Morgunblaðið - 28.10.1994, Blaðsíða 30

,30 FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hægt að lækka
grænmetisverð
og auka gæðin
Bernharð
Jóhannesson
HVERNIG ber að
efla íslenska garðyrkju
svo hagsmunir neyt-
enda og framleiðenda
fari saman? Þegar stórt
er spurt verður fátt um
svör, þó ery nokkur
atriði sem vert er að
huga að og skoða hlut-
laust, hvorki með aug-
um framleiðenda eða
neytenda.
Áætlaður bygging-
arkostnaður er um
12.000 krónur á fer-
metra. Þessu er hægt
að breyta strax. Með
því að byggja 2.500
fermetra er hægt' að
lækka byggingarkostnaðinn í 4.000
krónur. Þetta hefur verið gert og
ber að skoða þessa byggingaraðferð
alvarlega. Framleiðslukostnaður er
nokkuð hærri á íslandi vegna þess
hversu rekstrareiningamar eru litl-
ar, rekstrarkostnaður er í sumum
tilfellum hærri en afurðarverð og eru
margar garðyrkjustöðvar reknar
með tapi.
Sölumál
Sölumálin eru-í miklum molum
og hafa þau verið óbreytt í fjörutíu
ár með einni undantekningu þegar
reyndur var uppboðsmarkaður þar
sem garðyrkjubændur voru sjálfir
aðalkaupendumir, dauðadæmt áður
_en það byrjaði.
Garðyrkjubóndinn framleiðir vör-
una, sendir hana í flestum tilfellum
til Reykjavíkur í dreifingarfyrirtæki
sem tekur vöruna í umboðssölu, vör-
unni er dreift til til kaupandans á
kostnað garðyrkjubóndans, verslun-
in hefur allt að níutíu daga greiðslu-
kjör, ef hún þá borgar grænmetið,
það er að segja ef hún er ekki farin
á hausinn þegar kemur að gjald-
daga. í fijálsu uppboðskerfi er greitt
fyrir vöruna innan við viku, það á
akki að vera framleiðandans að fjár-
magna verslunarrekstur, annað-
hvort gera verslunareigendur það
með eigin fjármagni eða lánsfjár-
magni frá bönkum eða þar til gerð-
um stofnunum.
Stjóm dreifingarfyrirtækisins
ákveður þóknun sem nægir til að
standa undir öllum kostnaði í dreif-
ingarfyrirtækinu sem er á bilinu
tuttugu til tuttugu og fimm prósent
af verðmæti vörunnar. Þá skal ekki
gleyma því að framleíðandinn er
búinn að láta af hendi svo og svo
mikið hlutafé til að eigið fé dreif-
ingaraðilans sé þolanlegt þegar það
þarf að sýna það í bankastofnunum.
Flest öll dreifíngarfyrirtækin em
einnig í innflutningi sem er stað-
greiddur og þurfa þar af leiðandi
að hafa nokkuð rekstrarfé. Þessu
er líka hægt að breyta. í nokkur ár
hefur verið rekinn fijáls uppboðs-
markaður með fiskafurðir. Uppboðs-
markaðurinn hefur vaxið jafnt og
Sölukostnaður alls
íslensks grænmetis
Núverandi
sölukerfi,
söluk. 22%
Nýttkerfi,
sölukostn.
4%
20
millj.
Meðalverð alls
íslensks grænmetis
Núverandi
sötukerfi
Nýtt
sölukerf/
þétt eftir því sem van-
kantamir hafa verið
sniðir af honum og trú-
verðugleiki hans hefur
sannað sig. Það er ekk-
ert því til fyrirstöðu að
selja grænmeti í gegn-
um uppboðskerfi fisk-
markaðsins. Kostnaður
við söluna mundi lækka
um tuttugu prósent,
ekki sam verst fyrir
neytandann og fram-
leiðandann.
Verslunin
Síðasti liðurinn í ferli
vörannar áður en hann
lendir í höndum neyt-
andans er í verslunini. Það ber að
lofa það sem vel er gert fyrir græn-
meti í mörgum verslunum, en græn-
meti er sú vörategund sem flestar
verðkannanir era gerðar á og verða
því aðal keppikeflið í óeðlilegri sam-
keppni milli verslana. Krafa margra
verslana er að hafa ódýrasta græn-
metið í næstu verðkönnun, inn-
kaupastjórinn gerir allt sem hann
getur til þess að kaupa inn á sem
lægsta verði. Þess vegna verða vöra-
gæðin að víkja, það fer saman lágt
verð og léleg gæði vegna þess að
varan er komin á síðasta söludag, í
Það er ekkert því til
fyrirstöðu, segir Bem-
harð Jóhannesson, að
selja grænmeti í gegn-
um uppboðskerfi fisk-
markaðarins.
