Morgunblaðið - 24.08.1991, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991
11
Hið dulúðuga landslag
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Með hvequ ári sem líður koma
fleiri erlendir listamenn hingað til
lands til að upplifa landið, um-
hverfið og náttúruna, og til að
takast á við það í myndverkum
sínum. Þessi þróun er einkar
ánægjuleg, ekki bara vegna þess
að slíkt eykur hróður landsins á
heimaslóðum listafólksins, heldur
ekki síður vegna þess að í verkum
þeirra geta íslendingar oft séð
eigið land í nýju ljósi; áherslur
þeirra og myndsýn er önnur en
heimafólksins, og brýtur upp þá
hefðbundnu ímynd landsins, sem
sffellt er haldið fram. Það eru
fáir erlendir listamenn sem kjósa
að endurskapa ímyndir Gullfoss
og Geysis, eða sólskinið á sumar-
dögum ferðabæklinganna; það er
oftast eitthvað annað sem heillar
meira.
Nú stendur yfir í Hafnarborg
í Hafnarfirði sýning á verkum
bandarísku listakonunnar Joan
Backes. Hún stundaði sitt listnám
við University of Iowa og Nort-
hwestern University, og kennir
Það vill stundum gleymast,
þegar rætt er um gildi höfuðborg-
arsvæðisins og þann miðpunkt
mennta- og menningarlífs sem
þar er að finna, að yfírgnæfandi
meirihluti fullorðins fólks þar er
aðeins fyrsta eða önnur kynslóð
bæjarbúa. Annaðhvort fluttu við-
komandi sjálfir til suðvestur-
hornsins, eða þá foreldrar þeirra;
ræturnar liggja annars staðar, og
þannig er það t.d. aðeins minni-
hluti fullorðinna borgarbúa sem
lítur á sig sem Reykvíkinga. Flest-
ir hinna aðfluttu tengjast enn
sínum uppeldisstöðvum sterkum
böndum, eins og eðlilegt er.
Því er þetta nefnt hér, að nú
stendur yfír í Stykkishólmi sýning
á myndum listmálarans Steinþórs
Sigurðssonar. Hann ólst upp í
Hólminum, en sótti listnám til
Reykjavíkur, Svíþjóðar og Spánar,
og hefur síðan lengst af búið og
starfað í iðu listalífsins í höfuð-
borginni, bæði sem listmálari og
ekki síður sem leikmyndahönnuð-
ur, einkum hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Vegna þessa er ekki
víst að allir átti sig á hvaða þátt
uppeldisstöðvarnar hafa átt í list-
ferli Steinþórs, og því er sýningin
í Stykkishólmi vel til þess fallin
að rifja upp fyrstu kynni hans af
myndlistinni.
Sýningin á málverkum og
teikningum Steinþórs Sigurðsson-
ar er fyrsta sýningin sem haldin
er í nýopnuðu Byggðasafni Snæ-
nú við Kansas City Art Institute
samhliða því að vinna að list sinni.
Hún dvaldi hér á landi sumarið
1989 fyrir tilstilli styrks frá Uni-
versity of Missouri-Kansas City,
en hefur áður m.a. dvalið í Skot-
landi.
Það hlýtur að vera umtalverð
breyting fyrir einstakling, sem er
alinn upp á gróðursælum sléttum
miðríkja Bandaríkjanna að koma
í gróðursnautt, vogskorið fjalla-
land úti ,í miðju Atlantshafi.
Ákveðnir staðir, einkum á Snæ-
fellsnesi, hafa heillað hana, en þó
er jafnframt ljóst, að listakonan
hefur framar öðru fundið fyrir því
andrúmslofti, sem henni fannst
hvíla yfír landinu, og þeirri dulúð,
sem það gefur einstökum þáttum
þess.
Hughrifín sem Joan Backes
hefur orðið fyrir koma ef til vill
best fram í því hversu ríkjandi
hinn græni litblær er í mörgum
myndanna. Móamir, túnin, mýr-
arnar, engin, mosabreiðurnar og
kjarrið gefur af sér þennan mjúka
blæ, sem margir dragast að. Einn-
ig hefur hún skynjað vel gráma
þokunnar, rigningarinnar og skýj-
fellinga, sem er í Norska húsinu,
en það er elsta húsið sem enn
stendur í Stykkishólmi. . Svo
skemmtilega vill til að listamaðiy-
inn er fæddur og alinn upp í þessu
húsi, þannig að hér passar allt
eins og best verður. Myndirnar á
sýningunni eru úr Hólminum, eins
og hann var á mótunarárum
Steinþórs, eða frá fimmtán ára
aldri til tuttugu og þriggja ára
aldurs, áárunum 1948 til 1956.
