Morgunblaðið - 24.08.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991
Stjómun fiskveiða
eftir Jóhann
*
Arsælsson
Mikil umfjöllun hefur átt sér
stað að undanförnu um stjórn fisk-
veiða og hefur nýlega út komin
skýrsla frá Hafrannsóknastofnun
um ástand fiskistofna hleypt lífi í
umræðuna.
Það hafa reyndar komið oft áður
upplýsingar um slæmar horfur, en
núna eru þau tíðindi sem okkur
eru flutt mun alvarlegri vegna
þess að sú stjórn á fiskveiðunum
sem komið var á 1983 og átti að-
eins að vera til bráðabirgða meðan
verið væri að ná upp fiskistofnun-
um hefur skilað okkur fram á árið
1991 í sömu sporum.
Það er því augljóst að skoða
verður þessi mál alveg upp á nýtt
og finna út hvað hefur farið úr-
skeiðis. Það er mín skoðun að
kvótakerfið sem hér er í gildi sé
svo meingallað að það geti aldrei
tryggt þann besta afrakstur af
fiskistofnunum sem því er ætlað.
Af þeim viðbrögðum sem komið
hafa fram í fjölmiðlum vegna
skýrslunnar má sjá að þeir sem
vilja viðhalda núverandi fyrir-
komulagi benda á sameiningu
veiðiheimilda og hagræðingu í
rekstri til lausnar á þessum vanda.
Allt frá því að kvótakerfinu var
komið á hafa menn haldið því fram
að það stuðli að jákvæðri þróun
með sameiningu aflaheimilda,
minnkun fískiskipastólsins og hag-
ræðingu í útgerð.
Allir vita að sameining aflaheim-
ilda hefur fram að þessu ekki skil-
að þeirri hagræðingu sem menn
hafa vænst.
Það má einnig með rökum draga
í efa að þær veiðiheimildatilfærslur
sem hafa orðið, hafí verið til góðs.
Það er til dæmis vandséð að það
sé til bóta að færa aflaheimildir
frá hefðbundnum bátaveiðum til
togveiða en aðalbreytingamar
hafa einmitt verið í þá átt.
Þrátt fyrir slakan afrakstur í
útgerð undanfarin ár hefur flotinn
venð að stækka.
í kjölfar þeirrar umræðu sem
varð í aðdraganda síðustu kosn-
inga hefur sú ríkisstjóm sem nú
situr sett sér það markmið að end-
urskoða stjórn fiskveiða þannig að
tryggt verði að fiskistofnarnir
verði óvefengjanlega sameign
þjóðarinnar, eða þannig skilur
þjóðin að minnasta kosti texta
stjórnarsáttmálans.
Það er augljóst hveijum manni
sem gefur gaum að þessu máli að
engin leið er að ná þessu markm-
iði með núverandi kvótakerfi.
eftir Ólaf Ólafsson
íslendingum er tryggð samfé-
lagsrekin heilbrigðisþjónusta og
jafnframt er kveðið svo á um í
lögum að allir landmenn skuli
eiga kost á fullkomnustu heil-
brigðisþjónustu sem á hverjum
tíma eru tök á að veita (lög um
heilbrigðisþjónustu 97/1990). Við
gerð laga um heilbrigðisþjónustu
var meðal annars tekið tillit til
eftirfarandi:
1. Fólk býr yfir lítilli reynslu
og þekkingu á gæðum og kostum
þjónustunnar og er því ekki vel í
stakk búið að velja og hafna líkt
og það gerir í matvöru-, bygging-
ar- eða klæðaverslunum. Fólk get-
ur, oft ekki dæmt fyrirfram um
Stjórnin hlýtur þess vegna að
verða að hverfa frá núgildandi fyr-
irkomulagi við stjórn fískveiða.
Það gengur augljóslega ekki að
afhenda útgerðarmönnum rétt til
veiða sem þeir mega selja að vild
sinni öðrum sem síðan geta afskrif-
að þennan rétt sem hverja aðra
eign og notfært sér fjárfestinguna
til skattafrádráttar á venjulegan
hátt. Þetta fyrirkomulag bindur
smám saman hendur þjóðarinnar
gagnvart þeim aðilum sem fá veiði-
réttinn í hendur. Þeir munu verða
óvefengjanlegir eigendur veiðirétt-
arins og munu gera tilkall til þess
að auðlindinni verði stjórnað fyrst
og fremst með tilliti til þeirra hags-
muna.
