Morgunblaðið - 04.02.1984, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1984
Minning:
Þórður Friðbjarnar-
son safnvörður
krakkarnir, verið úti við í frosti og
snjó að leikjum. Ég týndi vettling-
unum mínum og hafðist ekki við
vegna kuldans. Fór ég þá inn til
Sveinu í hlýjuna. Ég man vel að þá
tók hún hendur mínar báðar og
lagði undir handarvegi sína svo
mér hlýnaði sem best. í þeim dúr
kann að vera tekið á móti henni
nú. Sérhver kuldi, þreyta og gömul
vonbrigði strokin burt og fyrir-
heitin um laun trúmennskunnar
efnd. Þessu hlýt ég að trúa og eins
því að blessuð sé minning Svein-
bjargar Einarsdóttur.
Dóttur, tengdasyni og öðrum
aðstandendum hennar færi ég
samúðarkveðjur.
Helgi Kristjánsson
Hún fer að engu óð,
er öllum mönnum góð
og vinnur verk sín hljóð.
Engan hef ég þekkt sem þessar
ljóðlínur Davíðs Stefánssonar eiga
betur við en hana Sveinu. Svein-
björg Einarsdóttir, eins og hún
hét fullu nafni, fæddist 22. maí
1894 og var því orðin tæplega níu-
tíu ára þegar hún lést þann 25.
janúar sl.
Vinátta okkar Sveinu hófst
fyrir næstum fjörutíu árum og
aldrei bar á hana skugga. Á erfið-
leikatimabili í lífi mínu var Sveina
stoð mín og stytta, hjá henni fékk
ég alla þá næringu sem ég þurfti,
bæði andlega og efnislega. Þannig
trúi ég að sambandi hennar við
flest fólk hafi verið háttað, aðrir
þáðu en hún veitti. Þótt hún byggi
aldrei við veraldlegan auð hafði
hún alltaf af nógu að taka til að
gefa öðrum en vísast að ekki hafi
alltaf verið mikið afgangs handa
henni sjálfri. En hún fékkst ekki
um það, öllu skipti að liðsinna
þeim sem þurfti.
Æviferil Sveinu ætla ég ekki að
tíunda. Hún hlaut engan frama
enda var hún alltaf upptekin við
að búa í haginn fyrir aðra. Hún
gegndi engum opinberum trúnað-
arstörfum en hún var trúnaðar-
vinur margra. Hún útdeildi ekki
kjörum fólksins en hún var alltaf
tilbúin að útdeila sínum litlu efn-
um og miklu kröftum til þeirra
sem á þurftu að halda. Og alltaf
voru þeir nógir. Og þótt hún væri
smávaxin og veikbyggð hafði hún
breitt bak og tók á sig erfiði
margra.
Sveina var óskólagengin, eins og
næstum allar jafnöldrur hennar.
En hún var nógu menntuð til að
þekkja þarfir samferðamanna
sinna á því feröalagi sem við líkj-
um lífinu stundum við og á ferð
sinni gerði hún allt sem hún gat
til að uppfylla þær. Af því leiddi
að hún sjálf og hennar þrár féllu í
skuggann til að aðrir gætu baðað
sig í sólskini, en auðvitað fannst
henni það ekki nema sjálfsagt.
Ég held að Sveinu hefði fundist
óviðeigandi að lesa langa lofgjörð
um sjálfa sig því ekkert var henni
fjær en að bera góðverk sín á torg,
um þau átti engin orð að hafa. Hér
hæfa því ekki hástemmd lýsingar-
orð, hófstillingin hæfir slíkri heið-
urskonu best.
Ég sendi aðstandendum Sveinu
samúðarkveðjur um leið og ég
kveð hana. Fyrir löngu gerði vin-
átta hennar mér lífið bærilegt og
alltaf síðan hef ég talið mig ríka
að eiga vináttu hennar. Nú býr
Sveina í haginn fyrir aðra á nýj-
um stað og það verður gott að eiga
hana að þegar við hittumst aftur.
