Morgunblaðið - 27.07.1980, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. JÚLÍ1980
25
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
ÁRBÓK Slysavarna-
félags íslands 1980
177 bls. Rvík, 1980.
ÁRBÓK Slysavarnafélags ís-
lands er að talsverðu leyti
félagsrit, það er að segja
ársskýrslur og annálar ýmiss
konar varðandi málefni sam-
takanna. En hér eru líka
ritgerðir um afmörkuð efni
sem lúta að slysavörnum; rit-
gerðir sem eiga erindi til
flestra ef ekki allra þegna
þjóðfélagsins. Nefni ég þá sér-
staklega ritgerð Magnúsar
Hallgrímssonar, Snjóflóð og
fjallaferðir. Magnús mun vera
fjallagarpur og því gjörþekkja
efni það sem hann ræðir um.
Magnús segir »snjóflóð hafa
orðið fleiri íslendingum að
bana en nokkrar aðrar nátt-
úruhamfarir.« Það hygg ég
muni koma á óvart. Þó eru í
fersku minni nokkur stórslys
af völdum snjóflóða á þessari
öld. En Magnús upplýsir að
»samt hafa fleiri farist á
víðavangi, ferðamenn á leið
milli byggða og bændur við
gegningar.« Magnús gefur
ferðamönnum góð ráð um
hvernig forðast skuli snjóflóð,
skilgreinir hvers eðlis þau eru
því orsakir þeirra eru ekki
alltaf hinar sömu; gefur líka
leiðbeiningar um hversu haga
skuli leit að þeim sem grafist
hafa í flóðum. Ritgerðin er
gagnorð og skipuleg og út-
skýrð með nokkrum ágætum
teikningum. Tel ég bæði þeim,
sem eiga heima á snjóflóða-
svæðum, og eins ferðamönn-
um, sem ferðast um fjöll á
vetrum, hollt að lesa þessa
greinagóðu ritgerð.
Ég nefni líka þátt Hannesar
Þ. Hafstein um gamla Þór,
björgunar- og varðskip það
sem Vestmannaeyingar
keyptu 1920 og gerðu út í
nokkur ár. Vestmannaeyjar
voru þá, eins og bæði fyrr og
síðar, langmesta verstöð
landsins, athafnalíf með mikl-
um blóma og framfarahugur í
útvegsmönnum. Þetta var á
öðru ári íslensks sjálfstæðis
og því ekki að furða þó Eyja-
menn vildu sýna sjálfstæðis-
hug sinn í verki. Hannes segir
að »þegar frá leið reyndist
útgerð skipsins hinu fámenna
bæjarfélagi ofviða fjárhags-
lega, og því er það selt íslenska
ríkinu. Áfhending skipsins fór
fram 1. júlí 1926 og þar með
tekur Landhelgisgæsla íslands
til starfa.«
Ég nefni líka þáttinn Um-
ferð eftir Brynjar M. Valdi-
marsson, erindreka Slysa-
varnafélagsins í umferða-
málum. Brynjar segir meðal
annars: »Allir eru sammála
um að eitthvað þurfi að gera
til fækkunar slysum, en hvað
og hverjir eiga að gera það?
Það geta engir bætt ástandið
nema við sjálf, það er ekki nóg
að hinir bæti sig og verði betri
ökumenn, ef við gerum það
ekki, því við erum þessir
hinir.« Þetta er loðið orðalag
og dæmigert fyrir umferðar-
málapredikanir þessi árin,
predikanir sem virðast ekki
koma að minnsta gagni ef
dæma skal af atburðum ársins
í ár. Ég sé ekki betur en alltaf
sé verið að tala til þeirra sem
síst þurfa brýninga við. Flestir
ökumenn aka vel og gætilega
og þeim þarf ekki að segja að
þeir séu »þessir hinir«. Sann-
arlega geta örlögin orðið
grandvörum ökumanni svo
rangsnúin að hann valdi slysi.
En ökufantar, sem engu eira,
fara líka um veginn. Og þeir
eru meira en hvimleiðir. Þeir
eru háskalegir hvar sem þeir
fara. En umferðarmála-
predikararnir láta sem þeir
viti ekki af ökuníðingunum.
