Morgunblaðið - 11.12.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1979
Hannes Hólmsteinn Gissurarson:
Sjálfstæðisflokkurinn vann
ekki alþingiskosningarnar 2. og
3. desember sl. þótt hann tapaði
þeim ekki heldur. Hann fékk
35,4% atkvæða, en hafði fengið
32,7% í alþingiskosningunum 25.
júní 1978. Fylgi Sjálfstæðis-
flokksins hefur aldrei verið
minna en í þessum tvennum
kosningum. Þingmönnum hans
fækkaði úr 25 í 20 1978, en
fjölgaði einungis í 21 1979. Tveir
frambærilegustu þingmenn
hans, Ragnhildur Helgadóttir og
Ellert B. Schram, voru ekki
kosnir. Flokkurinn vann ekki
kosningarnar þrátt fyrir
„vinstri" stjórn sundrungar og
svikinna loforða Alþýðuflokks
og Alþýðubandalags. Framsókn-
arflokkurinn vann kosningarn-
ar. Hann fékk 24,9% atkvæða, en
hafði fengið 16,9% 1978, og
þingmönnum þess fjölgaði úr 12
í 17. Alþýðuflokkurinn og Al-
þýðubandalagið misstu fyigi. Al-
þýðuflokkurinn fékk 17,4% at-
kvæða, og þingmönnum hans
fækkaði úr 14 í 10. Alþýðubanda-
lagið fékk 19,7% atkvæða, og
þingmönnum hans fækkaði úr 14
í 11. Það kom engum á óvart, því
að sigur þessara flokka í kosn-
ingunum 1978 var óraunhæfur.
En hvers vegna vann Framsókn-
arflokkurinn kosningarnar?
Hvers vegna vann Sjálfstæðis-
flokkurinn þær ekki? Og hvað
tekur við í íslenzkum stjórnmál-
um? Ég ætla að reyna að svara
þessum spurningum í þessari
grein.
Hvers vegna vann
Framsóknarflokkurinn ?
Ólafur Jóhannesson er sigur-
vegari þessara kosninga, eins og
Vilmundur Gylfason var sigur-
vegari kosninganna 1978 og
Hannibal Valdimarsson 1971.
Hann naut þess, að á hann var
ráðizt ómaklega sem dómsmála-
ráðherra, hálf þjóðin varð sefa-
sjúk, margir trúðu ótrúlegum
ásökunum á hann, en skömmuð-
ust sín að lokum fyrir það og
kusu hann eða flokk hans. Verið
getur, að Ólafur verði næsti
forseti íslands, ef dr. Kristján
Eldjárn býður sig ekki fram á
sumri komanda, og Steingrímur
Hermannsson næsti forsætis-
ráðherra „vinstri“ stjórnar.
Framsóknarmenn hljóta að una
vel dómi kjósenda um „fram-
sóknaráratuginn" þótt dómur
sögunnar verði án vafa annar.
Sigur Framsóknarflokksins er
þó alls ekki Ólafi einum að
þakka. Svo virðist sem flokkur-
inn hafi fengið það, sem til var
af fylgi Samtaka Frjálslyndra og
vinstri manna, eftir að Alþýðu-
flokkurinn hafði fengið sitt 1978.
Flokknum tókst að leika hlut-
verk sáttasemjarans í „vinstri"
stjórninni og sannfæra marga
um það í kosningabaráttunni, að
kosið væri um „frumskóga"-
frjálshyggju sjálfstæðismanna
og „félagshyggju" framsóknar-
manna, um „brezka" leið og
„norska" út úr ógöngunum (sem
þjóðin er í þrátt fyrir framsókn-
aráratuginn — eða vegna hans).
Og margir mundu það, að sam-
stjórn hans og Sjálfstæðis-
flokksins hafði verið felld 1978
með herópinu: „Samningana í
gildi!" sem reyndist marklaust.
Sigur Framsóknarflokksins er
varla mikill, þegar hann er
skoðaður í sögulegu ljósi. Hann
hefur stundum fengið hærra
atkvæðahlutfall og fleiri þing-
menn. Hann hefur ekki breytzt
með þjóðlífinu, er enn bænda-
flokkur, þótt bændum fækki.
Hann verður að auka fylgi sitt í
þéttbýli, ef hann á að komast hjá
þvi að breytast í fámennan og
áhrifalítinn bændaflokk. Hann
jók að vísu fylgi sitt bæði í
Reykjavík og á Reykjanesi í
þessum kosningum. En það fylgi
er ekki varanlegt, það er vegna
lýðhylli Ólafs Jóhannessonar í
Reykjavík og framboðs Suður-
nesjamanna á Reykjanesi.