í sýningarskrá kemur fram, að
listamaðurinn var hvattur áfram:
„Þú átt að festa gamla Hólminn
afarsins, sem sveipar allt landið
móðu, svo að einstök atriði taka
á sig huglægar ímyndir þjóð-
sagna.
Um eiginlegar staðarlýsingar
er vart að ræða nema í stóru
pappírsmyndunum. Fjöldi lista-
manna hefur tekist á við Snæfell-
sjökul og jafnvel Eldborg, en
Búðakirkja hefur ekki orðið mörg-
um að myndefni; myndin „Kirkjan
á Búðum um miðnætti" hefur yfír
sér sterkan en einfaldan blæ.
„Gömul hestaslóð" er sér á báti,
og tengist vel þeirri dulúð, sem
litlu myndirnar leitast við að
túlka.
Uppistaða sýningarinnar er um
fímmtíu litlar myndir, sem eru
unnar með egg-tempera á tréplöt-
ur. Þessi tækni er ævagömul, og
byggir á að blanda uppleyst litar-
efnin með eggjahvítu, og mála
síðan á tréplötur, sem hafa verið
pússaðar með þetta í huga. Þetta
er seinleg vinnuaðferð, sem krafð-
ist mikillar þolinmæði og vand-
virkni, og gaf aðeins kost á að
gera myndir á litlum flötum, svo
vel væri. Meistarar 14. og 15.
aldar unnu sín stórvirki á þennan
á blað, lífíð við höfnina og ekki
síst það sem er á hverfanda hveli.“
Steinþór fylgdi þessum ráðum
dyggilega í teikningunum. Hið
fyrsta sem vekur athygli er að
hann hefur snemma verið góður
teiknari og haft gott auga fyrir
myndefni; þannig má heita víst
að í teikningunni „Undir vegg“
(nr. 1) frá 1949 geti að líta ein-
hveija þá persónuleika síns tíma,
sem allir gamlir Hólmarar kann-
ast við. Einnig má benda á mynd-
ir sem hann gerði 1952 frá höfn-
inni og slippnum; öll myndbygg-
ing og teikning er þroskuð og
Joan Backes: An titils.
hátt, en eftir að olíulitir komu til,
var mögulegt að vinna stærri
myndir en áður á auðveldari máta;
gamla aðferðin lagðist því af.
Listakonan er því á vissan hátt
að hverfa til fyrri tíma, með því
að nota þessa tækni hér.
Bæði stærðin og vinnuaðferðin
eiga sinn þátt í að magna þessar
myndir upp. Þær eru mjög af-
markaðar að efni til, þar sem
marglita steina, vörður og kletta
ber við baksviðið, í þeirri undar-
legu birtu, sem þetta efni ber með
sér. Þetta eru ímyndir, en ekki
staðarlýsingar; þær byggja á því
dularfulla samspili sem maðurinn
og landið hafa leikið um aldir.
markviss, sem og val sjónarhorna,
eins og t.d. í teikningunni „Við
brunndæluna" (nr. 12). — Ein
teikningin frá þessu sumri, „Úr
Letisundi“ (nr. 13), varð ijórum
árum seinna fyrirmyndin að því
olíumálverki af Norska húsinu,
sem einkennir sýninguna.
Það er í olíumálverkunum, sem
listmenntunin kemur best fram
hjá Steinþóri, og bera sumar
myndanna keim af ýmsu því sem
hann hlaut að rekast á í skólan-
um. Fyrsta olíumálverkið gerði
Steinþór fímmtán ára, og er þetta
lítil, einföld og innileg mynd af
kaþólska prestinum á leið til
messu, og er furðu lítill byijenda-
bragur á henni. En í mynd frá
1949 („Horft út dalinn," nr. 19)
Aðeins fáar myndanna (vörðu-
myndirnar) er hægt að segja að
hafí til að bera sérstaklega
íslenskt yfirbragð, en dulúðin er
einna sterkust í þeim.
Joan Backes er afkastamikil í list-
inni, ef dæma má eftir þeim fjölda
sýninga, sem hún hefur haldið eða
tekið þátt í. Sýningin í Hafnar-
borg er í sjálfu sér ekki stórvirki,
en ber henni gott vitni sem lista-
manni, sem er næmur á umhverfi
sitt, og tekst að koma því vel til
skila í verkum sínum. Það er ekki
á allra færi.
