Morgunblaðið - 18.08.1996, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1996 17
Grænlandi á 16. og 17. öld sem lýsti
sér í kortagerð af Grænlandi og
Grænlandslýsingum auk þess sem
íslendingar lýstu áhuga á að taka
þátt í seinna landnámi norrænna
manna á Grænlandi á fyrri hluta 18.
aldar. Einnig ræddi Anna um sam-
eiginlega stöðu íslands og Græn-
lands í Napóleónstyijöldunum
(1807-1814) og hvernig verndari
landanna beggja, Sir Joseph Banks,
leysti úr vandamálum þeirra.
Anna sýndi þau kort sem íslend-
ingar gerðu af Grænlandi fyrr á tím-
um og lýstu því ekki sem eyju held-
ur skaga: Sigurður Stefánsson í
Skálholti undir lok 16. aldar, Guð-
brandur Þorláksson í byijun þeirrar
sautjándu, Jón Guðmundsson lærði
um miðja sautjándu öld og Þórður
Þorláksson í seinni hluta aldarinnar.
Einnig fór hún yfir lýsingar íslend-
inga á Grænlandi frá þessu tímabili
eins og Odds Einarssonar biskups
og Arngríms lærða Jónssonar og
kynnti hugmyndir Þormóðs Torfa-
sonar frá því á sautjándu öld um
að gera íslenska betlara að landnem-
um á Grænlandi og hugmyndir Arn-
grims Vídalíns frá því í upphafi átj-
ándu ald'ir sem vildi gera leiðangur
til Grænlands í samráði við Dana-
konung með 500 fjölskyidur og
stofna þar nýlendu. Þegar seinna
landnám norrænna manna á Græn-
landi hófst í kjölfar siglingar Hans
Egede til landsins árið 1721 kom
upp sú hugmynd að flytja íslenska
bændur og fjölskyldur þeirra til
Grænlands að byggja upp landbún-
að. Um 200 manns á suð-vesturland-
inu skráðu sig til farar. Fólk í Árnes-
sýslu hafði þann fyrirvara að ef því
vegnaði ekki eins vel á Grænlandi
og heima á íslandi yrði það flutt
heim aftur á kostnað konungs. Ekki
virðist áhuginn á Grænlandi hafa
aukist með tímanum því brátt var
talan komin niður í 14 manns, þar
af voru fjögur börn. Horfið var frá
fyrirætlunum um frekara landnám
íslendinga.
Fyrir tilstilli Sir Joseph Banks
fengu íslensk kaupskip og skip frá
Grænlandi og Færeyjum leyfi til að
sigla til Bretlands þegar Danir áttu
í stríði við Breta eftir 1807. Siglinga-
leyfin nutu engra vinsælda meðal
breskra kaupmanna sem kröfðust
þess að þau yrðu afnumin. Banks
reyndist Grænlendingum ekkert síð-
ur hjálplegur en íslendingum og kom
í veg fyrir að siglingarnar yrðu
stoppaðar og aðstoðaði þá á allan
þann hátt sem hann gat. Banks lagði
oftlega til að Island og Færeyjar
yrðu innlimaðar í breska samveldið
en nefndi aldrei Grænland í því sam-
bandi. Það gerði þó annar maður
gjörkunnugur íslendingum, Jörund-
ur hundadagakonungur. Hann skrif-
aði Banks bréf og lýsti þeirri hug-
mynd að innlimun væri besta leiðin
til að aðstoða fátæku „ís- og Græn-
lendingana" (orðalag Jörundar).
Áhugi Banks á íslandi, Grænlandi
og pólsvæðinu er sjálfsagt sprottinn
ásamt öðru af heimsóknum hans til
íslands og Labradors. Árið 1814 var
saminn friður á milli Breta og Dana
í Kiel og Danir voru neyddir til að
láta Noreg í hendur Svíum. ísland,
Grænland og Færeyjar hefðu átt að
fylgja með í kaupunum en í íjórðu
grein Kielarsamningsins er tekið
sérstaklega fram að lönd þessi teld-
ust ekki með. í umræðum eftir er-
indi Önnu kom fram tilgáta þess
efnis að sænsku samningamennirnir
í Kiel hefðu ekki verið betur að sér
og ekki vitað að löndin þijú hefðu
heyrt undir Noreg. Önnur tilgáta var
sú að Bretar hefðu stjómað á bak
við tjöldin og ekki viljað að Svíar
réðu þessum hemaðarlega mikil-
vægu löndum.
