Morgunblaðið - 27.07.1980, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ1980 3 9
Hinn þrotlausi reipdráttur milli mæðra
og dætra dregur einatt dilk á eftir sér
í kvennahópi: Er hér um samblástur gegn karlmönnum og
mæörum aö rœöa?

Stjúpmóöirin í ævintýrinu um Hans og Grétu.

Móöir með bam á brjósti: Hún er voldug og sterk.
aö mennt og starfi, viöurkenndi aö
hún væri sífellt með sektartilfinn-
ingu yfir því aö vinna hálfan daginn
þótt hún þyrfti þess ekki meö
fjárhagslega. Til þess að bæta fyrir
„misgeröir" sínar sagöist hún leitast
viö aö hæna einkabarn sitt aö sér.
Gengi hún jafnvel svo langt aö
meina eiginmanni sínum aö gera
nokkuö það fyrir barnið sem henni
finndist hún einfær um aö sjá um.
Mæöur sem komu saman í Gies-
sen til skrafs og ráöagerða viöur-
kenndu aö þær væru því innst inni
mótfallnar aö senda börn sín á
barnaheimili af ótta við aö missa
einhver ítök í þeim.
Þaö er því oröiö algengt aö
hugsandi mæöur sem gera sér fulla
grein fyrir valdi sínu, geri sér einnig
grein fyrir því aö þar sem ábyrgöin
er þeirra, er sökin þeirra einnig ef út
af ber. Oft leita þessar mæöur til
sálfræöinga meö vandræöi sín þeg-
ar þeim finnst eða finnst aö þeim
ætti aö finnast aö þeim hafi orðiö á
mistök í barnauppeldinu. Margar
þeirra hafa jafnvel oröiö áfenginu
aö bráö í örvæntingu sinni.
Hræöslan viö aö hafa brugöizt
eða hafa oröið mistök á segja
sálfræöingar aö megi rekja til þeirra
áhrifa sem mæður þessar uröu fyrir
í æsku af sínum eigin mæörum, og
á þar hræðslan viö refsingu drjúgan
þátt í aö þróa meö þeim sektartil-
finningu og sjálfsásakanir.
Þessi hræösla viö ímynd móöur-
innar getur tekið á sig hinar marg-
víslegustu myndir. Bandaríkjakon-
an Anna Reeves Jarvis, sem sjálf
var full beizkju í garö móöur sinnar
stofnaöi til mæöradagsins vegna
eigin sektartilfinningar.
Maria Torok gengur þaö langt aö
hún þykist finna frumástæöu fyrir
sektarkennd kvenna í sögninni af
Adam og Evu. Því á hvern var
skuldinni skellt fyrir brottreksturinn
úr paradís? Þaö var Evu aö kenna,
því að hún haföi gerzt brotleg
gagnvart guöi og einnig gagnvart
Adam.
En jafnvel afturhaldssöm mynda-
blöö eins og „Burda" birti nýlega
grein þar sem bóndakona nokkur
var átalin fyrir aö hafa aliö upp þrjár
dætur sínar meö þaö eitt fyrir
augum aö láta þær skara fram úr í
námi. Haföi móöirin ein haft mennt-
un dætra sinna í hendi sér, og luku
þær allar stúdentsprófi meö ágæt-
iseinkunn.
Hún haföi komiö í veg fyrir þaö
aö þær fengju aö ganga í barna-
skóla meö öörum börnum, og boriö
því viö aö of langt væri aö fara í
skólann í næsta þorp.
Bóndinn skipti sér ekkert af
uppeldi barnanna, eins og feóra er
oft siður, og var því kona hans
algerlega einráö. Geröi hún nú allt
sem hún gat til þess aö láta sína
eigin brostnu menntunardrauma
rætast á dætrum sínum.
Því var ekki að neita aö systurnar
þrjár voru jafnöldrum sínum langt-
um fremri aö kunnáttu, og viöur-
kenndi barnakennarinn aö þær
myndu aöeins standa kennslunni
fyrir þrifum. Móöir þeirra fékk því
óhindraö aö taka aö sér kennara-
hlutverkiö.
