Morgunblaðið - 08.06.1985, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 1985
41
ingar frá síspúandi stóriðjuverk-
smiðjum. Sá draumur hans er að
rætast.
Nú er Árni Ásbjarnarson horf-
inn á braut til sinnar heimabyggð-
ar og við Hvergerðingar kveðjum
hann með þakklæti fyrir meira en
20 ára samstarf í bygginga- og
framfaramálum Hveragerðis.
Oddgeir Ottesen
í dag kveðjum v'ð hinstu kveðju
Árna Ásbjarnarson, fyrrverandi
framkvæmdastjóra Náttúrulækn-
ingafélags íslands um nærfellt
tveggja áratuga skeið. Hann lést í
Reykjavík þann 29. maí sl. eftir
allnokkra legu, tæplega áttræður
að aldri.
Er við i stjórn NLFÍ minnumst
nú þessa ötula stjórnanda og bar-
áttumanns, er okkur vissulega
vandi á höndum, því af mörgu er
að taka og einungis hægt að stikla
á stóru.
Árni Ásbjarnarson fæddist
hinn 6. júlí 1905 að Hvassafelli í
Eyjafirði, sonur Ásbjarnar Árna-
sonar bónda þar og konu hans,
Guðrúnar Jóhannesdóttur. Að
Hvassafelli ólst hann upp til sext-
án ára aldurs er foreldrar hans
fluttust að Þverárdal í Húna-
vatnssýslu.
Árni stundaði nám í Hólaskóia
árin 1924—26, en hélt þá til Dan-
merkur, þar sem hann dvaldi í eitt
ár við nám og störf, meðal annars
á lýðháskólanum í Askov.
Heimkominn varð hann fljót-
lega ráðunautur hjá Nautgripa-
ræktarsambandi Eyjafjarðar, en
árið 1939 tók hann við starfi
bústjóra við Hólsbú Siglufjarðar
og gegndi því starfi til ársins 1947.
Eftir það stundaði Árni eigin
búskap að Kaupangi í Eyjafirði.
Á þessum athafnaárum kynnt-
ist Árni náttúrulækningastefn-
unni á svipaðan hátt og aðrir
landsmenn, er þjóðkunnur og mik-
ils metinn læknir, Jónas Krist-
jánsson, hóf að boða kenningar
um heilbrigði og lækningaaðferð-
ir, er þóttu ganga í berhögg við
venjulegar skoðanir í þeim efnum.
Þessum kenningum tók Jónas að
hreyfa skömmu eftir 1920. Hann
hélt því fram að margir sjúkdóm-
ar stöfuðu af röngu mataræði, og
taldi mestu máli skipta að menn
neyttu fæðu sinnar af borðum
náttúrunnar með einföldum hætti.
Taldi hann að með því mætti forð-
ast flesta sjúkdóma, og ef menn
lifðu réttilega, gætu þeir náð há-
um aldri við góða heilsu. Ekki eru
tök á því að sinni, að fjalla nánar
um kenningar náttúrulækninga-
stefnunnar, en þær ollu talsverðu
umróti í hugum manna um allt
land.
Jónas Kristjánsson stofnaði
Náttúrulækningafélag íslands í
byrjun árs 1939, ásamt nokkrum
Að morgni 31. maí andaðist
móðurbróðir minn og kær vinur,
Valdimar Jónsson, bóndi á Álfhól-
um í Vestur-Landeyjum.
Hann fæddist 14. desember 1891
og var því á 94. aldursári, er hann
lést. Valdimar fæddist á Álf-
hólum, sonur hjónanna Jóns Nik-
ulássonar og Sigríðar Sigurðar-
dóttur og var hann næstyngstur af
níu börnum þeirra. Tók hann við
búi af föður sfnum og bjó alla sína
ævi á Álfhólum. Langt var ævi-
starfið orðið og mikið að vöxtum,
því Valdimar var athafnasamur
maður og kringum hann var aldrei
logn eða ládeyða. Hann átti því
láni að fagna að vera alla ævi
heilsuhraustur og elli kerling náði
seint á honum taki. Fram yfir ní-
rætt kom hann oft til Reykjavíkur
til ýmissa útréttinga fyrir bú sitt.
Áhugi hans og lífskraftur var al-
veg einstakur, þrátt fyrir háan
aldur.
