Morgunblaðið - 04.02.1984, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1984
Helmut Kohl haföi
ekki erindi sem
erfíði í ísraelsför
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
Að lokinni heimsókn Helmuts
Kohl, kanzlara Vestur-Þýzkalands
til ísraels, er ekki úr vegi aö velta
fyrir sér, hvort sú for er líkleg til
að bæta samskipti ríkjanna, en
grunnt hefur verið á því að beizkja
og ásakanir blossi þar upp, einkum
af hálfu ísraela.
Fyrir ferðina voru stjórnmála-
fréttaritarar á einu máli um, að
Kohl myndi þurfa að sýna mikla
diplómatíska hsfni. I»ó svo að á
yfirborðinu hafi veriö látið eins og
um venjulega opinbera heimsókn
væri að ræða, eru samskipti þess-
ara tveggja rikja óvenjuleg og þau
munu verða það um langa hríð.
Það verður ekki framhjá því litið
að erfitt er að gera skilsmun á
milli Þjóðverja nútímans og harm-
sögu gyðinga í seinni heimsstyrj-
öldinni. Hvorug þjóðin getur
gleymt þessu — sektarkenndin hjá
Þjóðverjum sem oft og einatt hefur
brotizt út í gremju í garð fsraela
vegna þess hve mjög er hamrað á
fortíðinni; nútíma Þjóðverjar telja
fjarri að þeir standi í skuld við
gyðinga vegna Ijótra verka sem
framin voru þar fyrir fjörutíu árum
eða vel það. Gyðingar úr hópi
Ashkenazi-gyðinga, einkum þeir
sem áttu fólk sitt í Póllandi og
Þýzkalandi, gleyma engu og enn
eru þeir margir í ísrael sem verða
að lifa með reynslu helfararinnar á
sjálfum sér.
Þetta var í annað skipti sem
kanzlari Vestur-Þýzkalands fer í
heimsókn til ísraels. Kohl hafði
án efa fullan metnað til að þessi
vináttuheimsókn lánaðist. Hann
vildi sýna ísraelum virðingu sína
með því að fara fyrstu utanferð
sína þangað, að frátöldum Vest-
urlöndum, eftir að hann tók við
kanzlaraembættinu. Ferðin var
fyrirhuguð á síðastliðnu sumri,
en þau áform runnu út í sandinn
vegna veikinda Begins, þáver-
andi forsætisráðherra. Síðan
hefur Kohl farið til Jórdaníu,
Egyptalands og Saudi-Arabíu,
auk þess að taka sér ferð á hend-
ur til Austurlanda fjær. Mikil-
vægi Jerúsalemheimsóknarinnar
minnkaði þó hvergi í hans aug-
um, né heldur hefur hún dregið
úr pólitískum ágreiningi. ísrael-
ar undu því illa, að Helmut
Schmidt skyldi ekki vitja fsraels
í kanzlaratíð sinni. Óviðfelldnar
yfirlýsingar Begins í garð
Schmidts urðu ekki til að bæta
úr skák. En svo einkennilega
sem það nú kann að hljóma
fylkti meirihluti ísraelsks al-
mennings sér að baki Begins eft-
ir þær yfirlýsingar, þó svo að
ýmsir pólitíkusar teldu þær for-
sætisráðherranum til mikils
álitshnekkis. Það virðist einfald-
lega vera svo, að ísraelar líti á
það sem sjálfsagöan hlut að
Vestur-Þjóðverjar séu tilbúnir
að kyngja öllu því sem frá ísrael
kemur — í ljósi helfararinnar.