Flokkurinn hefur aldrei verið
vinsamlegur íbúum Suðvestur-
lands. Steingrímur Her-
mannsson sagði eftir kosn-
ingarnar, að hann væri ekki á
ins aðhyllast stjórnlyndisstefnu
í framkvæmd. Frjálshyggjuyfir-
lýsingu þarf að fylgja eftir með
kjöri frjálshyggjumanna inn á
Alþingi."
Sjálfstæðismenn mega þó alls
ekki mikla þetta allt fyrir sér.
Flokkurinn hefur áður orðið
fyrir áföllum. Hann tapaði í
hverjum kosningunum af öðrum
frá 1934 til 1942 — á fyrstu
formannsárum Ólafs Thors. Sér-
framboð Árna Jónssonar frá
Múla í Reykjavík spillti mjög
Að loknum
kosningum
móti breytingu kjördæmaskip-
unarinnar, en sú breyting gæti
þó ekki orðið samkvæmt „höfða-
tölureglunni". Hvað merkja
þessi véfréttarorð? Þau merkja
það, að Steingrímur telur at-
kvæði Reykvíkings og Reyknes-
ings ekki eiga að vega jafnt og
atkvæði Vestfirðings. Hvað
segja Reykvíkingar og Reyknes-
ingar um það? Vænlegt er það að
minnsta kosti ekki til fylgis-
aukningar í þéttbýli. Enn er það,
að hann notaði blekkingar í
kosningabaráttunni, lofaði sárs-
aukalausri hjöðnun verðbólg-
unnar, sem er óhugsandi, og
blekkingar breytast í skuldir,
sem falla í gjalddaga í næstu
kosningum.
Hvers vegna
vann Sjálfstæðis-
flokkurinn ekki?
Allir stjórnmálaflokkarnir
hafa eitthvert fastafylgi, sem
ræðst af sögu flokks og gerð. En
hvað ræður fylgisbreytingu í
kosningum? Vígstaða flokks
vegna stjórnmálaviðhorfsins,
kosningastefnuskrá og kosn-
ingabarátta og foringjar flokks
og frambjóðendur. Vígstaða
Sjálfstæðisflokksins vegna
stjórnmálaviðhorfsins var jafn-
góð í þessum kosningum og hún
var vond í kosningunum 1978.
En hvað er að segja um kosn-
ingastefnuskrána og kosninga-
baráttuna? Ég átti ekki hlut að
samningu stefnuskrár 'Sjálf-
stæðisflokksins eða skipulagn-
ingu baráttu hans, svo að ég get
vonandi horft á þetta úr nokk-
urri fjarlægð. Og hvort tveggja
var að mínum dómi miklu betra
en í kosningunum 1978. Stefnan
var djarfleg og þó raunhæf, og
baráttan var háð af þrótti og
hugkvæmni. En Sjálfstæðis-
flokknum tókst þrátt fyrir það
ekki að sannfæra nægilega
marga um það í kosningabarátt-
unni, að þessi stefna væri raun-
hæfasta lausn verðbólguvand-
ans, og sennilega var vígorðið:
„Leiftursókn gegn verðbólgu!" —
illa valið. Þjóðinni brá, þegar
hún las stefnuskrána (eða um
hana), og margt var ekki skýrt
fyrir henni. Sumir frambjóðend-
ur flokksins lögðu ekki nægilega
áherzlu á það, að með 35 millj-
arða lækkun ríkisútgjalda væri
verið að hætta við fyrirhugaða
hækkun þeirra og skila fyrir-
tækjunum og fólkinu aftur fénu,
enda gæti það ávaxtað það betur
en stjórnmálamennirnir og emb-
ættismennirnir. Þeir bentu ekki
nægilega á það, að verðbólgan er
minnst í löndum, þar sem verð-
lagning er frjálslegust, svo sem í
Þýzkalandi og Sviss. Þeir komu
ekki nægilega upp um það, hvaða
blekking lækkun vöruverðs með
niðurgreiðslrm er, þegar skatta-
hækkun er notuð til verðlækkun-
ar, tekið úr einum vasa og fært í
annan með ærnum tilkostnaði.
Þeir vöruðu ekki nægilega við
því atvinnuleysi, sem blasir við,
ef ríkisafskipti „vinstri“ flokk-
anna er áfram fylgt. Eða hvar á
að skapa þúsundir nýrra at-
vinnutækifæra fyrir unga fólk-
ið?