Einveidi móöurinnar var algert.
Telpurnar voru einnig látnar læra á
hljóöfæri ýmiss konar, meöfram
bóknáminu, en sjónvarp var
stranglega bannaö. Eftir stúd-
entspróf voru þær allar þrjár látnar
læra læknisfræöi. Samkvæmt
óskum móðurinnar eiga dæturnar
einhvern tíma aö gifta sig, eiga börn
og buru og hætta aö vinna úti, því
aö eins og hún oröar þaó „þá eru
gifting og barneignir það mikilvæg-
asta og fegursta í mannlífinu".
Fengi hún barnabörn sín til umráöa
og uppeldis, myndi hún breyta
nákvæmlega á sama veg.
Þaö er mörgum mæörum sam-
eiginlegt aö vilja aó dætur þeirra
gangi einhvern þann veg sem þær
sjálfar gengu ekki, og sjái þar meö
drauma sína rætast.
Svissneski sálfræöingurinn og
höfundur metsölubókarinnar
„Þrautir gáfubarna" segir aö mæö-
ur þarfnist veru sem sé þeim
algerlega háó og segir aö ósk þessi
sé sprottin af þeirri staöreynd aö
eigin móöir hafi afneitaö þeim
fyrrum og séu þær því aö bæta sér
þaó upp meö sínu barni.
Mæöur þessar, segir hún, aó séu
afar óhamingjusamar. Ástand þetta
minnir á glerkassa aó því leyti aö
þau áhrif sem maöur vill losna
undan hafa samt áhrif gegnum
gleriö. Þaö er þvt álitamál hvort „hiö
æösta og bezta hér í heimi er aö ala
börn", eins og taliö hefur veriö fram
aö þessu. Sú reynsla sem fylgir
barneignum útilokar konuna frá
umheiminum. Síóar, þegar hún svo
þarf aö ala upp dóttur, gerast meö
henni þær breytingar sem hafa þaö
í för meö sér aö stórum dregur úr
þörf hennar fyrir hitt kyniö og
kynferöislegum athöfnum.
Nancy Friday ritar um minnkandi
kynhvöt kvenna í bók sinni „Líkt og
móðir mín", sem gefin var út í 2.6
milljóna upplagi. Hafói hún tekið
200 konur tali og komizt aó þeirri
niöurstööu aö konur kæfi kynhvatir
sínar og feli þær fyrir dætrum
sínum. Segir hún aö hina djúp-
stæöu hræöslu kvenna viö kynferð-
ismál megi rekja til móöur þeirra.
Segist hún furöa sig á því aö
stúlkur um tvítugt sem notið hafa
nútíma kynferöisfræösiu sýni ná-
kvæmlega sömu viöbrögð og mæö-
ur þeirra. Stúlka sem lagöi stund á
uppeldisfræóslu sagöi Friday aó sér
heföi alltaf fundizt kynferöismál þaö
saurug aó hún hafi aldrei getaó
fengiö sig til þess aö ræóa þau vió
móóur sína. Aörar stúlkur á svipuó-
um aldri og menntun tóku undir
þetta og sögöust yfirleitt hafa þurft
aö leita sér kynferóisfræóslu í
alfræóioróabókum og hafi jafnvel
látið yfirþyrmast er þær höföu fyrst
á klæöum. Þar aö auki sögöu tvær
stúlknanna aö ef um nokkurt kyn-
ferðissamband milli foreldra sinna
væri enn aö ræða, væru þær þess
fullvissar aö það væri móður þeirra
á móti skapi.
Ein stúlknanna sagöist hafa loks
fundiö fróun í lesbísku sambandi
eftir að móöir hennar heföi spillt
kynnum hennar viö karlmenn
nokkrum sinnum. Hún bætti því við
að samband milli kvenna hefói þaö
fram yfir samband milli karls og
konu aö í hinu fyrrnefnda styrktust
sameiginlegir eiginleikar og rynnu
báðir persónuleikarnir saman í eitt.