Og fyrirhuguð hergagnasala
til Saudi-Arabíu varð ekki til að
bæta andrúmsloftið. Þjóðverjar
hafa reynt að sannfæra ísraela
um að þeir vilji halda góðum
samskiptum við þau Arabalönd,
sem fylgja hófsamri stefnu varð-
andi Miðausturlönd. En það
mæltist illa fyrir. í ísraelskum
blöðum var því slegið upp fyrir
heimsóknina, að það eina sem
Helmut Kohl gæti nú gert til að
sýna ísraelum í verki vináttuhug
sinn og þjóðar sinnar væri að
hætta við að senda áðurnefnd
vopn til Saudi-Arabíu. Það mál
var efst á baugi í hugum þeirra,
ekki aðeins áróður í blöðum. En
svo kom Kohl og kvað upp úr
með það að Þjóðverjar myndu
halda Saudi-Arabíu-samningn-
um til streitu. Þar með var eig-
inlega heimsóknin runnin út í
sandinn, að mati ísraela. Annað
skipti ekki máli, þó að Kohl full-
vissaði fsraela um stuðning og
vináttu: það var eins og að
skvetta vatni á gæs. Kohl setti
ekki fram neinar nýstárlegar
hugmyndir um frið í þessum
heimshluta enda mun það ekki
hafa vakað fyrir honum. Vest-
ur-þýzka stjórnin hefur marg-
sinnis tjáð sig um að Palestínu-
menn eigi að hafa sjálfsákvörð-
unarrétt í sínum málum og að
hver þjóð hljóti að njóta þeirrar
grundvallarmannréttinda að búa
ingum í Israel. Vestur-Þjóðverj-
ar hafa samtals greitt sem svar-
ar 17.721 milljón sterlingspunda.
Benda má á í þessu sambandi að
Austur-Þjóðverjar hafi aldrei
verið fáanlegir til að inna neitt
af hendi, utan nokkurra ein-
staklingsbóta til bandaríska
gyðinga. Austur-þýzka stjórnin
hefur ekki fallist á að hún sé á
neinn hátt arftaki stjórnenda
Þriðja ríkisins og því beri hún
hvorki siðferðilegar né fjárhags-
legar skuldbindingar á fólsku-
verkurn nazista.
En ekki hefur aðeins verið
hugað að peningamálum. Vest-
ur-Þjóðverjar og fsraelar hafa
reynt að efla samskipti sín á
sviði menningarmála og efla
samskipti almennt. Sex þúsund
ungmenni fara ár hvert sem
skiptinemar milli landanna. Að
Fyrír utan Yad Washem-safnið í Jerúsalem stóð þessi hópur klæddur í
einkennisbúning útrýmingarbúðanna og lék i hljóðfæri þegar Kohl kom
þangað. Eins og alkunna er söfnuðu nazistar oft og einatt saman hópi
músíkmanna í búðunum á sínum tíma og neyddu þá til að leika meðan
aðrir voru leiddir til aftöku, ellegar þegar gestir komu til búðanna og átti
þar með að gefa til kynna, hversu vel væri með fangana farið, meðal
annars að „gefa þeim leyfi“ til að sinna tónlistariðkunum.
innan öruggra landamæra. Þessi
skoðun Kohls var vissulega
þekkt í ísrael, og hún var auðvit-
að rifjuð upp fyrir heimsóknina
og það var lögð þung áherzla á,
að margt benti til hlutdrægni
Kohls, jiegar hinir arabísku
fjendur Israels væru annars veg-
ar.
En auðvitað er málið ekki svo
einfalt. Og Þjóðverjar vilja fyrir
allan mun forðast að eiga nokk-
urt diplómatískt eða hernaðar-
legt frumkvæði í málefnum Mið-
austurlanda — meðal annars
með tilliti til viðkvæmni fsraela
og vegna þess að þeim er ljóst, að
báðir deiluaðilar myndu tor-
tryKKja þá. En vestur-þýzka
stjórnin hefur eigi að síður reynt
eftir föngum að vinna að bætt-
um samskiptum við fsraela, síð-
an stjórnmálasambandi var
komið á fyrir átján árum. Blaða-
maður Times orðar það svo að
„Bonn-stjórnin hafi haft það að
markmiði að vinna að því á
hljóðlátan og skynsamlegan hátt
að draga úr hatri fortíðarinnar,
sýna í verki að hún vildi „endur-
greiða" hina mórölsku skuld og
yfirleitt vinna að því að fjar-
lægja sektarþáttinn, sem var
lengi ráðandi í stjórnarstefn-
unni, þegar ísrael átti í hlut“.
