Íslenzk tunga - 01.01.1963, Page 40

38
BALDUR JÓNSSON
V
Eins og áöur var rakið, gœti forliður verið eitt af þrennu: 1. *alf-,
2. *elf-, 3. *%lf-, og skal nú litið nánara á þessa kosti.
1. *alf- gœti verið:
a) stofn orðsins álfur;
b) stofn mannsnafnsins Áljur;108
c) stofn orðsins *alfr m. ‘aur’, sem gert hefir verið ráð fyrir
í norskum bæjarnöfnum.109 Það ætti þá að vera sama orð
og sæ. alv ‘sand-, leir- eða kalklag undir grassverði’, en upp-
runi þess er óvís.110
d) stofn orðsins eljur (óhljóðverptur eða orðinn til við opn-
un, £ > o).
2. *elf- er ókunnur stofn og verður því að dæmast úr leik.
3. *qlf- getur ekki verið annað en stofn orðsins elfur.
Forliðurinn hefir þá verið *alf- eða og er enn um 5 kosti að
velja. Ljóst er þó, að 1 d og 3 hafa mikla yfirburði yfir hina, úr því
að eftirliðurinn merkir ‘ós, mynni’. í öðru lagi má benda á, að elfur
er sænskt orð öðru fremur, eins og glögglega má sjá í orðabók
Fritzners.111 Vesturnorrænir menn virðast lítt hafa notað þetta orð
sem samnafn að fornu. Á íslandi er það ekki heldur til sem örnefni
né liður í örnefni, svo að ég viti, nema þá í nafninu Ölfus. Þannig
benda báðir orðliðir til Svíþjóðar (og/eða Austur-Noregs).
Til þess að velja um þá kosti, sem nefndir voru hér að framan (1
a—d og 3), má þá einnig beita reglu Kaléns: Þegar síðari liður ör-
nefnis er os í merkingunni ‘ós, mynni’, er forliðurinn árheiti eða
samnafn, sem merkir ‘vatnsfall’. Kalén taldi regluna undantekningar-
108 J>etta mannsnafn er líklega sama orðið og álfur, en gæti auk þess haft
annan uppruna (< *Aþa-wulfan), að því er sumir telja. Þess vegna hefi ég að-
greint þessi orð hér. Sjá einktim Assar Janzén, „De fornvastnordiska person-
namnen“, 40, 63 og 245. athgr.
100 Jtygh, Norske Gaardnavne. Forord og Indledning, 41.
110 Elof Hellquist, Svensk etymologisk ordbok (3. útg.; Lund (Malmö) 1948),
I, 15; Elias Wessén, Vára ord (Stockholm 1961), 10.
111 Johan Fritzner, Ordbog over Det gamle norske Sprog (endurpr. 2. útg.;
Oslo 1954), 321—322.