Valdimar hafði oft viðdvöl hjá
mér, þegar hann kom suður, og
ræddum við margt um lífið og til-
hópi stuðningsmanna. Tilgangur
félagsins var meðal annars sá að
vinna að stofnun heilsuhæla, þar
sem beitt yrði náttúrulegum
heilsuverndar- og lækningaað-
ferðum, er grundvölluðust á notk-
un ljóss, lofts, vatns, réttu matar-
æði, hreyfingu og hvíld.
Eftir langa baráttu var hafist
handa við byggingu Heilsuhælis-
ins í Hveragerði árið 1953 og hinn
24. júlí 1955 var hælið opnað með
40 rúmum. Árið 1957 var opnuð
baðdeild og síðar sama ár hófust
gigtlækningar við hælið.
Árið 1958 urðu þáttaskil í lífi
Árna Ásbjarnarsonar. Þá kom
hann sem sjúklingur til dvalar á
hælinu, kominn yfir miðjan aldur,
og allþjáður af gigt og magasári.
Á skömmum tíma náði Árni
undraverðum bata með því að
taka upp þá lifnaðarhætti sem
náttúrulækningastefnan mælir
með.
Þetta sama ár gerðist það svo að
Árni var ráðinn framkvæmda-
stjóri NLFÍ eftir skyndilegt frá-
fall Sigurjóns Danivalssonar, er
hafði af miklum dugnaði og fyrir-
byggju unnið að uppbyggingu
Heilsuhælisins og séð um rekstur
þess í fjögur og hálft ár. Þótti
skarð fyrir skildi við fráfall Sigur-
jóns, en tíminn hefur leitt í Ijós,
að Árna Ásbjarnarsyni var ekki
ofætlan að taka við þessu starfi.
Með einstökum dugnaði og elju
tokst honum að hrinda í fram-
kvæmd smíði nýrra viðbygginga,
groðurhúsa, starfsmannahúsa og
annarra mannvirkja. Á hverju ári
allan hans starfstíma voru bygg-
ingarframkvæmdir í gangi með
einum eða öðrum hætti.
Ekki verður þessara fram-
kvæmda getið án þess að minnast
á þann mann sem staðið hefur í
eldlínunni með Árna við þessa
uppbyggingu og reyndar allt frá
byrjun en það er Jón Guðmunds-
son húsasmíðameistari. Jón hefur
verið yfirsmiður hælisins frá
fyrstu tíð og til skamms tíma.
Ef greina ætti frá öllum þeim
framkvæmdum sem Árni Ás-
bjarnarson beitti sér fyrir í starfi
sínu sem framkvæmdastjóri
NLFÍ, yrði það langt mál. Skal hér
aðeins getið nokkurra verkefna á
fyrri hluta starfsferils hans, sem
sýnir glöggt hve kappsamur og
framsækinn hann var, strax frá
fyrstu byrjun, þrátt fyrir erfiðan
fjárhag félagsins.
Árin 1958—59 var önnur íbúðar-
álma hælisins reist og fjölgaði
rúmum þá í 80. 1960 var byggt
starfsmannahús, 1961 voru reist
tvö gróðurhús og sett upp gufu-
baðstofa við hælið. Árið 1962 var
byggt við eldri íbúðarálmu og 1963
var byggt nýtt þvottahús og bað-
deild stækkuð. 1964 var reist nýtt
starfsmannahús og 1965 var tekin
í notkun ný íbúðarálma. Voru þá
rúm orðin 110 talsins. Einnig var
veruna. Hann hafði frá mörgu að
segja frá langri og viðburðaríkri
ævi og minnisstæðar eru mér frá-
sagnir hans af æsku- og uppvaxt-
arárunum. Þá var lífsbaráttan
hörð og enginn fékk neitt upp í
hendur án fyrirhafnar.
Börn og unglingar voru snemma
kvödd til vinnu og ábyrgðar og var
Valdimar þar engin undantekn-
ing, enda voru foreldrar hans og
systkini annálað dugnaðar- og at-
orkufólk. Hann kvað það hafa ver-
ið fyrsta starf sitt og fleiri
drengja 7—8 ára gamalla að gæta
hesta sjómannanna á Landeyja-
sandi á meðan þeir réru til fiskjar.
Valdimar fór síðan fljótlega að
fara í róðra með föður sínum og 17
ára gamall varð hann sjálfur for-
maður á bát, sem hann keypti með
öðrum, og um tvítugt eignaðist
hann sinn eigin bát. Hann stund-
aði því sjósókn jöfnum höndum
með búskapnum á fyrstu áratug-
um aldarinnar.
