Morgunblaðið - 08.11.1957, Blaðsíða 3

Föstudagur 8. nóv. 1957
MORfíVWBLAÐlÐ
3
Gunnar Gunnarsson:
Aíít er matur í haiiæri
VESALINGS „Viljinn“ (þjóðin
er moltnuð framan af nema á blað
hausnum) fer heldur en ekki á
stúfana út af því, að ég skyldi
gerast svo djarfur, að verða við
tilmælum góðra manna um að
segja nokkur orð í tilefni af
fyrstu ártíð þjóðbyltingarinnar í
álíka verndar við, einkum þar
sem þeir fyrir fáum árum buðu
mér heim vegna fornra kynna og
gerðu vel til mín. Sjálfboðalið-
arnir blóðstokknu eiga þar verk-
efni þeim samboðið.
Þess er vert að geta, að Aðventa
varð til fyrir pöntun þýzks út-
gefanda einmitt í valdatíð Hitlers
og er á boðstólum enn þann dag
í dag bæði austan tjalds og vest-
an, en á þeim sömu árum reit ég
Grámann; sú bók var prentuð
að nýju í fyrra vestan vegin. Þær
bækur mínar og aðrar segja til
um mat mitt á manngildi og vel-
sæmi það greinilega, að ég nenni
þar engú við að bæta nema helzt
því, að mér vitanlega hefur eng-
um manni, nema ef vera skyldi
einum landa minna, flogið í hug,
að ég mundi skelfast við ógnanir
um að kosti mínum kynni að
verða þrengt eða vera falur fyrir
fé eða fríðindi til annarra verka
en þeirra, að rita það, sem mér
býr í brjósti. Þetta vita kommar
allra manna bezt, þótt þeir er rök
þrýtur hampi annarri skoðun er
henta þykir. Nógu líklega hafa
þeir látið, áður þeir sneru við
blaðinu. Mönnunum er vorkunn,
og mætti þó við þá segja í hálf-
kæringi: Maður líttu þér nær.
7. nóvember 1957.
STAKSTEINAR
Pólitískt siðgæði
Alþýdublaðið og Tíminn ger»
mikið úr nokkrum köpuryrðum,
sem Bjarni Benediktsson frá
Hofteigi sendir Brynjólfi Bjarna-
syni í síðasta hefti Birtings. Hvor-
ugt blaðið minnist hins vegar á
þessi ummæli Bjarna frá Hof-
Ungverjalandi, en í ræðu minni
benti ég á, að verði ekki gát á
höfð betur en nú um skeið, mætti
vel svo fara að lík örlög biðu
íslendinga. Um gildi þeirra orða
er grein blaðsins fullkomið sönn-
unargagn.
Viðbrögð komma urðu að von-
um. Úr þeim herbúðum er ekki
annars að vænta. í þessu þokka-
skrifi sínu yngir blaðið upp dylgj
ur, sem það þegar hefur hlotið
dóm og greitt bætur fyrir, —
bætur, sem það að vísu, vegna
ónógrar íslenzkrar löggjafar til
verndar mannhelgi, munar ekk-
ert um. Að eðlilegu innræti sínu
hleður það til bragðbætis rógi
ofan á um að ég, sem stóð í nánu
sambandi við Det unge græns-
værn, hafi verið á bandí nazista
og lýgur til því, að ég hafi átt
einkasamtal við Hitler (einir
fimm-sex menn aðrir voru
viðstaddir þessa kurteisisheim-
sókn, og það er gamalt máltæki,
að þjóð veit, þá þrír vita), er ég
fyrstu mánuði ársins 1940 stóð við
samninga, gerða fyrir styrjaldar-
byrjun, og lofaði þýzumælandi
mönnum, sem kærðu sig um það,
að heyra kafla úr Fjallkirkjunni,
sem fáir hafa hlaðið meira lofi á
en þetta sama blað, svo og smá-
sögurnar Feðgana og Jaspar, en
ég tel bækur mínar yfirleitt
þeirrar tegundar, að menn hafi
gott af að kynnast þeim, og veit
ekki til að í þeim sé boðað of-
beldi. Hvað til ber að jafnvel
Rússar telja ritverk mín ekki ó-
ferjandi, skal ég ekkert um segja.
í nýútkomið safn norrænna smá-
sagna, hafa þeir tekið Feðgana
að mér fornspurðum, en rausnazt
til að senda mér eintak. Sama lag
höfðu þeir á, er þeir prentuðu
söguna í tímariti, en þá kom
greisðla fyrir tveim árum síðar,
þokkaleg, þó ekki á borð við það
sem Helgafell greiðir, enda fs-
land stórveldi á sviði anda og
menningar, samanborið við heims
veldið mikla í austri.