Kannski er þeim vorkunn. Við
slíka verður að tala á máli sem
þeir skilja. Og að tala það mál
er ekki á valdi annarra en
löggjafarvaldsins og dóms-
valdsins sem er hvort tveggja
sofandi. Brynjar telur upp
orsakir umferðarslysa, meðal
annars að »aðalbrautar-
réttur eða umferðarreglur eru
ekki virtar.« En hann víkur
hvergi að hinum raunverulegu
orsökum, t.d. ölvun við akstur
sem valda kvað mörgum um-
ferðarslysum, kannski flest-
um, þó enginn treysti sér til að
rannsaka það né upplýsa. Ef
til vill er hógværð erindrekans
skiljanleg því viðurlögin við
ölvun við akstur hafa reynst
vitagagnslaus. Maður kennir í
brjósti um lögregluna að vera
sífellt að stöðva og yfirheyra
ölvaða ökumenn sem síðan eru
kjassaðir af dómsvaldinu.
Menn eiga að tala
tæpitungulaust um alvarleg
mál. Og það gerir Ágúst Sigur-
laugsson, vélstjóri á Ólafs-
firði, í stuttum þætti um
staðsetningu og^notkun gúm-
björgunarbáta. í ljósi reynsl-
unnar nefnir Ágúst þátt sinn.
»Eins og lesendum er kunn-
ugt,« segir Ágúst, »urðum við
skipverjar á Guðmundi
Ólafssyni ÓF 40 fyrir reynslu,
sem við gleymum sennilega
aldrei, og fáir verða fyrir, sem
betur fer. Ég tel það skyldu
mína gagnvart sjómönnum á
bátum undir 50 tonnum að
segja frá reynslu minni.«
Að lokum nefni ég þáttinn
Flugslys á Mosfellsheiði eftir
Ólaf Ishólm Jónsson. Slys
þetta — en einkum þó björg-
unaraðgerðirnar — varð til-
efni umræðna og blaðaskrifa.
Þar sem þetta gerðist í nánd
við höfuðstaðinn og fregnir af
því bárust fljótt til Reykjavík-
ur þótti mörgum sem unnt
ætti að vera að koma hinum
slösuðu skjótt og greiðlega á
sjúkrahús þó vetur væri og
nokkur ófærð á vegum. En
annað varð uppi á teningnum.
Björgunin þótti takast seint og
ógreiðlega og ýmsum kennt
um. Ólafur telur að ekki hafi
verið skýrt allskostar rétt frá
slysinu í fréttum. »Þá hefur,«
segir hann, »verið rætt um
skipulagsieysi við björgunar-
starfið, en ég vil aðeins vekja
athygli á staðreyndum varð-
andi það. Þátttakendur í
björgunarstarfinu voru allir
þjálfaðir meira og minna til
slíkra starfa og ég held að
hver og einn hafi lagt fram
sinn skerf, svo sem best hann
mátti og tel ég að vart verði
hægt að tala um skipu-
lagsleysi varðandi það.«.
Slysa- og björgunarannálar
þessa rits fyrir liðið ár eru
fáorðir og gagnorðir. í heild
ber þetta ársrit vott um að
mikið líf sé í þessum fjöl-
mennu og þjóðhollu samtök-
um.
Erlendur Jónsson
Slysavarnir á sjó og landi
LjÓNm. Mbl. Kristinn
kvæmt reglugerðinni á sjónvarps-
gjaldið eitt að vera nægjanleg
greiðsla fyrir þjónustu Ríkisút-
varpsins.
Morgunblaðið bar þetta mál
undir Ingvar Gíslason mennta-
málaráðherra, sem hafði m.a.
þetta að segja sbr. Mbl. 19. júlí sl.:
„Við gerum okkur grein fyrir að
það verður að tryggja, að reglur
séu í heiðri hafðar, en það eru
ýmsir tæknilegir þættir sem þarf
hér að gæta að ... Ég held nú, að
þegar allt kemur til alls, hljóti það
að vera álit allra, að þeim beri að
greiða fyrir útvarpsafnot." Og
ekkert vildi ráðherrann segja um
það, hvernig hann ætlaði að snúa
sér í málinu, en samkvæmt lögum
um Ríkisútvarpið er heimilt að
sameina með reglugerð sjónvarps-
og hljóðvarpsgjöld í eitt gjald,
þótt þar segi, að innheimta skuli
hljóðvarpsgjald og sjónvarpsgjald.