Fannst Friday þetta minna sig á
drauminn langþráöa um samruna
sálanna. En það sem henni fannst
vera mest einkennandi fyrir þær
lesbísku konur sem hún ræddi viö
var þaö aö þaö sem þær þráöu
mest var aö vinna ást og velþóknun
móðurinnar og hljóta skilning henn-
ar á afbrigðilegu atferli sínu.
Dæmigerö viöbrögó mæöra
lesbískra kvenna virtust vera þau
að fullvissa dóttur sína um ást og
skilning án þess þó aó reyna aö
skilja. Einnig bættu þær undan-
tekningalaust viö þeirri bón aö „láta
pabba ekkert um þetta vita", því aó
þá yröi þeim um kennt. Hér var því
frá upphafi loku fyrir þaö skotiö aó
faöirinn mætti á nokkurn hátt
liósinna eöa leiðbeina.
Æ ofan í æ varö Friday vör viö
biliö sem virtist vera milli föður og
dætra. Hann viröist engan sess
eiga í tilfinningalífi þeirra, heldur
líkjast þokukenndri veru á barmi
vitundarlífs þeirra.
En kynni ekki aö veröa að
mæöurnar stuóli óbeint og ósjálf-
rátt að þessu bili milli föóurs og
barnsins? Hún hlýtur aö standa
vörö um valdastööu sína og reyna
aö gera dótturina háóa sér og sér
einni.
Þaö er alkunna í Þýzkalandi aó
hlutverk fööurins í nútímafjölskyldu
er skert eöa að engu oröiö. Geö-
læknar og sálfræóingar draga þá
ályktun af þessari staöreynd aó
stúlkum muni reynast erfitt aö
yfirfæra ást sína á móðurinni yfir á
ást á eiginmanni. Ein af stúlkunum
sem Friday ræddi viö og sem gerst
haföi gleöikona sagöi að móöir sín
væri sér þaó dýrmætasta í lifinu og
að í henni einni ætti hún nokkurn
bakhjarl. Hún bætti því samt viö að
fööurnum væri allsendis ókunnugt
um líferni sítt. Þaö er út í hött aö
halda því fram aö mikilvægasta
samband konunnar sé við eigin-
mann sinn, því aö sannleikurinn er
allur annar. Friday segir ennfremur
aó karlmenn séu engan veginn
lausir vió aö hafa fengið falsmyndir
af móöur sinni í veganesti.
Tvö atriöi eru mikiö til umræðu
hjá rithöfundum sem fjalla um
málefni kverina, svo sem Germaine
Greer og Nancy Friday, en þaö er
aö kynhvatir dofna hjá konum eftir
aö þær hafa aliö börn og svo
hvernig mæöurnar etja börnum
sínum gegn fööurnum. Þaö er ekki
aöeins aó faöirinn er látinn gjalda
forréttinda sinna, heldur einnig
þess aö hann getur ekki uppfyllt
þann draum konunnar um algeran
samruna tveggja sálna. Hann er því
fyrirfram dæmdur til þess aö lúta í
lægra haldi, því kröfur þær sem til
hans eru geróar megnar hann ekki
aö uppfylla.
Karlmaöurinn kemur meö móö-
urimynd sína sem búsílag í hjóna-
bandiö, en hann gerir sér sjaldnast
grein fyrir því aö í sambúöinni hittir
hann fyrir sér veru sem er sífellt að
leita aó móöurstaógengli sem hún
kynni aö vilja koma fram hefndum
viö. Jafnvel í þeirri rimmu sem oft
vill veröa vió hjónaskilnaö þykjast
menn mega greina áhrif frá tengsl-
um vió foreldra hlutaöeigandi aóila
Vísindakonan Marina Moeller-
Gambaroff túlkar afstööu kvenrétt-
indahreyfingarinnar á þá lund að
hér sé aöeins veriö aö hafa skipti á
andstæðingum. Með því að beina
hatri sínu aö karlmönnum eru þær í
raun og veru að reyna að losna
undan oki móöur sinnar. En frelsis-
takmarki sínu kemst konan sízt nær
meó því aó snúast gegn maka
sínum og gera hann ábyrgan fyrir
ánauó sinni.