þessu sölukerfi er áherslan lögð á
verð en ekki gæði.
Lokaorð
Það er ekkert sem lækkað hefur
framfærsluvísitöluna meira en garð-
yrkjuafurðir, ríkisvaldið hefur á eng-
an hátt stuðla að þessari lækkun,
heldur verið mað aðgerðir sem garð-
yrkjubændur hafa þurft að taka á
sig, svo sem álagningu virðisauka-
skatts. Ríkisvaldið hefur hætt að
greiða mótframlag í lífeyrissjóði fyr-
ir garðyrkjubændur. Skattlangingin
í formi sjóðagjalda er með því hæsta
sem þekkist. Við gerð EES-samn-
ingsins urðu mikil mistök sem al-
þingismenn hafa viðurkennt. Nú um
þessar mundir er verið að ganga frá
framkvæmdalið GATT-samningsins
sem er búið að undirrita og er mögu-
Ieiki að fá nokkra leiðréttingu ef
rétt er að málum staðið. Það þýðir
ekki að neytendur verði skotnir í kaf
í formi verndartolla heldur verði af-
koman leiðrétt og ef við breytum
sjálfir samkvæmt því sem á undan
er skrifað, þá ætti að vera hægt að
reka garðyrkjustöðvar með viðun-
andi rekstrarafkomu. Ef við drögum
saman það sem á undan er skrifað
kemur í ljós að það er hægt að fram-
leiða ódýrari vöru vegna minni stofn-
kostnaðar. Það er hægt að selja
ódýrari vöru vegna lægri umboðs-
kostnaðar og með breyttu sölukerfi
er hægt að auka gæði grænmetis-
ins. Þetta er ekki nýjung, þettá era
staðreyndir.
Framleiðslumagn okkar er svo lít-
ið og hreinleiki grænmetisins svo
mikill að það þarf ekki stóran mark-
að til þess að við gætum varla sinnt
eftirspurn, lífrænt er lausnarorðið í
dag og sá dagur gæti komið að sum-
ar tegundir landbúnaðarafurða yrðu
allar fluttar úr landi og sjálf neyttum
við annars flokks innfluttra afurða,
niðurgreitt af ESB.
Höfundur er garðyrkjubóndi í
Borgarfirði.
„Þetta er fallegt lítið ekkert
sem þú ert næstum því í“
Ár fjölskyldunnar eða hvað?
Baráttan
UM aldamótin síð-
ustu tók að bera á þörf-
inni fyrir hagsmuna-
gæslusamtök er kunnu
að aðstoða verkalýðinn
í landinu við iðnbylting-
araukaverkanimar.
Verkalýðsfélögin uxu af
þessum meiði þar sem
áherslumar á kaup og
kjör komu helst fram í
kröfum um lögbundin
hámarksvinnutíma,
bættan aðbúnað verka-
fólks, veikindarétt,
matartíma o.fl. Hetjur
eins og Hannibal Valdi-
marsson börðust fræki-
Grímur
Atlason
legri baráttu við óvininn sem oftar
en ekki var útgerðarbarón í nýtil-
komnum byggðarlögum. Þau réttindi
sem launafólk dagsins í dag býr við
má nær eingöngu þakka baráttunni
þama forðum. Verkalýðsfélög og
starfsmannafélög nútímans era að-
eins vönkuð tröll sem rísa úr rekkju
fýrsta maí og hrópa einhveijar mis-
gáfulegar barátturæður en falla því
næst aftur í fletið sitt með augun
sljó eins og títt er um „Valíumdrottn-
ingar“ þjóðar vorrar. Hvað veldur
því að baráttugleðin og krafturinn
er horfinn? Við sjáum þennan kraft
einatt á kappleikjum en varla annar
staðar finnst hinn sanni íslenski bar-
áttuandi sem við státum okkur af
þegar við eram á þjóðlegu nótunum.
Vita ekki sinna
aura tal eða ...?
íslendingar búa í fallegum húsum.
Það era skoðanir flestra ferðamanna
sem koma hingað og á ferðum land-
ans eflendis sést hve vel við búum.