Það, sem nefnt hefur verið,
skiptir þó ekki eins miklu máli
og hitt, að margir treystu ekki
Sjálfstæðisflokknum. Of
skammt var frá því, að sam-
stjórn Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknarflokksins var felld,
of lítil endurnýjun hafði orðið í
liði sjálfstæðismanna, of fáir
frambjóðendur flokksins börðust
fyrir stefnu hans af sannfæringu
og fullum skilningi vandans, og
síðast en ekki sízt spilltu sér-
framboð Jóns Sólness á Akur-
eyri og Eggerts Haukdals í
Rangárvallasýslu mjög fyrir
honum. Innviðir flokksins voru
of veikir, hann var ekki í hugum
margra sá styrki, frjálslyndi
fjöldaflokkur, sem einum er
treystandi, þegar lýðræðisskipu-
lagið er í hættu. Flokkurinn
verður varla betri í hugum
margra en þeir menn, sem berj-
ast fyrir hann. Og hvaða sjálf-
stæðismenn börðust til sigurs í
sjónvarpi og á fjöldafundum við
Kjartan Jóhannsson, Jón Bald-
vin Hannibalsson, Steingrím
Hermannsson, Svavar Gestsson
og Ólaf Grímsson, svo að nokkrir
snjöllustu áróðursmenn
„vinstri" flokkanna séu nefndir?
Tregðulögmálið gildir enn í
Sjáifstæðisflokknum, margir
frambjóðendur hans hafa ekki
annað fram að bjóða en þægilegt
viðmót, hvorki þekkingu né bar-
áttugleði. Sá, sem trúir því ekki
sjálfur, sem hann segir, getur
varla búizt við, að aðrir trúi því.
Ég tek undir það, sem Þorsteinn
Pálsson skrifaði á þessu ári í
bókina Uppreisn frjálshyggj-
unnar: „Við þurfum að vinna til
trausts á nýjan leik. Það er ekki
nóg að samþykkja almennar
frjálshyggjuyfirlýsingar í þessu
skyni, meðan þingmenn flokks-
fyrir honum 1942, og deilt var
svo harðlega innan flokksins um
þjóðstjórnina 1939 og nýsköpun-
arstjórnina 1944, að jaðraði við
klofning. Flokkurinn er þrátt
fyrir allt að auka fylgi sitt, og
sókn Alþýðubandalagsins í
stjórnmálum á íslandi hefur
stöðvazt, þótt Þjóðviljinn reyni
að dylja það í hávaða um „tap
íhaldsins". Á Sjálfstæðisflokkn-
um og Alþýðubandalaginu mun-
aði 6 þingmönnum að loknum
kosningunum 1978, en 10 þing-
mönnum að loknum kosningun-
um 1979. Hættulegast er að
mínum dómi fyrir sjálfstæðis-
menn að láta mótherja sína
hrekja sig á flótta frá hugsjón
sinni, því að þeir geta ekki keppt
við þá um „vinstri" stefnu, þeir
verða að keppa við þá um
frjálshyggju eða „vinstri"
stefnu, um sjálfstæðisstefnu eða
sósíalisma. Örrustur tapast, en
baráttunni lýkur ekki með
ósigri, fyrr en sjálfstæðismenn
trúa því, sem mótherjar þeirra
segja um foringja þeirra og
stefnu.
Menn á valdi verð-
bólgublekkingarinnar
Margar þversagnir eru í
stjórnmálum. Ein er sú, að
sumir treystu ekki Sjálfstæðis-
flokknum til þess að leysa verð-
bólguvandann og kusu hann því
ekki, en aðrir treystu honum til
þess og kusu hann því ekki
heldur. Margir íslendingar
skilja ekki, hver meinsemd verð-
bólgan er, eru á valdi verðbólgu-
blekkingarinnar. Þeir eru því
fegnir að fá fleiri peninga fyrir
sama verkið en fyrr, þótt þeir
komist síðar að því, að þeir geta
keypt minna fyrir peningana en
fyrr, því að peningarnr falla í
sífellu í verði. Þeir, sem taka lán,
halda, að þeir hagnist á þessu
verðfalli peninga, en gæta ekki
að því, að bæði hækkar það í
verði, sem kaupa á fyrir lánin, og
vandasamara verður að útvega
lánin. Eða hvaðan á að afla fjár
til þeirra?