Rúsínan í pylsuendanum og þó
öllu heldur uppistaða ritsmíðar-
innar er annars, svo ótrúlegt sem
það mætti virðast, tekin trausta-
taki úr ævagömlu Morgunblaði.
Það, sem nú á að vera saknæmt,
er, að ég var þeirrar skoðunar
að heppilegast væri að menn af
sama kyni lifðu innan einna
landamæra. Á þeirri stundu, sem
atburðir gerast, er ekki alltaf
jafnauðvelt að átta sig á, hvað
raunverulega í efni er. Arinars
var nefnd skoðun í samræmi við
þá sannfæringu mína, að eigi nor-
rænni menningu vel að vegna
og enginn að heltast úr lestinni,
sé lífsnauðsyn að Norðurlönd j
sameinast frekar en orðið er, en
um skilning á þeim hlutum horfir I
nú ólíkt vænlegar meðal heil-
brigðs almennings en fyrir nær
tuttugu árum — rúsínan er það
gömul, svo það er ekki að furða,
að farið er að slá í hana.
„Viljann“ velgir við fáu, enda
er allt matur í hallæri. Gömul
blaðaummæli er vitanlega ekki
neitt launungamál og hafa aldrei
verið, og kann þó, ef að vanda
lætur, eitthvað að hafa ruglazt í
meðförunum. Að svo fornum
gögnum og aumum er flíkað af
heift og virðist helzt benda til, að
ég sé í augum komma hálfgild-
ings skridreki á leið til Vínar-
borgar. Er furða að þeir þjóti
upp til handa og fóta á ártíð
„frelsunar" Ungverjalands! Aust-
urríkismenn kynnu að þurfa
Veltuútsvör í núverandi mynd er ekki
unnf að innheimta til frambúðar
Frumvarp Björns Ólafssonar rætt
á Alþingi i gær
í GÆR fór fram í neðri deild Alþingis 1. umræða um frumvarp til
laga um veltuútsvör, sem flutt er af Birni Ólafssyni.
f frumvarpinu segir, að bæjar- og sveitarfélög skuli hafa rétt
til að leggja veltuútsvör á þá gjaldendur, sem selja vörur eða þjón-
ustu. Skulu þau vera misjöfn eftir tegundum atvinnu, og er það hlut-
verk ráðherra að ákveða með reglugerð til 5 ára í senn, hve mikið
greiða skuli af veltu í hverri starfsgrein. Aldrei má þó útsvar þetta
vera meira en 3% af veltunni.
Þá leggur Björn Ólafsson til, að heimilt sé að taka tillit til veltu-
útsvarsins í verðreikningnum og að það skuli ekki talið með tekjum
gjaldanda við ákvörðun sveitarútsvars og tekjuskatts.
Veltuútsvörin á skv. frumvarpinu að greiða mánaðarlega.
Vaxandi útgjöld sveitarfélaga
í greinargerð segir flutnings-
maður:
„Tvo síðustu áratugi hefur lög-
gjafinn stöðugt bætt á bæjar- og
sveitarfélögin nýjum gjöldum í
félagslegum efnum án þess- að
sjá þeim fyrir nýjum tekjustofn-
um. Verða þau enn að mestu að
sjá sér farborða með hinum
gamla og einhæfa tekjustofni sín-
um, útsvörunum, sem enn eru
lögð á „eftir efnum og ástæðum".
En þessi tekjustofn hefur sín
takmörk, og fyrir fáum árum var
svo komið, að hann var orðinn
gersamlega ófullnægjandi, ef
mæta átti þeim kröfum, sem nú
eru gerðar um þjónustu bæjar-
og sveitarfélaganna.
Veltuútsvörin
Til að geta haldið rekstri sín-
um gangandi og staðið undir
hinni öru þróun í félagslegum efn
um urðu bæjarfélögin að afla sér
tekna umfram það, sem hægt var
að ná með hinu venjulega sveit-
arútsvari. Var þá af bæjarfé-
lögunum gripið til þess örþrifa-
ráðs að leggja á nokkurn hluta
gjaldendanna sérstakt útsvar á
veltu og þjónustu án nokkurs til-
lits til tekna þeirra eða efna-
hags, í viðbót við venjulegt sveit-
arútsvar og lögboðna skatta til
ríkisins. Á þennan hátt er á
nokkurn hluta skattgreiðenda
lagður þungur og ósanngjarn
aukaskattur til sveitarsjóðs, sem
nú tekur að mestu það, sem sveit
arútsvar og ríkisskattar skilja eft
ir af nettóárstekjum gjaldend-
anna, en margir verða að greiða
miklu meira en tekjunum nem-
ur, og verður þá veltuútsvarið
beinn skattur á eignir þeirra. Eru
til dæmi um, að á þennan hátt
hafi verið lagt á gjaldendur svo
að hundruðum þúsunda króna
skipti umfram tekjur þeirra“.
