Fáfnis og hugsanlegt væri að
hans mati að tengslin við þá sögu
hafí verið of sterk í gegnum tíðina.
Þorsteinn sagði hins vegar ljóst að
bæjarsjóður hefði ekki til umráða
nægilega ijármuni til að breyta at-
vinnumálum í Dýrafirði til hins betra
með því að opna frystihúsið án tafar.
„Við viljum gera allt sem í
okkar valdi stendur," sagði
hann og kvað rangar ásak-
anir um hið gagnstæða.
Engin loforð yrðu hins vegar
gefin um úrbætur miðað við
núverandi ástand mála.
Hann lýsti að lokum eftir hugmyndum
íbúa um atvinnusköpun í byggðarlag-
inu og kvað frumkvæði þeirra mikils-
verðast í því sambandi.
Styrkur stofnunar einsdæmi
Einar Oddur Kristjánsson þingmað-
ur kvaðst hafa fylgst grannt með
málefnum Fáfnis um langt árabil, allt
frá þeim tíma sem það stóð styrkum
fótum, en að beiðni heimamanna sett
fram tillögur um úrbætur þegar syrta
tók í álinn fyrir nokkrum misserum.
Hann vísaði á bug ásökunum um
ábyrgð þingmanna á ástandi mála á
Þingeyri og kvaðst sjálfur hafa lagt
sitt af mörkum til að farsæl lausn fynd-
ist.
„Eftir því sem ég best veit hefur
Byggðastofnun gengið lengra í sínum
tillögum til móts við fyrirtækið Fáfni
en nokkur dæmi eru um og um það
höfum við allir þingmennimir verið
sammála," sagði hann. Einar sagði að
trú sín á að hægt væri að bjarga fyrir-
tækinu færi minnkandi með hverri vik-
unni sem líður og þótt hann vonaði að
vel færi, teldi hann að batavegurinn
væri ekki fljótlegur, ekki auðveldur og
ekki sársaukalaus. Erfíðleikamir í bol-
fískvinnslu væru vissulega miklir en
eins og reikningar Fáfnis sýndu að
hans mati, væri vandi fyrirtækisins í
engu samræmi við þá erfíðleika. „Jafn-
vel þótt öllum skuldum fyrirtækisins
hefði verið létt af því um þarseinustu
áramót, væri reksturinn enn með þeim
hætti að eina krónu og þijátíu aura
kostaði að framleiða fyrir eina krónu
og þannig gengur enginn atvinnurekst-
ur,“ sagði hann.
Sigurður Kristjánsson mótmælti því
harðlega að staða Fáfnis væri óeðlilega
slæm miðað við ástandið í heild og
fullyrðingar í þá vem væru tilhæfu-
lausar með öllu. Stuðningur þingmanna
væri hins vegar mikilvægur en físk-
veiðistjómunarkerfið hefði valdið mikl-
um vanda.
Guðmundur Ingvarsson stjómar-
formaður Fáfnis lýsti þungum áhyggj-
um yfír ástandi atvinnumála á Vest-
fjörðum og væri það hrikalegt að hans
mati. Þótt myrkur væri meira á Þing-
eyri en annars staðar í þessum lands-
hluta, væri alls staðar ófagurt um að
litast og hann neitaði að trúa því að
bæjarstjóm ísafjarðarbæjar ynni ekki
að því að Fáfnir yrði hluti af sameining-
armálum fyrirtækja á Vestfjörðum.
Algert siðleysi væri að skilja byggðar-
lagið eftir kvótalaust.
Seinasta dóms að vænta
Sighvatur Björgvinsson þingmaður
kvaðst sammála öðrum þingmönnum
um leiðir til úrbóta vegna atvinnu-
ástandsins á Þingeyri og enginn ágrein-
ingur væri um að ástandið væri afar
alvarlegt og þörf væri á úrræðum sem
sneru þróuninni við. Hann minnti fund-
argesti á að þingmenn væru ekki kjöm-
ir til að stjóma einkafyrirtækjum og
þeir hefðu ekki vald til að heimta upp-
lýsingar frá þeim um gang
mála, þótt svo að þingmenn
kjördæmisins hefðu vitað
lengi að erfíðleikar væru á
ferð.