Kagnhildur Jóhannesdóttir
Fæddur 15. september 1909
Dáinn 25. janúar 1984
Þórður Friðbjarnarson safn-
vörður Minjasafnsins á Akureyri
varð bráðkvaddur á heimili sínu
25. janúar. Með honum er genginn
trúr og ötull merkisberi íslenskrar
menningar og þjóðlegrar arfleifð-
ar. Hann hóf hana til vegs og stóð
um hana vörð til hinstu stundar.
Ekki er ofmælt, að hann hafi
dyggilega haldið vöku sinni á þeim
verði og í engu bilað eða brugðist,
en hnigið að velli að lokum með
reisn og fullum heiðri að hætti
fornra kappa.
Þórður var byggingarmeistari
að iðn og smiður í bestu og feg-
urstu merkingu þess orðs og reisti
m.a. félagsheimili fyrir Eyfirð-
inga, vandað að viðum og allri
smíð. Hann fór stórum og sterk-
legum höndum sínum kraftalega
um máttarviði og burðarbita ell-
egar mjúklega um smágerðasta
skrautflúr, hvort tveggja án fálms
eða fums. Allt virtist leika í þess-
um beinastóru en nærfærnu
smiðshöndum.
Það var mikil gæfa Minjasafns-
ins á Akureyri að frumherjar þess
skyldu koma auga á Þórð, þegar
þeir svipuðust um eftir manni til
að gegna starfi safnvarðar, en
einnig hitt, að Þórður skyldi vilja
gerast starfsmaður safnsins þegar
í upphafi. Áður en það var form-
lega stofnað fór hann kynnisferð á
vegum þess til Norðurlanda og
dvaldist þá lengst í Lillehammer í
Noregi hjá Fartein Valen-
Sendstad, forstöðumanni hins
mikla byggðasafns þar, De sand-
vigske samlinger. Þar lærði Þórð-
ur margt gagnlegt og fékk ýmsar
hugmyndir, sem komu honum að
góðum notum í því starfi, sem
hann var þá að takast á hendur.
Þegar Minjasafnið var sett á
stofn sumarið 1962 og því fengið
húsnæði í Kirkjuhvoli, Áðalstræti
58, var það hlutverk Þórðar að
skipuleggja það. Þá þegar var til
allgóður stofn muna, sem geymdir
voru í miklum þrengslum hér og
þar, og nú þurfti Þórður að velja
þá, sem hafðir skyldu til sýnis, og
koma þeim fyrir skipulega og
smekklega. Þar reyndi strax á yf-
irsýn hans, hugkvæmni, greind og
smekkvísi og ekkert af þessu
brást.
Vitanlega tók Þórður feginsam-
lega og með þakklæti við þeim
munum, sem vinir safnsins, sem
voru og eru margir, færðu því að
gjöf. En hann lét ekki þar við
sitja. Hann fór margar ferðir um
bæ og hérað til að leita og afla
ýmislegra hluta, sem honum þótti
vanta í safnið. Það voru, eins og
gefur að skilja, einkum gamlir
munir, sem voru að hverfa eða
voru horfnir úr notkun, en höfðu
fyrrum verið hluti af daglegu lífi
fólks. Þannig tókst að bjarga
miklu frá glötun. En Þórður var
jafnframt óvenjulega skyggn á að
halda ýmsu til haga, sem nær
okkur er í tímanum, var jafnvel
enn til á öðru hverju heimili allt
fram á eða fram undir þennan
dag, en hverfur síðan úr tísku einn
góðan veðurdag eða þokar fyrir
nýrri tækni, sópast þá í glatkist-
una og verður ekki lengur tiltækt.
Þó að húsnæði safnsins væri á
engan hátt sniðið fyrir þarfir þess,
tókst honum að koma hlutum
þannig fyrir, að þeir nytu sín vel.
Einnig tókst Þórði að veita safn-
gestum merkilega góða heildarsýn
yfir vinnubrögð og verktækni hér-
aðsbúa fyrr á tímum, menningu
þeirra, húsakynni og daglegt líf.
Sjálfur var hann þó aldrei ánægð-
ur, breytti, skipti um hlut og færði
til, þannig að safnið varð í hönd-
um hans lifandi menningarstofn-
un, en ekki rykfallin geymsla
dauðra hluta.