Dæmi um veltuútsvör
Björn Ólafsson nefndi í fram-
söguræðu sinni í gær allmörg
dæmi um veltuútsvarsgreiðslur
ýmissa fyrirtækja, aðallega iðn-
fyrirtækja, víða um land á sl.
ári.
Fyrst sagði hann frá 2 fyrir-
tækjum, er bæði höfðu rúmlega
y2 millj. kr. í nettótekjur. Ann-
að greiddi 55.800 kr. í veltuút-
svar, hitt 176.000 kr. Bæði
greiddu þau rúml. 300.000 kr. í
tekjuskatt og almennt útsvar.
Niðurstaðan varð því sú, að af
álíka miklum nettótekjum hélt
annað eftir tæpl. 150 þúsund kr.,
en hitt rúmlega 35 þúsund.
Þá nefndi Björn nokkur dæmi
um fyrirtæki, sem greiða þurftu
meira til hins opinbera en tekj-
um þeirra nam, allt frá 45 þús.
króna og upp í um 660 þúsund.
Loks tók hann dæmi um fyrir-
tæki, sem rekin voru með tapi og
þurftu því ekki að greiða tekju-
skatt, en urðu engu að síður að
standa skil á háum fjárhæðum
sem veltuútsvörum, frá 14 þús.
kr. og allt að 290 þús. kr.
Óréttlát og hættuleg skattheimta
í greinargerð frumvarpsins
segir ennfremur:
„Þessi tekjuöflur. er í senn
óréttlát og hættuleg. Órétt-
ZHUKOV KEMUR HEIM ÚR BALKANFÖR
— Þaö verður þó aldrei um okkur sagt, að við séum ekki
kurteisir.
lát er hún vegna þess, að hún
lendir með miklum þunga á
aðeins nokkurn hluta gjald-
endanna, án tillits til tekna
þeirra og efnahags. Þessi tekju
öflun er hættuleg vegna þess,
að hún dregur tii sín eignir
og veltufé atvinnuveganna og
stöðvar eðlilega og nauðsyn-
lega þróun atvinnufyrirtækj-
anna. Þessi tekjuöflun getur
ekki verið til frambúðar. Hún
getur aðeins staðið takmark-
aðan tíma, og því lengur sem
henni er haldið áfram í því
formi, sem hún er nú, því
meira tjón mun af henni hljót
ast.
Þess vegna er nauðsynlegt
að breyta nú þegar þessari
tekjuöflun bæjarfélaganna í
það horf, að þau geti til fram-
búðar haft veltuútsvar sem
tekjustofn, án þess að gengið
sé í berhögg við gjaldþol skatt
greiðendanna og allar viðtekn
ar reglur um opinbera skatt-
heimtu.“
I framsöguræðu sinni í gær
benti Björn Ólafsson einnig á,
að veltuútsvörin lenda með
mestum þunga á þeim er hafa
mikið í veltunni en, fá hlut-
fallslega lítinn ágóðahlut, —
m. ö. o. á þeim rekstri, sem
þjóðhagslega er liagkvæmast-
ur.
Hinar nýju reglur í frumvarpinu
Greinargerðinni lýkur með
þessum orðum:
„Með þessu frumvarpi er lagt
til að lögfesta rétt bæjar- og
sveitafélaga til þess að leggja
veltuútsvör á þá aðila, sem selja
vörur eða þjónustu. En jafn-
framt eru þau takmörk sett, að
þetta útsvar megi hæst vera 3%
af veltu. Venjan hefur verið sú,
að veltuútsvarið er misjafnt eftir
tegund starfsgreinar, frá 0,6% til
5%. Gjaldendum er heimilað að
taka tillit til veltuútsvarsins í
verðreikningum sínum, og skulu
þeir færa það sem sérstakan lið
í rekstri sínum og gera viðkom-
andi bæjarfélagi mánaðarlega
skil á útsvarinu. Með þessu móti
verður veltuútsvarið gert að ó-
beinum skatti, enda er engin leið
að innheimta það framvegis á
annan hátt.
Alþingi getur ekki lengur dauf
heyrzt við kröfum bæjar- og
sveitarfélaga um nýjan, heil-
brigðan tekjustofn til viðbótar
íveitarútsvarinu. Með frumvarpi
þessu er bent á leið fyrir bæjar-
og sveitarfélögin til eðlil^grar
tekjuöflunar, sem staðið getur til
frambúðar."