Sighvatur sagði ljóst að
Fáfnir þyrfti á ijórðu hundr-
að milljónir króna til björgunar, en
samt myndi fyrirtækið tapa fé áfram
og slík upphæð yrði uppurin á tiltölu-
lega skömmum tíma. „Við vitum öll
hvað gerist ef þessi úrslitatilraun tekst
ekki. Eg segi ekki að þetta byggðarlag
muni hrynja, en það geta liðið margir
mánuðir áður en einhver hreyfíng verði
á,“ sagði hann og kvaðst vona að allir
hlutaðeigendur legðu sitt af mörkum
til að hægt yrði að afstýra slíkri niður-
stöðu.
Langt gengið
til móts
við Fáfni
Plássið
skilið eftir
kvótalaust
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1997 29
Niðurstöður úr könnun Félagsvísindastofnunar
Fátækt á árinu 1996 og
samanburður við fyrri ár
Inngangur
VEGNA umræðu um vax-
andi fátækt á íslandi að
undanförnu birtir Fé-
lagsvísindastofnun hér
með niðurstöður úr könnun stofn-
unarinnar á tekjum og lífskjörum
fjölskyldna sem gerð var í lok
nóvember 1996. Niðurstöðurnar
gefa þokkalega vísbendingu um
umfang fátæktar á seinni hluta
ársins, m.v. hin skilgreindu fátækt-
armörk. Gögn Félagsvísindastofn-
unar gera kleift að bera saman nið-
urstöður frá fyrri árum við niður-
stöður nýjustu könnunar stofnunar-
innar frá nóvember sl: og fást þann-
ig vísbendingar um þróun fátæktar
á árinu 1996, sem deilt hefur verið
um.
Á undanförnum misserum hefur
stofnunin unnið úr gögnum sínum
frá sl. 10 árum og birti á síðasta ári
í skýrslu Norrænu ráðherra-
nefndarinnar fyrstu niðurstöður um
þróun fátæktar á íslandi frá 1986
til 1995 (Den nordiska fattigdom-
ens utveckling och struktur, ritstj.
A. Puide; TemaNord 1996:583, 186
bls.). Úrdráttur úr þeirri skýrslu
var birtur í Morgunblaðinu sl.
haust.
Sú aðferð sem notuð er í rann-
sóknum Félagsvísindastofnunar
hefur verið þróuð af ijölþjóðlegum
rannsóknarhópi sem gengur undir
heitinu „Luxembourg Incomes
Study Group“ og hefur gengist fyr-
ir víðtækum samanburðarrann-
sóknum á fátækt og tekjuskiptingu
á Vesturlöndum. Fátæktarmörk eru
skilgreind afstætt sem 50% af með-
alfjölskyldutekjum á einstakling.
Tekjuhugtakið er því heildarfjöl-
skyldutekjur síðasta mánaðar fyrir
könnunartímann (allar atvinnutekj-
ur fjölskyldumeðlima, bótatekjur,
námslán, eignatekjur og aðrar tekj-
ur í mánuðinum). Til að reikna út
fjölskyldutekjur á fjölskyldumeðlim
er notuð vog sem felur í sér að
fyrsti fullorðni einstaklingur fjöl-
skyldunnar fær 1,0 í vog, maki fær
0,7 og hvert barn 0,5.