Hér á ég auðvitað ekki aðeins við
fegurð húsanna heldur einnig heimil-
anna sjálfra og íburðinn. Á íslensku
heimili ertu nær öragg(ur) um að
rekast á dýrar mublur, nýlegar inn-
réttingar, sjónvarp, hljómflutnings-
tæki, myndbandstæki, eggjasuðuvél,
þráðlaus símtæki,
þvottavélar og fyrir
utan standa tveir ný-
legir bílar. Allt er þetta
gott og blessað fyrir
utan eitt lítið atriði. Það
er nú éinu sinni svo að
hér er helmingur allra
launamanna undir
skattleysismörkum! Er
eðlilegt að þessar mun-
aðarvörar sem vart
geta talist til nauðsynja
prýði þá hvert heimili?
Hvemig er það hægt i
landi þar sem nauðsynj-
ar eru svo dýrar að
varla finnst hliðstæða í
hinum vestræna heimi?
Á íslandi er svo komið að megin
þorri fjölskyldná er orðinn áhrifalaus
og vamarlaus gagnvart samfélaginu,
efnahagslega jafnt sem félagslega.
Útgjöldin era nær undantekninga-
laust hærri en tekjumar og það svo
mánuðum skiptir. Greiðslukortin,
ávísanayfirdrættir, skuldabréf og
önnur form lána njörva alþýðu
manna þannig niður að tekjum næstu
mánaða og jafnvel ára hefur verið
ráðstafað fyrirfram. Kapphlaupið við
hin svokölluðu lífsgæði valda því að
fjölskyldur missa allt þrek og sam-
stöðu fyrir samneytið við Mammon.
Það viðkvæði sem stjórnar er: „Borga
á morgun."
Við kjósum óbreytt ástand
Visst ástand hefur skapast með
tímanum. Ástand sem ráðamenn
þjóðarinnar, vinnuveitendur og jafn-
vel verkalýðsfélög, forðast í lengstu
lög að breyta. Hvað ætti svo sem
manneskja sem á fyrir bömum og
heimili að sjá að vilja með kröfu um
bætt kjör? Hún nefnir það kannski
kokhraust yfir bjórglasi en á hólminn
leggur hún ekki enda endar slík
ganga aðeins með gjaldþroti. Þessu
vilja auðvitað þeir sem með fjármálin
fara, í einkafyrirtækjum og opinber-
um fyrirtækjum viðhalda, því á með-
Útgjöldin ern nær und-
antekningarlaust hærri
en tekjurnar, segir
Grímur Atlason, sem
telur breytinga þörf.
an moka þessir aðilar upp arði sem
almennir launþegar hafa ekki rænu
á að krefjast hlutdeildar í.
Af ári fjölskyldunnar
Á ári flölskyldunnar er því svo
komið fyrir blessaðri Qölskyldunni
að hún er „þreytt og lúin“ og þráir
rólega tíma sem varla era í augsýn
nema þá í Paradís. Bömin eru geymd
á daginn í skólum og öðram stofnun-
um. Kvöldin fara i sjónvarpsgláp eða
tölvuleiki og orðaforði heimilana tak-
markast við tveggja til þriggja orða
setningar. Ofan á þetta bætist síðan
fordæmi yfirvalda þegar þau neita
að samþykkja ályktun frá þjóðunum
hér fyrir austan okkur um að lög-
binda 48 stunda vinnuviku.
Óskandi væri að þjóðin tæki sér
tak, hætti að dragnast með þennan
djöful á bakinu. Ef þú heldur að þú
eigir krónu „ca korteri eða eitthvað
síðar" ekki eyða henni núna heldur
slakaðu á strengnum í boganum og
hjartanu. Þá fyrst ferðu að skilja
hina raunveralegu stöðu sem þorri
manna hér er í ásamt þér sjálfum.
Þar með verður ekki hægt að horfa
framhjá ójöfnuðinum í landinu og
þá fyrst fara fjölskyldurnar að geta
lifað einhverju fjölskyldulífi.
Ár fjölskyldunar verður vonandi
einhverntíman reynd en ekki gagns-
laust form sem hræsnarar skála fyr-
ir í veislum og hampa á síðum „laun-
þegatíðinda".
Höfundur er nemandi í
Þroskaþjálfaskóla íslands.