Valdimar vann mikið að rækt-
unarmálum í Landeyjum á sínum
tekin í notkun ný nudd- og ljósa-
stofa.
Árið 1966 var farið að huga að
borun eftir heitu vatni fyrir hælið
og voru boraðar tvær holur. Sú
fyrri gaf ekki nógu góða raun, en
seinni holan heppnaðist vel og gaf
af sér gnægð af heitu vatni. Varð
hælið þannig sjálfu sér nægt með
heitt vatn.
Sem fyrr segir mætti lengi
áfram telja af því er Árni Ás-
bjarnarson kom í framkvæmd, en
einnig má segja: Sjón er sögu rík-
ari. Heilsuhælið stendur sem veg-
legur minnisvarði um nokkra mik-
ilhæfa hugsjónamenn og þar á
Árni Ásbjarnarson stóran þátt.
Hér að framan hefur einkum
verið minnst á nokkra þætti í
starfsferli Árna Ásbjarnarsonar,
en minna fjallað um manninn
sjálfan. Ætla mætti af þeim verk-
um er hann lætur eftir að þar færi
slík hamhleypa til starfs daglangt,
er ekki gæfi sér tóm til hvíldar. Og
vissulega var Árni vel vakandi yf-
ir daglegum rekstri og uppbygg-
ingu hælisins. Hann stjórnaði af
festu og einurð og lét sér ekkert
óviðkomandi er hælið varðaði. En
samt var hann hæglátur maður og
kom ávallt fram af hógværð.
Hann var fremur dulur í skapi og
flíkaði ekki tilfinningum sínum.
Þó kunni hann mörgum betur að
gleðjast og fagna í góðra vina
hópi.
Árni var mjög trúhneigður
maður og mikill hugsjónamaður.
Áhugamál hans voru margvísleg
en beindust þó öll að umbótum
öðrum til blessunar. Má í því sam-
bandi nefna hina fögru kapellu
heilsuhælisins sem tekin var í
notkun árið 1971, ert þar hafa
jafnan verið haldnar guðsþjónust-
ur, kvöldvökur og ýmsar samkom-
ur, dvalargestum til yndis og
ánægju.
Eitt af hugsjónamálum Árna
var að náttúrulækningafélagið
byggði og starfrækti dvalarheimili
fyrir börn á jarðeign félagsins að
Sogni í Ölfusi. Heimilið yrði rekið
bæði sem samastaður fyrir mun-
aðarlaus börn en einnig og ekki
síður sem sumardvalarheimili
fyrir börn almennt.
Sem fyrr þegar Árni beitti sér
fyrir einhverju var hafist handa
og byggt mundarlegt hús á tveim-
ur hæðum og var það tekið í notk-
un á miðju ári 1973. Var þar rekið
barnaheimili í nokkur ár en síðar
æxlaðist svo til að húsnæðið var
leigt hinum ágæta og þarfa félags-
skap SÁÁ.
Fjölmargt mætti nefna til við-
bótar þessum kveðjuorðum um
Árna Ásbjarnarson, störf hans,
mannkosti og hæfileika, en það
verður ekki gert að sinni. Vonandi
verður hans minnst síðar á verð-
ugan hátt.
Árni var kvæntur mikilli ágæt-
iskonu, Maríu Stefánsdóttur, og
yngri árum og var driffjöður í öllu
því sem horfði til framfara. Hann
tók þátt í félagsmálum og gegndi
trúnaðarstörfum fyrir sveitunga
sína. Hann setti svip á sveit sína
og samtíð, maður djarflegur í
framkomu og fór ekki dult með
skoðanir sínar á mönnum og mál-
efnum. Ofar öllum dægurmálum
var þó ást hans á jörðinni sinni og
sveitinni, sem var samtvinnuð öllu
hans lífi og starfi.
Valdimar taldi sig með réttu
vera mikinn gæfumann og honum
lifir hún mann sinn. Þau eignuð-
ust einn son, Stefán, sem er bóndi
að Kaupangi í Eyjafirði. Áður átti
Árni einn son, Björn Líndal. Þau
hjónin tóku einnig að sér þrjú
fósturbörn og ólu upp. Þau eru
Hrafnhildur Garðarsdóttir og
systkinin Kristinn Gíslason og
Ásta Gísladóttir.
Stjórn NLFÍ vottar þeim öllum
svo og öðrum ættingjum og vensl-
afólki samúð vegna fráfalls Árna
Ásbjarnarsonar.