í könnuninni frá nóvember sl.
voru fátæktarmörkin 44.000 krón-
ur fyrir einstakling, 31.000 krónur
fyrir maka og 22.000 krónur fyrir
hvert barn. Þetta þýðir að einhleyp-
ingar sem eru með minna en 44.000
kr. í könnunarmánuðinum teljast
vera undir fátæktarmörkum. Hjón
eða sambúðarfólk með minna en
75.000 eru undir fátæktarmörkum,
par með eitt barn þarf að hafa
meira en 97.000 til að ná yfir fá-
tæktarmörk, par með tvö börn þarf
að hafa meira 119.000 og einhleypt
foreldri með eitt bam telst vera
undir fátæktarmörkum ef það hefur
minna en 66.000 krónur á mánuði
í heildarfjölskyldutekjur.
Eins og að ofan greinir eru þessi
fátæktarmörk afstæð og
taka mið af meðaltekjum
í þjóðfélaginu á könnun-
artímanum. Slík mörk eru
mikið notuð í fátæktar-
rannsóknum í ríku þjóðfé-
lögunum nú á dögum.
Þeir sem lenda undir slík-
um fátæktarmörkum á íslandi nú
búa hins vegar flestir við mun betri
kjör en almenningur almennt bjó
við t.d. á fyrri hluta þessarar ald-
ar, og einnig búa þeir við mun betri
aðstæður en þorri íbúa þriðja
heimsins. Meginhugsunin á bak við
þessa afstæðu skilgreiningu er sú,
að slík fátæktarmörk gefí vísbend-
ingu um stærð þess hóps í þjóðfé-
Svo virðist sem fækkað hafí á þessu árí
í hópi þeirra sem búa við lökust kjör hér á
landi. Þetta kemur fram í greinargerð sem
Stefán Ólafsson forstöðumaður Félagsvísinda-
stofnunar HÍ og Karl Sigrirðsson sérfræðingur
hjá sömu stofnun hafa tekið saman um
niðurstöður úr könnun stofnunarinnar á
tekjum o g lífskjörum fjölskyldna.
Fátækt í einstökum þjóðfélagshópum árið 1996
Allir
Karlar l
18-29 ára
30-39 ára
40-49 ára [^4%
50-64 ára □4%
65-75 ára
Höfuðborgarsvæðið
Landsbyggðin
Einhleypir
Einstæðir foreldrar
Barnlaus hjón/pör
Hjón/pör með börn
Verkafólk
Skrifstofufólk
Nemar
Lífeyrisþegar
Atvinnulausir
Landbúnaður
Fiskveiðar
Fiskvinnsla
Iðnaður
13%
12%
5%
Opinber þjónusta M4%
Verslun og þjónusta l .Jii 10%
Mynd2
Tímabundið
ástand hjá
umtalsverð-
um hluta
laginu „sem á erfitt með að taka
fullan þátt í lífi síns samfélags" og
á þar af leiðandi erfitt með að veita
börnum þokkaleg uppeldisskilyrði.
Slík viðmiðun getur aldrei orðið
öðruvísi en afstæð og hún hlýtur
að taka nokkurt mið af aðstæðum
í þjóðfélaginu hveiju
sinni. Rétt er einnig að
benda á að fyrir umtals-
verðan hluta þeirra sem
lenda undir fátæktar-
mörkum í slíkum könnun-
um er um að ræða tíma-
bundið ástand, sem ef til
vill gefur ekki rétta mynd af lífs-
kjörum viðkomandi til lengri tíma
(t.d. getur þetta átt við um þá sem
lenda í atvinnuleysi til skemmri
tíma). Gildi slíkra rannsókna á fá-
tækt í ríku þjóðfélögunum er því
takmarkað og þarf að fylgja því
eftir með ítarlegri athugun á raun-
verulegum lífsskilyrðum þeirra sem
lenda undir fátæktarmörkum. Til
indastofnun notar. Á árinu 1995
voru rúmlega 12% þjóðarinnar und-
ir þessum mörkum en nú teljast um
9,9% undir mörkunum. Margt bend-
ir til þess að umfang fátæktar sé
að nokkru leyti háð umfangi at-
vinnuleysis í þjóðfélaginu, enda
jókst hlutfall fátækra samhliða
vexti atvinnuleysis frá og með 1992.