Það þætti heimskur eigandi lax-
veiðiár sem afhenti hana ókeypis
og gæfi fullt leyfi til framsals af-
notaréttar um alla framtíð og ætl-
aði sér það eitt hlutverk að lesa
af laxateljaranum og gefa upp hve
marga fiska megi veiða það og það
árið.
Umræðan sem fram hefur farið
sýnir að þjóðin mun ekki sætta sig
við það hlutskipti.
Við þá endurskoðun á stjóm
veiðanna sem framundan er þurfa
menn að setja sér eftirfarandi
markmið:
1. Að stuðla að verndun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra verðmæta
sem lífríkið í sjónum gefur af sér
og tryggja með því trausta atvinnu
og byggð í landinu.
2. Að tryggja til frambúðar óve-
fengjanlegan eignarrétt þjóðar-
heildarinnar á auðlindum hafsins.
3. Að kerfið sem tekið verður
upp þarf að vera sívirkt og það
þarf að vera hægt að beita því
með mismunandi þunga gagnvart
fisktegundum og veiðiaðferðum.
Einnig til að bæta meðferð afla
og vernda smáan fisk.
4. Að vera réttlátt gagnvart öll-
um sem starfa að sjávarútvegi.
5. Að vera einfalt og ekki hvetj-
andi til undanbragða.
6. Að það gefi ekki milliliðum
færi á að braska með veiðiheimild-
ir.
Einungis hefur verið bent á tvær
leiðir sem augljóslega tryggja
framtíðareignarrétt þjóðarinnar
yfir auðlindinni. Önnur leiðin er
að selja veiðileyfí. Hin er að taka
upp sóknarstýringu.
Sala veiðileyfa
Þeir sem aðhyllast veiðileyfasöl-
una virðast vera sáttir að mestu
leyti við núgildandi kvótakerfi og
virðast telja að einungis þurfi að
selja veiðileyfin til að góð framtíð-
arskipan sé komin á í þessum efn-
„Þeir er kjósa markaðs-
stefnu eða auknar „eig-
in greiðslur sjúklinga“
í heilbrigðisþjónustunni
verða að hafa í huga
að fjölmargir ellilífeyr-
isþegar, öryrkjar og
smábarnaforeldrar eru
ekki samkeppnisfærir á
þeim markaði."
hvort ákveðin læknismeðferð eigi
rétt á sér eða komi þeim best. Ef
það síðan seint um síðir kemst að
raun um að svo hafi ekki verið,
Jóhann Ársælsson
„Það er enginn vafi á
því að með sölu veiði-
leyfanna fengjum við
fjölmörg ný vandamál
að glíma við en sætum
auk þess uppi með öll
gömlu vandamálin sem
fylgja núverandi kvóta-
kerfi nema að eignar-
rétturinn yrði auðvitað
tryggður.“
um. Umræðan um kvótakerfið eft-
ir að farið yrði að selja veiðileyfin
snýst þess vegna aðallega um þau
vandamál sem bætast við ef sú
skipan verður tekin upp. Þeir sem
vilja að reynt verði að bæta úr
hinum fjölmörgu göllum sem eru
á núgildandi stjórn fiskveiða geta
ekki stutt veiðileyfasöluna nema
nýjar hugmyndir komi fram þar
sem ráðin er bót á hinum fjöl-
mörgu vandamálum sem nú er að
glíma við við stjórn veiðanna.
Sala veiðileyfa myndi óneitan-
lega tryggja þjóðinni eignarréttinn
ef salan yrði fijáls til hæstbjóð-
anda. Veiðileyfasala mun hins veg-
ar hraða gífurlega breytingum á
því útgerðarfyrirkomulagi sem nú
er ríkjandi. Fjársterkir aðilar og
þeir sem hafa aðgang að lánafyrir-
gi-eiðslu munu hrifsa til sín veiði-
leyfin.
Eftirtaldir hópar myndu líklega
keppa um veiðiheimildirnar:
1. Fjársterk útgerðarfyrirtæki,
vegna veiða sinna eigin skipa.