Friday dregur þá ályktun aö
lokum af rannsókn sinni aö afar
fáar konur séu þeim vanda vaxnar
hjálparlaust sem því fylgir aö veröa
móöir. Hjálpin getur aóeins komiö
frá samtökum sem konur geri meö
sér til þess aö leysa sameiginleg
vandamál. Og hún segir ennfremur
að stríöiö við móðurina hvíli ekki
endanlega á kynferöislegum grunni,
heldur snúist deilan um móðurhlut-
verkið sem slíkt.
Rannsóknir hafa leitt í Ijós aö
afstaöa föðurins hefur tekiö miklum
breytingum á síöari tímum, og er
harkan og strangleikinn nær horf-
inn með öllu.
Þaó eru merki þess aö feóur eru
farnir aö sjá tímans tákn og ein
afleiöingin af því er sú aö faöir
nokkur í Hamþorg fór fram á bæöi
barneignafrí og barnabætur sem
honum fannst hann sem uppaiandi
ungabarns hafa rétt til.
Haföi konan hans viljaö starfa viö
kennslu eftir barnsburöinn, og haföi
faðirinn þá séð um ungabarniö
heima. Þó aö hiö opinbera sé
jafnrétti fylgjandi á þessu sviói sem
og öörum, þá er þaó frekar í oröi en
á boröi, og eru slíkir feður enn illa
þokkaöir. Þetta er furóuleg afstaóa,
því þaö er almennt viöurkennt að
eitthvaó veröi aó aöhafast til þess
aö hlúa að þeirri margslungnu
stofnun sem fjölskyldan er.
Gagnrýnendur telja aö fremur sé
stuölaó aö því aö halda viö gömlum
fordómum, eins og til dæmis hinni
aldagömlu móóurdýrkun, heldur en
aö reyna aö upplýsa fólk. Móöirin í
þjóófélaginu veröur æ einangraöri,
■því reynt er að ýta henni út í horn,
eöa „vernda" hana, eins og kallaö
er. Því reynist mæörum afar erfitt
að fá vinnu viö sitt hæfi.
Nú á dögum er honum bókstaf-
lega þröngvaö til þess aö gegna
móóur- og uppalandahlutverki viö
hjónaskilnaö og ekkert tillit tekið til
menntunar þeirra eða fyrri starfa.
Dómarar sem um skilnaði fjalla eru
einnig oftast fullir fordóma og hafa
takmarkaðan skilning á þörfum
konunnar sem sjálfstæörar per-
sónu.
Glöggt dæmi um þröngsýni dóm-
ara er atburöur sem gerðist í
Múnchen: Féiagsráögjöfum og sál-
fræöingum kom saman um að taka
bæri fjögurra ára dreng frá móður
sinni og fá hann í hendur fööurnum
Fyrir þessu voru gildar ástæóur
sem ekki veröa raktar hér. Dómar-
inn lét drenginn koma á sinn fund.
gekk meö hann út í garö í nokkrar
mínútur og felldi síöan þann úr-
skurö aö barninu bæri að vera hjá
móöur sinni.
Annaö dæmi var níu ára telpa
sem skaöast haföi í geði vegna
samvista við móöur sína. Sýndi
telpan þess greinileg merki svo ekki
varð um villzt. Móöirin var einnig
trufluö á geðsmunum og ábyrgðar-
hluti aö leyfa henni nokkur afskipti
af barninu. En viti menn, móóurinm
var dæmdur umráðarétturinn á
þeirri forsendu aö barniö myndi
skaðast meira á því aó alast upp
móóurlaust.
En þaö er eins og ekkert fái
hróflað viö hinum steinrunnu hug-
myndum, jafnvel þótt menn viður-
kenni fánýti þeirra og fáránleik. Og
þótt konur dæmi eigin mæður, þá
breyta þær nær undantekninga-
laust viö eigin börn líkt og þeirra
eigin mæöur geröu forðum.