Á síðasta ári dró einmitt aftur úr
atvinnuleysinu og hefur samkvæmt
ofangreindu fylgt því fækkun í hópi
fátækra. Ef fátæktarmörkin eru
dregin 25% neðar (fátæktarmörk
sett við 33.000 kr.) benda niðurstöð-
urnar til þess að fækkunin í hópi
Þróun fátæktar
frá 1986 til 1996
1986 '87 '88 ‘89 '90 '91 '92 '93 94 95 96
dæmis má nefna að umtalsverður
hluti þeirra sem lenda undir fátækt-
armörkum í könnunum Félagsvís-
indastofnunar frá fyrri árum segj-
ast vera ánægðir með fjárhagsaf-
komu §ína, og á það sérstaklega
við um aldrað fólk.
Eitt mikilvægasta gildi
slíkra mælinga á fátækt
er hins vegar samanburð-
ur yfír tíma, og má þann-
ig fá vísbendingar um
árangur í viðleitni þjóð-
anna til að bæta lífskjör
þegnanna og tryggja öli-
um þegnunum einhveija skilgreinda
lágmarksafkomu.
Niðurstöður könnunar
í nóvember 1996 og
samanburður við fyrri ár
Eins og sjá má af mynd 1 hefur
fækkað á árinu 1996 í þeim hópi
sem telst vera undir fátæktarmörk-
um, skv. aðferð þeirri er Félagsvís-
Fækkaðíhópi
þeirra sem
við lökust
kjör búa
þeirra sem allra lægstu tekjumar
hafa hafi jafnvel verið hlutfallslega
meiri. Vísbendingin er því sú, að
fækkað hafi á árinu 1996 í hópi
þeirra sem við lökust kjör búa hér
á landi. Ef enn fremur væri tekið
tillit til tekjujafnandi áhrifa af
skattakerfinu og barnabótum myndi
umfang fátæktar teljast minna en
9,9% (slík áhrif námu um 2 pró-
sentustigum á árinu 1995, skv.
mati Félasvísindastofnunar).
Mynd 2 sýnir umfang fátæktar
eftir þjóðfélagshópum í nóvember
sl., þ.e. sýnt er hve stór hluti við-
komandi þjóðfélagshóps hefur fjöl-
skyldutekjur á mann undir hinum
skilgreindu mörkum.
Þar kemur fram svipað mynstur
og var á tímabilinu 1986 til 1995.
Fleiri konur lenda undir fátæktar-
mörkum en karlar (einkum ein- f
hleypir foreldrar og aldraðar konur §
sem lifa lengur en karlar). í yngstu
aldurshópunum er fátækt algengust *5
(atvinnulausir og námsmenn), en '.
einnig hækkar hlutfall fátækra þeg- Í
ar komið er á eftirlaunaaldurinn.v ",
Fátækt er talsvert algengari á 1
landsbyggðinni en á höfuðborgar-
svæðinu. Hæst hlutfall fátækra er
meðal atvinnulausra (43%), en síðan
koma námsmenn og
bændur (39%). Saman-
burður við fyrri kannanir
bendir til að fátækt hafí
aukist markvert meðal
bænda á síðustu árum, en
árið 1992 töldust um 27%
bænda undir fátæktar-
mörkum. Vegna þess hversu fáir
eru í sumum þjóðfélagshópanna
þarf að hafa mikla fyrirvara á ein-
stökum niðurstöðum, enda eru
skekkjumörk, til dæmis á hópi at-
vinnulausra og einhleypra foreldra,
mjög mikil. Niðurstöður fýrir ein-
staka þjóðfélagshópa í nóvember-
könnun einni og sér ber því einung-
is að taka sem vísbendingar.