Stjórn NLFÍ
Heldur er fátítt að ég líti um öxl
til liðinna atburða — helst þó þeg-
ar vinir yfirgefa þessa lest okkar
sem rennur eftir tímans teinum.
Og því lengra sem haldið er gerist
slíkt oftar — að sjálfsögðu.
í þetta sinn var komið að Árna
Ásbjarnarsyni að leggja á nýjar
brautir. Hvorki kom það honum á
óvart né heldur þeim er næstir
stóðu. Hann vissi oftast hvað hann
fór, kunni því betur að hafa reglu
á hlutunum að sið góðbænda.
Eins fyrir því fyrirfannst í hon-
um þáttur ævintýramanns. Langt
er nú um liðið siðan höfundi þess-
ara orða þótti við eiga að snerta
þann streng í brjósti hans og ger-
ast með þeim hætti örlagavaldur.
Heilsuhæli NLFÍ í Hveragerði
varð fyrir þungu áfalli sumarið
1958. Hinn ötuli fyrsti forstjóri
þess, Sigurjón Danivalsson, varð
bráðkvaddur. Mikið lá við að ráða
hæfan mann í stað hans. Sá mað-
ur þurfti að vera framkvæmda-
samur hugsjónamaður, sem kunni
vel með fé að fara.
Nú, þegar segja má að málstað-
ur náttúrulækningamanna sé al-
mennt viðurkenndur, heilsurækt
talin eðlileg og jafnvel nauðsyn-
leg, er erfiðara að gera sér rétta
ein fyrir, hvað farið var fram á.
boði var staða framkvæmda-
stjóra við fyrirtæki, sem átti í
verulegum fjárhagsörðugleikum.
Félagsskapurinn að baki var
hvorki fjölmennur né almennt
virtur. Margir litu hann sömu
augum og einstrengingslega trú-
arsöfnuði.
Vel man ég eftir samtali við þá-
verandi landlækni, Vilmund Jóns-
son, um það bil er ég réðst til
starfa við heilsuhælið við hlið Jón-
asar Kristjánssonar, læknis,
brautryðjandans. „Mér þykir þú
kjarkaður að ráðast til starfa í
þessum félagsskap," sagði Vil-
mundur, en hann var mér ætíð
velviljaður, þótt honum fyndist ég
tefla mjög í tvísýnu með tiltæk-
inu. Því greini ég frá þessu, að ég
vildi gefa lesendum nokkra hug-
mynd um tíðarandann eins og
hann var þá.
Eftir ýtarlega en árangurslausa
leit að manni hér syðra, fól stjórn
NLFÍ mér að halda norður í Eyja-
auðnaðist að sjá góðan árangur af
ævistarfi sínu. Hann átti líka
trausta vini og góða fjölskyldu.
Ekki má láta hjá líða að minnast á
það mikla og góða samstarf og
vináttu, sem var milli Valdimars
og systursonar hans og uppeld-
isbróður, Ágústs Jónssonar, bónda
í Sigluvík. Börn Ágústs og þeirra
fjölskyldur, sem öll búa í nágrenn-
inu, voru honum sömuleiðis kærir
og traustir vinir.
Mesta gæfa Valdimars var þó að
eignast traustan lífsförunaut,
mikla dugnaðar- og myndarkonu,
Hrefnu Þorvaldsdóttur frá
Skúmsstöðum. Þau eignuðust 3
dætur. Þær eru: Sigríður, sem býr
á Álfhólum, Rósa, húsmóðir í
Reykjavík, og Valdís Bára, sem
dvelst við nám í Þýskalandi.
Hrefna átti áður son, Þorvald
Árnason, sem er kennari í Reykja-
vík.
Valdimar var umhugað um að
þau systkinin fengju að læra sem
hugur þeirra stóð til og var ham-
ingjusamur yfir því, að þeim vegn-
aði vel. Ekki leyndi sér heldur
gleði hans yfir barnabörnunum.
En nú er Valdimar horfinn frá
okkur. Hann hafði síðastliðið ár
kennt nokkurs lasleika, en gat þó
lengst af dvalist heima með hjálp
fjölskyldu sinnar. Nú síðustu vik-
Valdimar Jónsson
Alfhólum - Minning
fjörð á fund Eiríks Brynjólfsson-
ar, ráðsmanns við Kristneshæli.