Trúfrelsi er fjöregg
Nokkur orð í tilefni hofbyggingar í Grindavík
Ásatrúarsöfnuðurinn
fékk löggildingu sem
félag, segir Einar Sig-
I GRINDAVIK hef-
ur verið rætt um að
reisa hof. Samtök,
sem nefnast „Vor sið-
ur“, beita sér fyrir
hofbyggingunni. „Sið-
ur“ merkir átrúnaður,
trúarbrögð. „Vor sið-
ur“ þýðir þá „átrúnað-
ur vor“. Félags-
skapurinn mun þó
ekki vera löggilt trúfé-
lag, þó að a.m.k. einn
frammámaður þar sé
ásatrúarmaður. Fé-
lagsskapurinn hefur
eftir biaðaskrifum á
Suðumesjum að
dæma haft sig nokkuð
Einar
Sigurbjörnsson
í frammi og m.a. gengist fyrir ein-
hvers konar mannvirki, sem nefnt
er „sólarvé" þar syðra og var „vígt“
um mitt sl. sumar. í sambandi við
„sólarvé“ og „hof“ er talað um þjóð-
legar minjar, skemmtanir og Íífs-
gleði og helst virðist þetta eiga að
vera liður í að laða að ferðamenn.
Ásatrúarmenn hafa lýst yfir
stuðningi við tiltæki félagsskapar-
ins „Vors siðar" og talað um, að
þeir muni geta notað „hofið“ til
trúariðkana. Í því sambandi virðast
þeir helst talá um blót og trúariðk-
anir sínar sem skemmtanir. Eg verð
að segja, að mér finnst framganga
og málflutningur ásatrúarmanna í
þessu máli undarleg. Ég fyrir mitt
leyti ber það mikla virðingu fyrir
heiðnum forfeðrum mínum, að ég
ætla mér ekki annað um þá, en að
þeir hafi í alvöru játast undir sinn
sið og notað blót sín í
því skyni að öðlast betri
innsýn í líf sitt og lífemi
í samræmi við þá heims-
skoðun sem siður þeirra
kenndi. Við vitum í raun
ósköp lítið um þá heims-
skoðun og raunar lítið
um trúariðkanimar
nema út frá heimildum
sem kristnir menn
skráðu löngu eftir að
heiðinn siður var hættur
að vera vor siður íslend-
inga. Almenn skemmt-
un var blótið varla og
lífið á íslandi hefur aldr-
ei verið neinn leikur.
Ásatrúarsöfnuðurinn
verður að skilja, að hann fékk á
sínum tima löggildingu sem trúfé-
lag, ekki sem aðili í ferðaþjónustu
eða ráðgjafarfyrirtæki fyrir sveitar-
stjórnir um leiðir til að laða að
ferðamenn. Löggilding trúfélags
byggist á trúfrelsisákvæðum stjóm-
arskrárinnar. í íslensku réttarríki
verður trúfélag að lúta þeim lögum
sem gilda um trúfélög í landinu.
Ásatrúarsöfnuðurinn er ekki und-
anþeginn þeirri skyldu jafnframt
því sem hann hefur fullt frelsi og
rétt til þess að iðka trú sína innan
ramma laga og velsæmis.
Vilji ásatrúarmenn því byggja sér
hús til trúariðkana, þá verða þeir
að koma fram sem löggilt trúfélag
og sækja um nauðsynleg leyfi, fá
samþykktar teikningar og afla fjár
með sama hætti og önnur trúfélög
í landinu, þ.m.t. söfnuðir þjóðkirkj-
urbjörnsson, ekki sem
aðili í ferðaþjónustu eða
ráðgjafarfyrirtæki fyrir
sveitarstjómir.
unnar. Það er ósæmilegt að stofna
samtök um eitthvert annað málefni
en trúmálin til þess að byggja hús
til einhverrar starfsemi sem síðan
gegni hlutverki samkomuhúss trú-
arsafnaðar og trúarsöfnuðurinn tali
síðan um iðkanir sínar sem almenna
skemmtun. Menn verða að kunna
að koma fram sem einstaklingar
annars vegar og hópur hins vegar
og sem hópur að skilgreina afstöðu
sína gagnvart öðra fólki með skýr-
um hætti. Það þætti öllum skrýtið,
að ekki sé meira sagt, ef sundkenn-
ari úr söfnuði hvítasunnumanna
notaði sundnámskeið til þess að
skíra fólk niðurdýfingarskím í leið-
inni án þess því væri það ljóst að
sá hefði verið tilgangurinn með
námskeiðinu!
Nei, við skulum ekki vera með
fíflaskap. Trúfrelsi er fjöregg, ekki
leikfang. Það var háttur trölla að
leika sér með fjöreggið. Slíkt gerum
við ekki mennskir menn.
Höfundur cr prófessor í guðfræði.