Morgunblaðið - 18.08.1996, Side 11
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1Ú96 11
PÉTUR Vosjcky, tékkneskur Breti, kennir fullorðna fólkinu íslensku. Greinilegt
var í kennslustund að þeim þótti einna erfiðast að segja „barnið þitt“.
ÞAU eru yfirmáta áhugasöm að læra íslenskuna. F.v. Milan Kospenda, Vesna
Schally, Jovan Popovic og Nebojsa Schally.
Töluðum saman
í tvo tíma án þess
að skilja mikid
en hlógum allan
tímann
vona. Fyrst þegar þau komu í heim-
sókn sátu þau hjá okkur í tvo tíma
og við spjölluðum allan tímann, án
þess í raun að skilja hvort annað,
en hlógum mikið,“ sagði Aðalheiður.
Ástæðan fyrir því að einmitt
þessi hópur Júgóslava varð fyrir
valinu er sú að hjónaböndin eru öll
blönduð, þar sem annað hjónanna
er serbneskt en hitt króatískt og
hafa því ekki möguleika á að búa
neins staðar í fyrrum Júgóslavíu.
Ný lög í Serbíu hafa verið sett, sem
segja að þeir einir geti fengið serb-
neskan ríkisborgararétt sem voru
fluttir þangað fyrir árið 1992. „650
þúsund manns eru án réttinda, því
þeir fá ekki ríkisborgararétt og þar
með ekki atvinnuleyfi. Þetta fólk
getur ekki heldur farið inn í Króat-
íu, þannig að framtíðarhorfur þess
eru gjörsamlega vonlausar," sagði
Irena.
Allir til tannlæknis
Að sögn hennar hafa fæstir nýju
íslendinganna komist í læknisskoð-
un ennþá vegna uppsagna heilsu-
gæslulækna, þannig að ekki er al-
mennt vitað um heilsufarslegt
ástand þeirra. Hún segir þó ekkert
útlit fyrir að neitt líkamlegt sé að
þeim fyrir utan tvo karlmenn, sem
eru með eldri áverka. Hins vegar
hefur tannlæknir bæjarins nóg að
gera, því tennur langflestra eru illa
farnar. „Það er einnig ljóst að börn-
in eru mörg hver stríðshijáð. Eitt
barnið var til dæmis ekki nema
þriggja daga gamalt þegar fjöl-
skyldan fór ofan í kjallara, þar sem
hún var meira og minna í þijú ár.
Barnið, sem er fjögurra ára, er
búið að vera í kjöltu móður sinnar
frá fæðingu og má ekki af henni
sjá. Og þó að fullorðna fólkið beri
sig vel er greinilegt að ekki má
bregða mikið útaf og þá einkum
hjá konunum," sagði Irena.
Hún leggur þó áherslu á að þetta
sé mjög duglegt, sjálfbjarga, vinnu-
samt og jákvætt fólk upp til hópa.
En bæði hún og Jón Tynes segja
að samkvæmt reynslu annarra
þjóða af flóttamönnum megi búast
við að ýmsir erfiðleikar komi upp
þegar ákveðinn tími sé liðinn. Hef-
ur Irena markvisst tekið fólk í við-
töl til að kanna líðan þess. „Ég er
hálfnuð með hópinn og ætla að
gera þetta með reglulegu millibili,
þannig að komi upp vandamál vita
þau að þeim er óhætt að leita til
mín, sem þau gera reyndar nú þeg-
ar.“
Framundan er að halda áfram
markvissri íslenskukennslu, sem er
grundvöllur fyrir að fólkið komist
inn í íslenskt samfélag. Ætlunin
er að fullorðna fólkið verði í dag-
legu íslenskunámi næstu 9 mán-
uði, en Irena segist ekki vita hvern-
ig til takist þar sem búast megi
við að fólkið kjósi fremur að vera
í vinnu allan daginn þegar fram
líða stundir í stað þess að stunda
ALEKSANDAR Kospenda 6 ára nýtur leiðsagnar Stefáns Berg-
manns lektors, sem er börnunum til aðstoðar í skamman tíma.
650.000 manns fá
ekki ríkisborgara-
rétt né atvinnu-
leyfi og eru án
heimila
vinnu hálfan daginn og nám hinn
helminginn.