2. Útflutningsfyrirtæki, til að
varðveita markaðshlutdeild sína,
til dæmis á ferskum fiski (og um-
er það venjulega of seint. Það
getur t.d. ekk keypt sér nýtt líffæri
eða líffærahluta líkt og um riýjan
spariklæðnað væri að ræða. Það
gagnar því lítið að leita annars
læknis! Þetta mælir með því að
heilbrigðisþjónustan sé í flestum
tifellum rekin af læknum á föstum
launum og að þjónustan sé undir
ströngu opinberu gæðaeftirliti.
2. Fjöldi manns er ekki sam-
keppnisfær í markaðsrekinni heil-
brigðisþjónustu.
Sjúkrahúsþj ónusta:
Samkvæmt heilbrigðisskýrslum
eru um 10% af heildarmannfjölda
hérlendis 65 ára og eldri, en yfir
60% af heildarlegudagafjölda á
bráðasjúkrahúsum (Landspítalan-
um og FSA) eru nýtt af þeim sem
eru 65 ára ogeldri. Ef barnadeild-
ir eru taldar með er hlutfallstalan
yfir 70%.
Heilsugæsluþj ónusta:
Niðurstöður landskannana
Landlæknisembættisins 1974,
1981 og 1988 leiða í ljós að
boðsmenn erlendra kaupenda).
3. Fiskvinnslustöðvar, til að
tryggja sér hráefni.
4. Byggðasamlög hagsmunaað-
ila í sjávarútvegi og sveitarstjóma,
til að reyna að tryggja framtíð
byggðarlaganna.
-5. Stór fjölbreytilegur hópur af
smærri kaupendum, vena eigin
útgerðar.
6. Spákaupmenn, til að selja
aftur þegar verðið hækkar.
Það er alveg ljóst að sterkustu
aðilarnir munu keyra upp verðið
til að byija með til að tryggja að-
stöðu sína á markaðnum.
Ýmsir aðilar t.d. sveitarfélög
myndu nauðbeygð verða að taka
þátt í þessari keppni um fjöregg
sitt.
Þegar þetta kerfi hefði svo feng-
ið að aðlaga sig aðstæðunum með
tilheyrandi gjaldþrotum og
byggðaröskun er líklegt að mjög
stór hópur núverandi sjálfstæðra
útgerðarmanna muni verða kom-
inn í ánauð við að fiska fyrir hina
sterku kvótaeigendur sem nái
síðan kostnaðinum vegna kvóta-
kaupanna til baka með lægra fís-
kverði til sjómanna og útgerðar.
Það má þó benda á að þróun í þá
átt sem hér er lýst er hafín undir
því kerfi sem nú er í gildi en hún
fer miklu hægar vegna núgildandi
réttinda útgerðarinnar til ókeypis
úthlutunar veiðiheimilda.
Það er enginn vafi á því að með
sölu veiðileyfanna fengjum við fjöl-
mörg ný vandamál að glíma við
en sætum auk þess uppi með öll
gömlu vandamálin sem fýlgja nú-
verandi kvótakerfí nema að eignar-
rétturinn yrði auðvitað tryggður
og ríkið væri búið að koma sér upp
nýjum tekjustofni vegna kvótasöl-
unnar.
Sóknarmarkskerfi
Sú hugmynd sem undirritaður
setti fram ásamt Guðjóni A. Krist-
jánssyni í vor í Morgunblaðinu um
sóknarmarkskerfí með aflagjaldi
byggir í grundvallaratriðum á allt
öðrum forsendum en kvótakerfið
hvort sem kvótakerfíð er með eða
án veiðileyfasölu.
Hugmyndin byggist á að komið
verði á miklu einfaldari stjórnun
sem geti þó virkað gagnvart öllum
sem nýta sér sjávarfang og að það
verði hægt að beita henni með
mismunandi þunga gagnvart físk-
tegundum og veiðiaðferðum.
Einnig til að bæta meðferð afla
og til verndunar smáfísks.
Stjórnunin felst í eftirfarandi
þrem höfuðþáttum:
1. Sérstakri fiskveiðistjórn sem
komið verði á skal heimilt að hafa
Ólafur Ólafsson
45-50% þeirra er leita til heilsu-
gæslunnar eru börn, unglingar og
ellilífeyrisþegar. Svipaðar niður-
stöður má lesa úr rannsóknum frá
Egilsstöðum (Guðmundur Sig-
urðsson og félagar), Bolungai'vík
áhrif á veiðar fiskiskipa, með
álagningu gjalds sem miðast skal
við magn þess afla, af hverri teg-
und sem að landi kemur, af hveiju
skipi.