Aðrar leiðir
f framsöguræðunni benti Björn
Ólafsson á, að hann hefði í fyrra
flutt frumv. ásamt Jóni Pálma-
syni og Sigurði Ágústssyni um að
j gera veltuútsvör frádráttarbær.
j Kvað hann fulltrúa bæjarfélaga
j á Austur-, Norður- og Vestur-
landi nýlega hafa samþykkt á-
lyktun á fundi, er þeir héldu með
sér, um að nauðsynlegt væri að
veltuútsvörin væru frádráttar-
bær og að öll rekstrarform bæru
sömu byrðar að þessu leyti. Björn
kvaðst álíta, að breyting sú, er
farið var fram á í frumvarpinu
Framh. á bls. 18
teigi:
„Það væri til dæmis æskilegt,
að við rifjuðum öðm hvoru upp
það stefnuskráratriði okkar at
koma hernámsliðinu úr landi, »g
er bezt að segja það fullum fet-
um: ef ríkisstjórnin gerir ekki
gangskör að brottför hersins, þá
eigum við sósíalistar að láta það
varða stjórnarslitum. Því er hald-
ið fram, að hætti sósíalistar
stuðningi við ríkisstjórnina vegna
ágreinings um hersetuna, þá komi
íhaldið til valda og herinn verði
fastari í sessi en nokkru sinni.
En slíkt er engin röksemd. Það
er engin pólitík að miða verk
sín við það, hvað aðrir mundu
gera við þær og þær aðstæður,
heldur er spurningin sú, hvað
maður gerir sjálfur, hvort maður
stendur við fyrirheit sín og
stefnu — hvort maður ástundar
pólitískt siðgæði“.
Hvort sem þessi maður er sér-
staklega hæfur til að tala um
pólitískt siðgæði eða ekki, er
greinilegt, að það er eitur í bein-
um Tímans og Alþýðublaðsins,
að á slíkt siðgæði sé minnst.
„E.t.v. í útlöndum“
En þeir eru fleiri en Bjarni
frá Hofteigi af þeim Birtings-
mönnum, sem finnst fátt um
heilindi sálufélaga sinna í röð-
um vinstri manna. Einn vitring-
anna, Einar Bragi að nafni, seg-
ir t .d.:
„Síðan atvinnupólitíkusar í
röðum hernámsandstæðinga
sviku í herstöðvamálinu, hefur
Fylgd fengið hvíld í náð“.
„Fylgd“ er kvæði eftir Guð-
mund Böðvarsson. Síðar segir:
„Atvinnupótitíkusarnir eru eina
mandarínastéttin sem til á ís-
landi: eina stéttin sem í raun og
sannleika lifir einangruð frá fólk-
inu og landinu í fílabeinsturni
illa fengins auðs og þaðanaf verr
fenginna valda. Ég efast um að
forsprakkar hinna svokölluðu
verkalýðsflokka hér á landi hafi
talað við verkamann seinasta ald-
arfimmtunginn nema ef til viil í
útlöndum“.
,,Ef við eigum að lifa“
Þá er hljóðið ekki betra í Jó-
hannesi úr Kötlum:
„— Hvernig lízt þér á hegðun
stjórnmálamannanna í herstöðva-
málinu?
— Segðu heldur hegðun okkar
— eða eru stjórnmálamennirnir
ekki okkar fulltrúar? TU hvers
er að vera að djöflast endalaust
á þessum stjórnmálamönnum án
þess að hreyfa legg né lið —
láta þá bara sitja og sitja, kjör-
tímabil eftir kjörtímabil. Misnoti
þeir valdið, svíki þeir loforðin
— nú þá er bara að gera bylt-
ingu, maður! Við kjörborðið ef
ekki vili betur til!-------Eitt
er víst: herinn verður að fara
ef við eigum að Iifa“.
Ef marka má af þessu, er hljóð-
ið ekki gott i kommúnistum um
þessar mundir. En enginn skyldi
taka mark á þessum stóryrðum.
Einar Olgeirsson birti boðskap
ráðamannanna í Kreml í Rétti á
dögunum. I bili eiga kommúnist-
ar hér að kingja hverju sem er,
vegna hagsmuna kommúnista af
því að vera i stjórn a. m. k. eins
Atlantsliafsrikis. ísland á að vera
„mistilteinninn“. Eins og Einar
segir:
„Og þó þetta samstarf hér
mætti vera betra og nánara, þá
jr sú staðreynd, að það er til,
mikilvægur vísir þess, er verða
tá síðar um Evrópu“.