Reglugerðin frá 1972 sameinar
þessi gjöld einmitt undir heitinu
„sjónvarpsgjald" en það heiti er
ekki til í gjaldskrá Ríkisútvarps-
ins heldur einungis á innheimtu-
seðli þess.
Viðbrögð menntamálaráðherra
sýna, að hann veit ekkert í hvorn
fótinn hann á að stíga. Hann
hefur engin svör á reiðum höndum
til að skýra mál sitt, þótt upplýst
sé, að 10. apríl hafi Neytendasam-
tökin sent honum bréf og rakið
alla málavexti fyrir honum. Því
bréfi hafði ekki verið svarað 19.
júlí og ráðherrann virtist enga
hugmynd hafa um það, hvernig
hann ætlaði að svara því. Hér með
er því spáð, að endanleg afstaða
ráðherrans í þessu máii ráðist af
hagsmunum hinnar opinberu
stofnunar en ekki hins almenna
neytanda. Reglugerðinni verði
breytt henni í vil og þar með
svarað bréfi Neytendasamtak-
anna.
Ríkishítin fyrst
Fréttir frá Bretlandi herma, að
ríkisstjórn Margaret Thatchers
hafi skýrt frá víðtækum áformum
um að losa marga þjónustuliði úr
hinum opinberu viðjum. Rætt er
um að póstþjónustan eða hluti
hennar færist í hendur einkaaðila,
símaþjónustan hætti að vera ein-
vörðungu á ríkisins vegum og
hlutdeild einkaaðila í raforku-
framleiðslu verði aukin. Enn er of
snemmt að segja fyrir um það,
hvernig þessari umbyltingu vegn-
ar, en gleðilegt er að sjá þess
merki, að stjórnmálamenn hafi til
þess þrek og þor að hugsa á annan
veg en þann, að öllu sé best fyrir
komið i höndum ríkisvaldsins.
Því miður hefur ríkisafskipta-
sinnum og hugmyndum þeirra
verið gert alltof hátt undir höfði
síðustu áratugi. Margar hugsjónir
þeirra á hinu félagslega sviði hafa
átt fullan rétt á sér, en eins og oft
vill verða, er erfitt að nema
staðar, fyrr en mál hafa þróast út
í öfgar. Það hafa þau greinilega
gert í ýmsum nágrannalanda okk-
ar, og má þar sérstaklega nefna
tvö, Svíþjóð og Danmörku. Þegar
ríkisvaldið er farið að hafa putt-
ana í flestum þáttum efnahags-
starfseminnar, leiðir það til þess,
að stjórnmálamennirnir verða of
yfirgangssamir. Þeir fyllast þeirri
trú, að það sé aðeins á þeirra valdi
að leysa úr vandamálum til dæmis
í atvinnurekstri. Og þar sem
fjármagnið er afl þeirra hluta,
sem gera skal, hvort heldur hjá
einkaaðilum eða opinberum aðil-
um, leiðir ofvöxtur í athöfnum
stjórnmálamannanna óhjákvæmi-
lega til þyngri skatta. Kjörorðið
verður, að ríkishítin komi fyrst,
hún verði að fá sitt, og allir aðrir
þættir efnahagslífsins verði að
laga sig að henni
Enginn ber á móti því, að jafnt
þeir flokkar sem telja sig til hægri
í stjórnmálum og hinir, sem að-
hyllast sósíalisma, hafa gerst sek-
ir um oftrú á getu hins opinbera.
En á afstöðu þessara aðila er þó
grundvallarmunur. Hægri menn-
irnir eru reiðubúnir til að vinda
ofan af vitleysunni, sjái þeir sér
það fært. Sósíalistarnir, jafnt
sósíal-demókratar sem kommún-
istar, hafa hins vegar afskipti af
stjórnmálum í þeim eina tilgangi
að auka hlut ríkisins á kostnað
einstaklingsins.