Hér hjálpaði eðlisgróin snyrti-
mennska Þórðar enn til, svo að
hvergi sást fis eða kusk, þótt
vinna stæði sem hæst við lagfær-
ingu eða nývirki. Smiðsaugað
sagði honum líka hvernig allt færi
best á vegg eða í hirslu, hvað best
ætti saman og hvar því skyldi val-
inn staður. Ótaldir voru þeir gest-
ir safnsins, innlendir og erlendir,
sem gátu ekki orða bundist um
það, hve Minjasafnið væri smekk-
legt, snyrtilegt og fróðlegt heim að
sækja.
Þórður var ekki aðeins safnv-
örður, heldur jafnframt fram-
kvæmdastjóri, enda lengst af eini
fastráðni starfsmaðurinn. f hans
verkahring voru því að kalla öll
viðvik, stór og smá, skráning, röð-
un, merkingar og viðgerðir muna,
móttaka gesta, útvegun aðfanga af
öllu tagi og verkstjórn, þegar ein-
hver meiri háttar viðfangsefni
voru á döfinni. Hann taldi heldur
ekki eftir sér sporin eða handar-
vikin og var ekki alltaf að líta á
klukkuna, þegar hann var við
verk. Aldrei tók hann sér sumarfrí
eins og annað fólk, svo að mér sé
kunnugt, gaf sér ekki tíma til þess.
Safninu kom oft í góðar þarfir
reynsla Þórðar og verkþekking
sem byggingameistara. Hann
myndaði sér og setti fram ákveðn-
ar skoðanir um framtíðarupp-
byggingu safnsins. Hluti þeirra
hugmynda komst í framkvæmd,
þegar stór og vönduð nýbygging
var reist áföst við Kirkjuhvol, og
þar var hann eftirlitsmaður og til-
sjónarmaður af safnsins hálfu. En
ef til vill naut Þórður sín best þeg-
ar yfir stóð flutningur gömlu
kirkjunnar frá Svalbarði á grunn
hinnar upphaflegu Akureyrar-
kirkju, undirbúningur þess verks
og framkvæmd og síðan nauðsyn-
leg viðgerð kirkjunnar í samráði
við þjóðminjavörð. öllu þessu
vandasama verki stjórnaði Þórður
og vann mikið við það sjálfur,
enda lofar árangurinn meistar-
ann. Ég veit, að þessi litla kirkja
stóð nærri hjarta varðar síns og
verndara. Hún var í senn safn-
gripur og vígt guðshús, og það
gladdi þetta sama heita hjarta, að
æ fleira fólki varð hugsað til
hennar við hátíðleg tilefni og
kirkjulegum athöfnum fór þar
mjög fjölgandi á seinni árum. í
dag verður hann sjálfur sunginn
þar úr garði.
Unun var að sjá Þórð ganga að
vinnu, stóran mann og sterkan,
röskan og ákveðinn. Kappið og
áhuginn geislaði úr augum hans,
gustaði af hverri hreyfingu hans
og hraut af hverju orði hans. Ekk-
ert handtak fór til ónýtis og engin
mínúta í skraf eða slór. Þó átti
verklag hans aldrei skylt við
þjösnaskap, heldur lipurð og lag-
virkni. Hleðslugrjótið í grunnin-
um, timbrið í grind, þiljum og
þekju, glerið í gluggunum, allt
laut þetta vilja hans fúslega, rað-
aði sér greiðlega og sat nákvæm-
lega eins og hann vildi, að því er
virtist átaka- og áreynslulaust.
Þórður hafði aflað sér mikils
fróðleiks um menn og málefni
Eyjafjarðarhéraðs, og sú þekking
kom honum að góðu haldi í starfi.
Hann hafði líka mikla gleði af að
miðla öðrum af fróðleik sínum,
þegar hann skýrði fyrir þeim sögu
og menningarlegt hlutverk safn-
gripanna, sem hann umgekkst og
handlék af strangasta heiðarleik
og trúmennsku við þá sjálfa og
það fólk, lífs og liðið, sem þeir
tengdust. Hann unni líka Minja-
safninu, sem hann hafði fóstrað og
alið við brjóst sér frá upphafi, —
já, hafði meira að segja gefið líf,
skapnað og svipmót að sinni vild
og varið til ævistundum sínum í
hartnær aldarfjórðung.