Tilkall íslendinga til Grænlands
Kristján Sveinsson sagnfræðingur
vék að hugmyndum íslendinga um
Græniand frá árum sjálfstæðisbar-
áttu íslendinga til miðrar þessarar
aldar. Grænland blandaðist sjálf-
stæðisbaráttunni að því leyti að ís-
lenskir stjórnmálamenn litu svo á
að Island væri hjálenda Dana en
Grænland og Færeyjar nýlendur og
því var allur samanburður við þaú
lönd út í hött. íslendingar mótmæltu
harðlega þegar þeir voru spyrtir
saman við Grænlendinga. Viðhorfið
í kringum aldamótin var að á Græn-
landi byggju skrælingjar og grimm
og ómenningarleg þjóð. Þeir Islend-
ingar sem hins vegar þekktu til
Grænlendinga af eigin reynslu og
höfðu búið í landinu og lært málið
sögðu þá duglega og friðsama þjóð
sem lært hafði að komast af með
ráðum og dáð við mjög erfiðar að-
stæður.
Kristján sagði að þegar ísland var
orðið fullvalda ríki árið 1918 var
ekki lengur ástæða til að skilja sig
gersamlega frá Grænlandi og áhugi
vaknaði hér heima á náttúruauðlind-
um landins og var Einar Benedikts-
son skáld einn af þeim sem sýndi
landinu mikinn áhuga. Var því sleg-
ið fram hvor íslendingar gætu feng-
ið leyfi til atvinnureksturs á Græn-
landi við sambandslagasamnings-
gerðina en því var hafnað. Jón Þor-
láksson áleit að íslendingar gætu
átt sögulegan rétt til Grænlands
vegna stöðu landsins innan dansk-
norska ríkisins fram að friðargerð-
inni í Kiel árið 1814. Magnús Torfa-
son Framsóknarflokki var fylgjandi
því að Islendingar héldu fram rétti
sínum til Grænlands og sagði enga
bera hag Grænlendinga meir fyrir
bijósti en íslendinga. Héðinn Valdi-
marsson benti hins vegar á að ef
íslendingar ættu sögulegan rétt til
Grænlands ætti Noregur með sama
hætti rétt til íslands og var einn um
að halda því fram að þeir einu sem
ættu tilkall til landsins væru íbúar
þess.
Á árunum 1953 til 1954 fengu
íslenskir stjórnmálamenn í síðasta
sinn tækifæri til að deila um Græn-
land. Það gerðist annars vegar í
tengslum við inngöngu íslands í
NATO og komu Bandaríkjahers til
Keflavíkur. Þjóðernishyggja fékk
byr undir báða vængi hjá vinstri
mönnum sem bentu á að sagan end-
urtæki sig og eftir fá frelsisár væri
þjóðin afUir undirokuð af erlendu
hervaldi. ísland og Grænland lutu
sömu örlögum að þessu leyti sem
kúgaðar þjóðir. Einnig gerðist það
árið 1953 að Grænland var gert að
amti í Danmörku en hafði talist
nýlenda frá árinu 1931. Breytingin
fól í sér að Grænland var innlimað
í danska ríkið. Danir sóttu um það
til Sameinuðu þjóðanna að vera
leystir undan skýrslugerðarkvöð
þeirri sem nýlenduríki báru gagn-
vart Sþ. Umræðan um hugsanleg
réttindi íslendinga á Grænlandi kom
upp aftur hér heima í tengslum við
afgreiðslu málsins hjá SÞ og það var
í síðasta sinn sem það gerðist. Sam-
einuðu þjóðirnar viðurkenndu yfir-
ráðarétt Dana yfir Grænlandi og
allt tal um rétt Islendinga tillaiids-
ins féll niður.
blabib
- kjarni málsins!
Hrefnu
rak
aljoru
Litlu-Árvík - Hefnu rak á
fjöruna fyrir neðan bæinn
í Stóru-Árvík í Árnes-
hreppi 15. ágúst sl. Guð-
mundur Jónsson, bóndi í
Stóru-Árvík, segir þetta
örugglega vera hrefnu og
er hún aðeins rifin og virð-
ist löngu dauð.
Ekki var hægt að mæla
hana á flóðinu en hún
reyndist svo vera
8 metrar.
Morgunblaðið/Jón G. Guðjónsson
sófasett - sófar - stakir sófar
í léðri - alkantara- og teflonáklæði