Erindið var að bera upp bón um að
hann kæmi til okkar, en Eiríkur
hafði sýnt frábæran dugnað og
hæfni í starfi þar nyrðra. Ekki sá
hann sér fært að uppfylla þessa
von okkar, enda tæplega við að bú-
ast þó eftir væri leitað. Hinsvegar
benti hann okkur á mann sem
hann taldi hæfan og ekki með öllu
ólíklegan til að verða við beiðni
okkar. Árni hét sá Ásbjarnarson,
góðvinur Eiríks. Var nú haldið í
Kaupang til fundar við Árna
bónda. Kom bónorð NLFÍ alveg
flatt upp á hann, enda til mikils
mælst, að stórbóndi á vildarjörð í
besta landbúnaðarhéraði landsins
brygði búi og flytti með allt sitt í
gufuna í Hveragerði til að stjórna
þar heilsuhæli fátæks félagsskap-
ar sem í þokkabót bauð vandræða-
lega lítil laun fyrir mikla vinnu.
Það þurfti ævintýramennsku til
að ljá slíku eyra, en Árni dróst
samt á að athuga málið. Að sjálf-
sögðu féll í hlut stjórnar NLFÍ að
samþykkja valið og fylgja málinu
eftir. En það var úr að Árni flutti
með fjölskyldu sína suður í Hvera-
gerði haustið 1958. Ekki fer á milli
mála að við áttum Maríu konu
Árna mikið að þakka. Hefði fórn-
fýsi hennar ekki komið til, hefðu
málalok orðið önnur.
Skemmst er frá að segja að Árni
reyndist vandanum vaxinn og
komst heilsuhælið fljótlega á ör-
uggan fjárhagsgrundvöll sem það
hefur búið að síðan.
Fyrir kom í fyrstu að spurt væri
af þeim sem lítið þekktu til: „Hvað
átti nú þetta að þýða? Gátuð þið
virkilega ekki fundið neinn ann-
an?“ Slíkt hjal kom til af því að
Árni var bóndi í húð og hár og átti
til að vera dálítið hrjúfur og ófág-
aður í framkomu. En fljótlega
slípaðist hinn hrjúfi steinn og
kom þá fram góðmannlegur virðu-
leiki í fasi, sem bar því vitni að
bergið í honum var göfugt og tók
slípun með þvílíkum ágætum, að
hhökrarnir hurfu, en margir lit-
ríkir og aðlaðandi fletir birtust í
staðinn.
Vafalítið átti áhugi Árna á and-
legum málum ásamt þjálfun og
ögun á þeim vettvangi verulegan
þátt í umbreytingunni. Svo hröð
þróun eftir miðjan aldur er fáséð,
enda urðu allir á eitt sáttir um, að
þar væri réttur maður á réttum
stað sem Árni var.
Og nú þegar Árni er allur og ég
geng á vit hins liðna finnst mér
líkt og hulin hönd hafi verið með í
verki, örlög, forsjón, — já, hand-
leiðsla Guðs en engin tilviljun:
Þetta líf var þessum ætlað, honum
til vaxtar og öðrum til blessunar.
Drottinn gaf og Drottinn tók.
— Lofað sé nafn Drottins!
Úlfur Ragnarsson, læknir.
urnar var hann i sjúkrahúsinu á
Selfossi, þar sem hann lést.
Valdimar var alla ævi mikill
morgunmaður og flestar sínar
ferðir hóf hann snemma að
morgni. Mér þótti því táknrænt,
að andlát hans bar aö snemma
morguns á björtum vordegi. Við
andlátsfregn hans fylltist hugur
minn söknuði, en þó jafnframt
gleði yfir því, að hann er nú laus
frá elli og kröm, því það ástand
var honum lítt að skapi. Þykir mér
gott til þess að hugsa, að hann
gangi nú, ungur aftur, á fund Guðs
síns, sem hann svo einlæglega
trúði á og treysti.
Örn Arnarson segir svo í ljóði
sínu um Stjána bláa:
Drottinn sjálfur stóð á ströndu:
„Stillist vindur. Lækki sær.
Hátt er siglt og stöðugt stjórnað.
Stýra kannt þú, sonur kær.
Hörð er lundin, hraust er mundin,
hjartað gott, sem undir slær.“
Mér finnst þessar ljóðlínur
einnig eiga vel við um gömlu
kempuna Valdimar á Álfhólum.
Minningin lifir um mætan mann
og góðan dreng. Ég þakka Valdi-
mar alla tryggð og vináttu, sem
aldrei gleymist, og óska honum
blessunar Guðs á eilífðarvegum.
Soffía Ingadóttir