Verðbólgan er meinsemd,
vegna þess að hún knýr menn til
skyndifjárfestinga, sem eru
óhagkvæmar, bitnar einkum á
sparifjáreigendum og þeim, sem
hafa fastar peningatekjur, og
veldur óánægju og óvissu. (Er
krafan um „sterka menn“ ekki
til marks um lausungina? Eru
sigrar lýðskrumaranna ekki til
marks um hana?) Allir tapa á
verðbólgu nema örfáir aðstöðu-
braskarar. íslenzkur hagfræð-
ingur hefur áætlað, að lífskjör
þjóðarinnar væru fjórðungi
betri en þau eru, ef verðbólgan
væri ekki. Verðbólgan verður til,
vegna þess að stjórnmálamenn
dæla peningum í óhófi út í
atvinnulífið, og hún verður ekki
læknuð nema með aðhaldi í
peningamálum og ríkisfjármál-
um. Og menn auka hana með
óhóflegum kröfum um peninga,
vegna þess að þeir búast við
aukinni verðbólgu og loka þann-
ig vítahringnum. Þennan víta-
hring verðbólguviðbúnaðar verð-
ur að rjúfa. Sannleikurinn er sá,
að vöxtur þjóðarframleiðslunnar
er að stöðvast verðbólgunnar
vegna, íslendingar eru að drag-
ast aftur úr öðrum þjóðum í
lífskjörum. Getur verið, að ellefu
alda tilraunin mistakist? Getur
verið, að sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar ljúki með ósigri?
Þessi mál verður að taka
alvarlega. En einn mesti vandi
stjórnmála á íslandi er sá, að
allt of fáir taka þau álvarlega.
Stjórnmálamenn eru taldir trúð-
ar, og stjórnmálabaráttan er
talin marklaus skemmtun.
Stjórnmálamennirnir eiga sumir
nokkra sök, því að þeir „skjalla
skrílsins vammir", eins og
Hannes Hafstein komst að orði.
En fjölmiðlungarnir eiga ekki
síður sök, því að þeir velja úr til
birtingar eða sýningar það, sem
lágkúrulegast er í stjórnmála-
baráttunni, svo sem ræðuna
dæmalausu, sem Steingrímur
Hermannsson hélt á framboðs-
fundi á Þingeyri og sýnd var
talninganóttina í sjónvarpinu.
Og fjölmiðlungarnir leyfa vegna
vanþekkingar sinnar stjórn-
málamönnum ótrúlegar blekk-
ingar. Sjálfstæðismenn hafa
einnig orðið að sætta sig við það,
að ríkisfjölmiðlungarnir væru
þeim fjandsamlegir og misnot-
uðu aðstöðu sína, svo sem Ög-
mundur Jónasson sjónvarps-
fréttamaður í frásögn frá stjórn-
málum í ísrael skömmu fyrir
kosningarnar.
Hvað tekur við?
Sumir segja, að kjósendur
krefjist nýrrar „vinstri" stjórn-
ar? Hverjir eru þessir kjósend-
ur? Framsóknarflokkurinn og
Alþýðubandalagið, sem lýstu því
yfir fyrir kosningar, að þeir kysu
„vinstri" stjórn, fengu saman
44,6% atkvæða. Áð þessari kröfu
hníga vafasöm rök. Annað mál
er það, að eðlilegast er að
loknum kosningum af formanni
Framsóknarflokksins að reyna
að koma saman „vinstri" stjórn,
hvort sem það tekst eða ekki. Ég
spái því ef honum tekst það, að
sú stjórn verði ekki langlíf. Hún
hrekst frá vegna verðbólgunnar,
því að hún getur eðli málsins
samkvæmt ekki glímt við hana
til sigurs nema grípa til þeirra
ráða, sem Sjálfstæðisflokkurinn
benti á í kosningabaráttunni:
aðhalds í peningamálum og
ríkisfjármálum. Og það blasir
einnig við að loknum kosningum,
að breyta verður kjördæmaskip-
uninni. Misréttið er orðið of
mikið til þess, að íbúar Suðvest-
urlands þoli það lengur.
Kosningadagar - koma eftir
þessa kosningadaga, því að enn
búa íslendingar í lýðræðisríki.
Sjálfstæðisflokkurinn er lang-
stærsti stjórnmálaflokkurinn,
hann hefur forystu í hinni ævar-
andi sjálfstæðisbaráttu, hann
ber mikla ábyrgð. Hann vann
ekki þessar kosningar, en hann
vinnur hinar næstu, ef hann
styrkir innviði sína, lætur mót-
herjana ekki hrekja sig til und-
anhalds og efnir ekki til
óvinafagnaðar. Hann hefur engu
að tapa, en allt að vinna.