Gjaldið skal vera mismunandi
hátt, bæði milli tegunda og innan
hverrar tegundar, til dæmis hærra
fyrri smáan fisk eða iélegan.
Gjaldið skal endurskoðað með
hæfílegu millibili, með tilliti til
ástands hverrar tegundar og nýj-
ustu upplýsinga um veiðarnar.
Gjaldið skal renna í sjóð sem
nota skal m.a. til úreldingar skipa.
Einnig skal heimilt að greiða
úr sjóðnum uppbætur á veiðar á
vannýttum tegundum og veita
styrki til tilraunaveiða.
Sjóðurinn gæti nýst til marg-
víslegra þarfa vegna starfsemi
sjávarútvegsins.
Gjald þetta á ekki að íþyngja
sjávarútveginum, það á fyrst og
fremst að vera stjórntæki.
2. Banndagakerfi skal sett á sem
tryggi að sókn flotans aukist ekki
þegar á heildina er litið.
3. Svæðabundin veiðibönn með
líku sniði og nú tíðkast eru nauð-
synlegur þáttur í því að vemda
smáfisk og koma í veg fyrir tjón
í lífríkinu.
Um veiðileyfi og endurnýjunar-
reglur skipa myndu einnig gilda
svipaðar reglur og nú eru.
Það er mín skoðun að öll markm-
iðin sem talin voru hér að framan
náist betur með sóknarmarkskerfi
en hinum kerfunum auk þess sem
fijálsræði yrði miklu meira.
Umræðan sem fram hefur farið
um núgildandi kvótakerfi og þá
vankanta og galla sem því fýlgja
hefur örugglega sannfært marga
um að það verði að taka á fleiru
í sambandi við stjórn fiskveiða
heldur en eignarréttinum.
Þessi mál þurfa öll mikla um-
ræðu og það verður að stefna að
víðtækri sátt um þau.
Margir urðu þess vegna bæði
undrandi og vonsviknir þegar það
varð ljóst hvemig rikisstjórnin ætl-
ar að starfa að þessum málum,
hvorki meira né minna en þijár
nefndir eiga að fjalla um málið en
fyrst skal þó sú sérkennilegasta
af þessum þrem nefndum (tveggja
manna með tveim formönnum) ná
samkomulagi um hver sé stefna
ríkisstjórnarinnar í þessum málum.
Ég tel að sjávarútvegsnefnd Al-
þingis sem er haldið til hliðar í
málinu sé sýnd óvirðing en í þeirri
nefnd væri eðlilegast að umfjöllun-
in yrði mótuð.
Það er mjög ámælisvert að
stjómvöld skuli setja þessi mál í
þann farveg sem þau hafa ákveðið
og vonandi endurskoða þau þá af-
stöðu sína, því hér er svo stórt
mál á ferð, að reyna verður til
þrautar að ná um það víðtæku
samkomulagi.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Alþýðubandalagið á Vesturlandi.
(Pétur Pétursson) og Borgarnesi
(Skúli Bjarnason og félagar). At-
hugun á högum fólks með lang-
vinna sjúkdóma á Reykjavíkur-
svæðinu á árunum 1967-1987 sýn-
ir að það hefur „misst af velferðar-
bylgjunni" hvað varðar efnahag
og aðbúnað og er því ekki vel af-
lögufært.
Lokaorð:
Þeir er kjósa markaðsstefnu eða
auknar „eigin greiðslur sjúklinga“
í heilbrigðisþjónustunni verða að
hafa í huga að ljölmargir ellilífeyr-
isþegar, öryrkjar og smábarnafor-
eldrar eru ekki samkeppnisfærir á
þeim markaði.
Þetta vandamál verður að leysa
áður en stefnan er tekin á aðra
póla í heilbrigðisþjónustunni á
kostnað þeirrar jafnréttisstefnu
sem hér hefur verið fylgt lögum
samkvæmt. Það verður t.d. að
taka tillit til lágs kaupmáttar
þeirra hópa sem hér er rætt um.
Höfundur er landlæknir.
Jöfnuður í heil-
brigðisþj ónustu