Nokkrir kennarar sjá um kennsl-
una núna, meðal annarra er Pétur
Vosjcky, tékkneskur Breti sem
kennir við Námsflokka Reykjavík-
ur. Hann verður með hópinn fram
í september og segir að bæði full-
orðnir og börn séu mjög áhugasöm
um námið. „Þau eru spennt og
kraftmikil og mér virðist þeim líða
vel,“ sagði hann. Þegar Morgun-
blaðsmenn sátu stutta stund í tíma
hjá þeim fullorðnu kom í ljós að
þeim finnst framburðurinn mjög
erfiður enda er hann frábrugðinn
serbnesku. Hópurinn hefur dvalið
undanfarið í Serbíu, þar sem ein-
göngu er notað kýrillískt letur (not-
að í rússnesku o.fl. málum) og þrátt
fyrir að flestir ef ekki allir hafi
lært latneskt letur ruglast menn
ennþá svolítið í ríminu.
Sáu líkama
sprengda í tætlur
HRKALOVIC-fjölskyldan, sem er ein
þeirra sex fjölskyldna sem nýkomnar
eru til íslands frá Serbíu, hafði búið
í Kraínuhéraði í miðri Króatíu um langt skeið
þegar hún varð að flýja heimili sitt. Héraðið
hafði meira og minna verið umlukt Króötum,
sem íbúarnir höfðu átt í stríði við undanfarin
fimm ár. Af þeim sökum höfðu allir karlmenn
16-65 ára verið kvaddir í herinn og þar á
meðal Serbinn Zeljko Hrkalovic.
Hörmungar fjölskyldunnar byijuðu fyrir
alvöru 4. ágúst 1995 þegar sprengja féil á víg-
völlinn steinsnar frá Zeljko, sem olli því að
hljóðhimna hans skaddaðist og hann særðist
víða á líkamanum. „Ég kom heim klukkan
átta um kvöldið, en þá voru Króatar aðeins í
um 500 metra fjarlægð frá húsinu. Við urðum
að hraða okkur af stað og enginn tími gafst
til að taka neitt með sér, því ef Króatar hefðu
náð okkur hefðum við verið drepin," segir
Zeljko þar sem við sitjum á heimili fjölskyld-
unnar á Pollgötu 4, á Isafirði. Það er stutt. í
brosið og hann virkar rólegur og yfirvegaður
á aðkomumann en reykir mikið eins og kona
hans, Kata Hrkalovic, sem er Króati. Handtak-
ið er þétt hjá báðum og túlkurinn Irena Kojic
segir aðspurð að lýsingunni svipi
mjög til rnargra hinna flóttamann-
anna. Hér sé um sterkar og jákvæð-
ar manneskjur að ræða.
Þau voru vel efnað bændafólk;
áttu 15 hektara land í Kraínahéraði
þar sem 5-7 hektara landareign er algeng. Þau
ráku sjálfsþurftarbúskap með kindum, svínum,
hænsnum og kúm, en unnu hluta úr degi sem
þjónar á nærliggjandi hóteli. Eldri dæturnar,
Zeljka o g Djurdja, sem nú eru 15 og 14 ára,
hjálpuðu foreldrum sínum við búskapinn en
að auki eiga þau dæturnar, Vukosava og Nedj-
eljka, 9 og 8 ára. Nú hafa þau fregnað að
húsið, sem er þriggja hæða, standi autt og
tómt, því öllu var rænt nema einni helgimynd,
sem ennþá hangir uppi.
Sjö daga martröó
Flóttadaginn tók Zeljko dráttarvélina, festi
aftan á hana kerru, þar sem fjölskyldan kom
sér fyrir. Bíllinn varð eftir þar sem aðalveg-
inum hafði verið lokað og þau þurftu að þræða
leiðina í gegnum skóginn og upp fjöllin. Af
og til tóku þau gamalt fólk upp í meðan pláss
leyfði.
Dag eftir dag mjakaðist flóttamannalestin
áfram. Fólkið var án inatar svo dögum skipti
og Zeljko fékk engan svefn nema þegar hann
dottaði augnablik ef lestin stöðvaðist. „Það var
á þriðja degi að ég var að leita að vatni,“ seg-
ir Kata. „Ég var orðin svo máttlaus af hungri
og þorsta að það leið yfir mig og ég féll ofan
í skurð. Fyrir einhveija tilviljun gekk maður
framhjá sem þekkti mig og gat náð að gera
Zeljko viðvart, en hann var komin svolítið á
undan, því hann varð stöðugt að halda áfram.
Engu munaði að ég yrði þarna eftir og hefði
sennilegast dáið.“
Kata minnist ferðarinnar með hryllingi og
segir að börnin hafi legið í kerrunni, grátandi
af hungri, þorsta, hræðslu og vanlíðan á milli
þess sem þau sváfu. Á leiðinni lentu þau bæði
í rigningu og allt upp í 40° hita. í Petrovac í
Bosníu gerðu Króatar sprengjuárás á flótta-
mannalestina og þau horfðu upp á líkamsleifar
barna og fullorðinna þeytast í allar áttir. Eft-
ir árásina mátti sjá fólk meðfram vegkantinum
reyna að grafa yfir líkama og líkamsleifar.