Löngu áður en stjórnmála-
sambandi var komið á féllust
V-Þjóðverjar á að greiða skaða-
bætur vegna þess sem gyðingar
höfðu orðið að þola í stríðinu.
Fyrstu árin voru þessar greiðsl-
ur til ísraelsku ríkisstjórnarinn-
ar, en hefur einnig verið greitt
til gyðinga annars staðar í heim-
inum. Þó að formlegar og opin-
berar greiðslur séu ekki inntar
af hendi lengur, mun þó yfirleitt
verða reitt fram fé, eftir ein-
staklingskröfum, einkum af gyð-
Helmut Kohl og Yitzak Shamir.
vísu er meirihluti þeirra Þjóð-
verjar sem fara til ísraels, því að
gyðingar hafa ekki sýnt teljandi
áhuga á dvöl í Þýzkaiandi.
Og ör helfararinnar eru samt
enn fyrir hendi og and-semitismi
er mjög viðkvæmt mál í Þýzka-
landi. Könnun, sem var gerð ný-
lega á vegum Kölnarháskóla,
leiddi í ljós, að fordómar í garð
gyðinga eru fráleitt horfnir og
ekki þarf mikið til að þeir skjóti
sér upp á yfirborðið. Haft er eft-
ir dr. Herbert Sallen, einum
þeirra sem stóð að könnuninni,
að það sé í sjálfu sér kaldhæðn-
islegt að þessir fordómar blundi
enn, því að nú búi fáir gyðingar í
Þýzkalandi, eða aðeins 28 þús-
und, en þeir voru um 600 þúsund
fyrir heimsstyrjöldina. Til sam-
anburðar má geta þess að 70
þúsund Bandaríkjamenn hafa
fasta búsetu í Þýzkalandi. Um
það bil helmingur gyðinganna
býr í Vestur-Berlín. „Þetta þýðir
beinlínis að fjöldi manns sem
býr utan stórborganna hefur
aldrei hitt gyðinga hvað þá held-
ur kynnzt þeim,“ segir dr. Sallen.
Hann sagði einnig að svo virtist
sem mjög lítið þyrfti til að æsa
fólk upp gegn gyðingum, en
sagðist ekki vilja tjá sig um,
hvort ástæðunnar kynni meðal
annars að mega leita í þvi að
unga kynslóðin í Vestur-Þýzka-
landi lítur nazistatímabilið
fjarri sömu augum og sú eldri —
og sektarkenndin er ekki áber-
andi meðal unga fólksins. Það er
yfirleitt þeirrar skoðunar, að
ekki sé hægt að draga fólk til
ábyrgðar sem sé fætt eftir að
stríðinu lauk. Og auk þess laumi
unga fólkið út úr sér, sé farið að
ræða þessi mál, að það sé þá
væntanlega eitthvað gyðingum
sjálfum að kenna, hvernig fór.
Það mál er heldur ekki svo ein-
falt, vegna þess að í Vestur-
Þýzkalandi hefur síðustu árin
einnig gætt fordóma í garð ým-
issa útlendinga, einkum og sér i
lagi Tyrkja, og kom til mikilla
óeirða nú í haust vegna þessa
eins og sagt var frá í fréttum þá.
„Vestur-Þjóðverjar eru for-
dómafullir að eðlisfari og líta
stórt á sig. Þeir telja sig að
mörgu leyti af æðri kynstofni —
þetta er inngróið í þjóðarsál-
inni,“ sagði annar a forystu-
mönnum tvínefndrar könnunar.
I afstöðu Þjóðverja gætir svo
vissulega nokkurs klofnings.