Fái ríkisstjórn Margaret
Thatchers ráðrúm til að vinna að
stefnu sinni um minni íhlutun
ríkisvaldsins á þeim sviðum, þar
sem samkeppni og markaðslögmál
geta skilað miklu betri árangri, er
ekki að efa, að fleiri munu feta í
þau fótspor, öllum til góðs. Múg-
mennska sósialismans er sem bet-
ur fer á undanhaldi.
Ronald Reagan
Með því að velja Ronald Reagan
sem forsetaframbjóðanda sinn
hafa repúblikanar í Bandaríkjun-
um valið hægri sinnaðasta mann-
inn, sem þar hefur verið í slíku
framboði síðan Barry Goldwater
gaf kost á sér 1964. Og það segir
sína sögu um þróun mála í Banda-
ríkjunum síðan þá, að nú er
Reagan spáð sigri en Goldwater
þótti aldrei sigurstranglegur. Ekki
síður í Bandaríkjunum en annars
staðar hafa menn gengið fram á
ritvöllinn eða annan opinberan
vettvang á undanförnum árum og
varað við síaukinni opinberri
íhlutun. Má þar til dæmis nefna
bókina „A Time for Truth" eftir
William Simon fyrrum fjármála-
ráðherra, en hann kom til álita
sem varaforsetaefni Reagans.
Þótt mönnum þyki Reagan hafa
verið klaufalegur í þeirri aðferð,
sem hann beitti við val á varafor-
setaefni sínu, er það almenn
niðurstaða þeirra, sem meta
bandarísk stjórnmál með hlutlæg-
um hætti, að George Bush sé
réttur maður á réttum stað. Hann
hefur víðtæka reynslu í utanrík-
ismálum, þar sem Reagan hefur
litla sem enga þjálfun hlotið.
Skoðanir Bush mótast af hógværu
mati á framvindu mála en þó
fullri hörku gagnvart útþenslu-
vilja Sovétríkjanna.
Ronald Reagan og George Bush
munu í kosningabaráttunni fara
fram á stuðning til að fylgja fram
einbeittari utanríkisstefnu en
Jimmy Carter hefur mótað. Má
raunar segja, að fátt standi eftir
af þeim háleitu markmiðum í
utanríkismálum, sem Carter setti
sér, þegar hann settist að í Hvíta
húsinu. Stefna forsetans hefur
ekki leitt til þess, að yfirgangs-
semi Sovétmanna minnkaði. Þvert
á móti má segja, að hún hafi færst
í aukana, því með hernámi Afgan-
istans ráðast þeir í fyrsta sinn frá
lokum síðari heimsstyrjaldarinn-
ar inn í hlutlaust land. Af yfirlýs-
ingum Reagans og Bush má ráða,
að þeir þurfi ekki að taka eins til
orða og Carter eftir innrásina í
Afganistan, sem sagði, að hann
hefði þá á nokkrum dögum gert
sér grein fyrir hinu sanna eðli
sovéskrar utanríkisstefnu.
Öll rök hníga áð því, að gagn-
vart Sovétríkjunum dugi ekki
annað en sýna vígtennurnar, ætli
menn að halda þeim í skefjum.
Hið kommúníska stjórnkerfi hef-
ur leitt til þess, að allir sovéskir
valdamenn verða að gæta hags-
muna hersins og leynilögreglunn-
ar. Þessir aðilar fá ekki þrifist
nema þeim sé gefið færi á að
reyna kraftana af og til. Baráttan
gegn sovéskum ríkisborgurum er
orkugjafi KGB, og Ólympíuleik-
arnir besta tækifærið, sem KGB
hefur fengið til þessa til að sýna
mátt sinn og megin. í Afganistan
fær herinn tækifæri til að reyna
allar sínar vígvélar, á meðan KGB
nýtur sín í Moskvu. Ríki, sem
þannig er komið fyrir, skilur
ekkert annað en vald og ber ekki
virðingu fyrir öðru.
«;*o»