Bjuggu i hreysi
Á fimmta degi komu þau til Bosníu og hittu
fólk sem gaf þeim að borða. Hins vegar var
ferðinni heitið til hálfbróður Zeljkos í Vojvod-
inu í Serbíu, sem er eitt af sjálfsstjórnarsvæð-
unum og fjölmennur ungverskur minnihiuti
býr. Þangað komu þau tveiinur dögum síðar
og höfðu þá verið stanslaust á ferðinni í sjö
daga. I fyrstu bjuggu þau í húsi bróð-
urins en síðar fengu þau leyfi til að
setjast að í hálfköruðu húsi, sem var
í eigu hollenskrar konu. „Ég er búinn
að finna hús, en þú mátt ekki segja
neitt, þegar þú sérð aðbúnaðinn þar,“
hafði Zeljko sagt við Kötu. Hún segist því
hafa undirbúið sig vel, en þegar hún sá húsið
féll henni allur ketill í eld og helst vildi hún
hlaupa í burtu.
Enginn hafði búið í húsinu og aðeins eitt
stórt herbergi hafði verið múrað, en að öðru
leyti voru einungis múrhleðslurnar uppistand-
andi og bert steingólfið. Ekkert rennandi vatn
var inn, en einn krani úti í garði ásamt kamri.
„Nágrannar okkar voru mjög elskulegir. Ein-
hverjir komu með tvær teskeiðar eða disk,
aðrir með viðareldavél, dýnur og aðrar helstu
nauðsynjavörur. Rauði krossinn útvegaði
sængur og föt og skammtaði mat,“ segja þau.
Skammturinn var í algjöru lágmarki en
hefur nú verið minnkaður um þriðjung eftir
því sem þau hafa frétt. Þau voru yfirleitt
svöng, en reyndu að gefa börnunum nóg að
borða. Einu sinni í mánuði fengu þau olíu,
nokkrar dósir af kjötbúðingi, sykur, hveiti og
pasta, auk þvottaefnis og sápu. Yfir vetrartím-
ann var þeim iskalt en reyndu að safna sanian
spreki í eldavélina til að halda á sér hita. Ein-
stöku sinnum á þessu heila ári komst Zeljko
í nánast ólaunaða vinnu, ef einhver þurfti á
traktor að halda.
Kata Hrkalovic
Zeljko Hrkalovic
Þegar í ljós kom að þau kæmust til ísiands
varð það þeim mikill léttir. „Við vorum mjög
ánægð að heyra að við ættum framtíð fyrir
okkur,“ segja þau.
Setur mark á fólk
Aðspurð hvað þau lialdi um áframhaldandi
veru sína hér segjast þau bjartsýn og þakklát
fyrir að vera komin í öruggt umhverfi, þar sem
friður ríkir og frumþörfum þeirra sé fullnægt-
Þau geta þess einnig hversu allir séu góðir.
Þau óttast ekki svo mjög íslenska vetraríkið
og Zeljko segir að úr því að hægt sé að læra
að lifa við sprengjuárásir hvenær sem er hljóti
að vera hægt að venjast íslenskri veðráttu. En
að sjálfsögðu setja hörmungar undanfarinna
fimm ára mark sitt á fjölskylduna og sem dæmi
vaknar yngsta dóttirin ennþá hljóðandi á næt-
urnar og ber með sér fleiri merki hörmung-
anna. Zeljko segir að hann sé að reyna að ýta
liðnum tima frá sér en á svip Kötu sést að það
getur hún ekki. „Nei, það er ekki hægt að
gleyma þessu stríði," segir hún.
Þau hafa haft samband við ættingja síðan
þau komu og hafa miklar áhyggjur af þeim
eins og allir í hópnum, því ástandið fer stöð-
ugt versnandi. Þau segjast aldrei hafa skilið
þetta stríð, þau séu fórnarlömb viðbjóðslegra
atburða þar sem búið er að splundra fjölskyld-
um og Kata segist ekki lengur geta hugsað
um pólitík. Þau segjast ennfremur gera sér
grein fyrir að öll þjóðarbrotin hafi framið
grimmdarverk, hvert á sinn hátt. „Mig skiptir
ekki máli hver kemur hvaðan. Nú horfi ég
einungis á hvernig fólk kemur fram við aðra
og ég kem fram við það,“ segir hún.
Hægt að læra
að lifa við all-
ar aðstæður