Margir forsvarsmenn ungu kyn-
slóðarinnar í landinu nú, leggja
á það áherzlu, að gæta þurfi að
því að ekki gjósi upp gyðingaof-
sóknir á nýjan leik og fara raun-
ar hörðum orðum um almenna
afstöðu Þjóðverja til annarra
kynþátta. Það er unga kynslóðin
sem hefur krafizt þess að nauð-
ungar- og útrýmingarbúðir naz-
ista séu varðveittar í fornri
mynd og kynntar ungu fólki sem
víti til varnaðar. En það hrekkur
ekki nema skammt. Meðal eldri
kynslóðarinnar er sá klofningur
ríkjandi, að ýmsir eru svo þjak-
aðar af sektarkennd og viðbjóði
á atburðum fyrri tíðar, að þeir
geta beinlínis ekki afborið að
stöðugt sé verið að rifja þá upp.
Heinz Galinski, leiðtogi gyð-
ingasamfélagsins í Berlín nú,
hefur sagt frá því að eftir að
hann slapp lífs úr Auschwitz,
hafi hann gert átak til að gyð-
ingar gætu búið í Þýzkalandi og
setið við sama borð og aðrir
þegnar. Hann hefur margend-
urtekið að þýzkir gyðingar í
heimsstyrjöldinni síðari hafi
aldrei litið á sig sem útlendinga,
mikill meirihluti þeirra hafi tal-
ið sig góða og gjaldgenga þegna
Þýzkalands í margar kynslóðir
og því sé fráleitt að Þjóðverjar
geti ekki sætt sig við návist
þeirra. En gyðingar í Þýzkalandi
eða hvar sem þeir hafa búið,
hafa svo að miklum meirihluta
aldrei runnið saman við þá þjóð
sem þeir hafa verið í sambýli
með. Þeir hafa haldið trú sinni
og siðum og tungumálinu, jidd-
isku, og þeir hafi talið það sjálf-
sagt og eðlilegt að þetta væri
virt.
Afstaða fólks í Þýzkalandi nú
hefur auðvitað mótast af tilveru
fsraelsríkis, og hún ruglar ýmsa
í ríminu. Þjóðverjar eiga sjálf-
sagt flestum öðrum þjóðum erf-
iðara með að gera mun á and-
semitisma og and-sionisma. Þó
að málstaður Palestínumanna
hafi fengið aukinn stuðning,
einkum frá vinstri mönnum síð-
ari ár, og innrásin í Líbanon árið
1982 hafi skaðað mjög orðstír
ísraels, hafa forystumenn
V-Þýzkalands verið sérdeilis
gætnir og forðast í lengstu lög að
birta nokkuð það sem túlka
mætti sem afdráttarlausa gagn-
rýni á ísrael.
Helmut Kohl hafði áreiðan-
lega ekki erindi sem erfiði í för
sinni til ísraels. Hann var að
vísu heppinn að Begin skyldi
vera farinn frá völdum, þar sem
Yitzak Shamir, forsætisráð-
herra, er kurteis maður í hví-
vetna og orðvar maður, þrátt
fyrir eindregna afstöðu og ein-
strengingslega. En þær kulda-
legu móttökur sem kanzlarinn
fékk hjá almenningi í ísrael og
þær víðtæku mótmælaaðgerðir,
sem var efnt til, einkum eftir að
hann hafði kveðið upp úr með
Saudi-Arabíu-vopnamálið,
leiddu til þess að sá ágæti ásetn-
ingur sem án efa hefur verið með
heimsókninni, fór fyrir lítið.
fsraelar geta ekki sætt sig við
afstöðu hans, þeir eru ekki held-
ur reiðubúnir að reyna að skilja
hana. Og þeir hafa ekki legið á
þeim skoðunum sínum um að
heimsókn Kohls hafi orðið til
þess eins að yfirlýsingar V-Þjóð-
verja um vinsemd og stuðning
fsraels til handa sé þá eftir allt
saman innantómt orðagjálfur,
þar sem þeir vilji í engu sveigja.
Hversu mikil sanngi§ni er svo í
þessum ásökunum er svo annað
mál.
(Ileimildjr: Thc Times, Jerusalem l»ost,
Observer o.fl.).
Jóhanna Kristjónsdóttir er blaða-
maóur á Morgunhiadinu.
J