Þórður Friðbjarnarson fæddist
á Keldum í Sléttuhlíð 15. septem-
ber 1909. Foreldrar hans voru
hjónin Sigríður Halldórsdóttir og
Friðbjörn Jónasson, og hjá þeim
ólst hann upp þar í sveitinni
ásamt systrum sínum tveimur,
Jórunni Ólöfu, sem andaðist að-
eins 16 ára gömul, og Jónu, sem nú
á heima á Akureyri.
35
Þórður fór í Héraðsskólann á
Laugum í Reykjadal og lauk þar
námi í yngri og eldri deild, en fór
svo í smíðadeildina og lauk henni
líka.
Hann gekk að eiga Önnur Sigur-
geirsdóttur frá Helluvaði í Mý-
vatnssveit árið 1936, en hún er
dóttir Sólveigar Sigurðardóttur og
Sigurgeirs Jónssonar skálds Hin-
rikssonar. Þau fluttust til Akur-
eyrar árið 1942 og hafa átt heima
í sama húsinu alla tíð síðan. Þau
eignuðust tvö börn, Sigurgeir
Bernharð, sem er aðalbókari Ak-
ureyrarbæjar, og Sigríði Jórunni,-
sem gift er Hjálmari Freysteins-
syni lækni, og eiga þau þrjú börn.
Auk þess ólu þau Anna og Þórður
að öllu leyti upp sonardóttur sína,
Önnu Guðnýju Sigurgeirsdóttur,
sem nú stundar nám í Kanada.
Þórður og Anna bjuggu í gömlu
og sögufrægu húsi, Áðalstræti 50,
þar sem séra Matthías bjó fyrstu
ár sín á Akureyri og orti mörg
sinna bestu kvæða. Húsið stendur
í nágrenni Minjasafnsins í því
hverfi, sem heitir Fjaran og á sér
engan líka á fslandi sakir lát-
lausrar fegurðar og óraskaðs yfir-
bragðs fyrri aldar. Húsin þar eru í
senn safngripir og umgerð fagurs
mannlífs, sem hraði og æsing nú-
tíðar hefir ekki náð að spilla.
Þarna ræktuðu þau kartöflur og
aðrar matjurtir í brekkunni vest-
an við húsið, og þarna var maríu-
erlunni gefin jólakökumylsna
utan við eldhúsgluggann á sumrin,
en snjótittlingunum grjón á vetr-
um, þegar fönnin huldi jörðina.
Þessir fleygu vinir skemmtu svo
heimilisfólkinu með fjörugum leik
og fögrum söng, og þótti þá hús-
ráðendum fulllaunaðar góðgerð-
irnar.
Tilfinningar Þórðar voru heitar
og lundin viðkvæm, handtakið
þétt og fast, vináttan einlæg og
falslaus, ef hann batt vináttu við
menn á annað borð. Slíka vináttu
þakka ég Þórði nú, þegar leiðir
skilur um sinn, vináttu, sem ég
hefi notið í röska tvo áratugi, frá
því að við kynntumst og fórum að
vinna saman að málefnum þeirrar
stofnunar, sem okkur þótti báðum
vænt um.
Fari Þórður vinur svo heill og
sæll til nýrra heima, með sinn
hreina skjöld á baki og virðingu,
þökk og blessun okkar allra í
nesti.
Sverrir Pálsson
Birting
afmœlis- og
minningargreina
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og minn-
ingargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í mið-
vikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga. í minn-
ingargreinum skal hinn látni ekki ávarpaður. Þess
skal einnig getið, af marggefnu tilefni, að frumort
ljóð um hinn látna eru ekki birt á minningarorðasíð-
um Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera vélrituð
og með góðu línubili.
Opiöídagkl.9-16
TJ APIT ATTD Skeifunni 15
nilVJiiAU 1 Reykjavík