Sýning Joan Backes í Hafnarborg
stendur til sunnudagsins 24. ág-
úst.
má þegar greina að geometrísk
form kúbismans eru til staðar.
Það má einnig kenna ákveðna
liststíla í málverkum frá 1954,
(„Út Hafnargötu", nr. 22 og
„Rautt þak“, nr. 23), en listamað-
urinn virðist einungis nota slíkt
þegar það styrkir myndbygging-
una.
í bestu myndunum er það ekki
síst þekkingin á viðfangsefninu,
sem skilar hinum góða árangri.
„Vetrarkvöld" (nr. 26) er afar hlý
mynd, þrátt fyrir viðfangsefnið;
dauf birtan fyllir áhorfandann
öryggi og kyrrð, sem aðeins sá
sem þekkir hvert hús í myndinni
getur túlkað. Og „Veiðigleði“ (nr.
31) er hið eilífa viðfangsefni æsk-
unnar sem elst upp í þessu um-
hverfi; einföld myndbyggingin
gerir fyrirmyndina tímalausa,
þannig að þarna gætu verið á
ferðinni jafnaldrar listamannsins,
börn þeirra eða barnabörn enn í
dag.
Fyrir gesti í Stykkishólmi er
upplífgandi að skoða þessa sýn-
ingu og ganga síðan um elsta
hluta bæjarins, og sjá hversu vel
hefur tekist að halda í horfinu,
þrátt fyrir ailt; sum sjónarhornin
frá myndum Steinþórs eru lítt
breytt enn í dag. Fyrir listunnend-
ur almennt minnir sýningin á að
rætur listafólks eru mikilvægar
fyrir feril þeirra.
Sýningin á verkum Steinþórs
Sigurðssonar í Norska húsinu í
Stykkishólmi mun standa út ág-
ústmánuð.
Hólmurinn í kringum ’50
Jöklaferðir hf.:
Nýr skáli á Hálsa-
skeri tekirni í notkun
NÝR skáli Jöklaferða hf. á
Hálsaskeri við Skálafellsjökul
var formlega tekinn í notkun
síðastliðinn þriðjudag, og var
honum valið heitið Jöklasel. I
skálanum er veitingasalur og
gistiaðstaða fyrir um 40 ferða-
menn, en auk þess er þar að-
staða fyrir starfsfólk Jökla-
ferða hf.
Að sögn Tryggva Árnasonar,
framkvæmdastjóra Jöklaferða hf.,
hófust framkvæmdir við smíði Jö-
klasels í október síðastliðnum, en
þá voru sökklarnir steyptir. Fram-
kvæmdir hófust svo að nýju í byij-
un júní og er þeim nú að mestu
lokið. Skálinn er tveggja hæða og
er um 180 fermetrar að flatar-
máli, en hann er teiknaður af arki-
tektunum Áma og Sigbimi Kjart-
anssonum.
Jöklasel er í um 840 metra hæð
yfír sjávarmáli, og þangað liggur
um 16 km akvegur frá þjóðvegin-
um, sem þó er aðeins fær fjórhjóla-
drifnum bílum. Ferðamönnum
gefst kostur á að fara í ferðir frá
Jöklaseli á Vatnajökul á vélsleðum
eða í snjóbílum á vegum Jökla-
Morgunblaðið/Hallur
Jöklasel, hinn nýi skáli Jöklaferða hf. á Hálsa-
skeri við Skálafellsjökul.
Fyrsti áfangi nýrrar upplýsinga- og þjónustumið-
stöðvar, sem tekinn hefur verið í notkun á tjald-
stæðinu á Höfn í Hornafirði.
ferða hf., en daglegar ferðir eru
að skálanum frá Höfn á tímabilinu
frá 15. júní til 9. september. Frá
1. apríl til 15. júní og frá 10. til
30. september er svo hægt að
panta ferðir fyrir að minnsta kosti
fimm manna hópa.
Á Höfn hefur verið tekinn í
notkun fyrsti áfangi nýrrar upp-
lýsinga- og þjónustumiðstöðvar á
tjaldstæðinu í bænum, sem bæjar-
félagið hefur kostað uppbyggingu
á, en Jöklaferðir hf. hafa gert
þriggja ára leigusamning varðandi
rekstur hennar.