Íslenzk tunga - 01.01.1963, Page 35

OLFUS
33
dönsku (einnig á Borgundarhólmi). í fornnorsku er það karlkyns,
síðar samkyns, og loks er það til sem hvorugkynsorð í Noregi austan-
fjalls.89 I sænsku er os hvorugkyns.
í fljótu bragði virðist skýringin á þessu vera sú, að upphaflega sé
um karlkynsorð að ræða, sem hafi síðar skipt um kyn í sænsku, þar
sem orðið er nú sjaldgæft í ríkismáli. Frá Svíþjóð hafi hvorugkyns-
myndin síðan breiðzt nokkuð út austanfjalls í Noregi.00 Það, sem
einkum virðist styðja þessa kenningu, er, að í dönsku er hvorug-
kynsmyndin óþekkt að fornu sem nýju, og ef flett er upp í helztu
orðabókum sænskum, fær lesandinn einnig þá hugmynd, að karl-
kynsmyndin sé upprunalegri og jafnvel algengari í gömlu máli og
mállýzkum. Það er auðséð á sumum sænskum orðabókum og um-
mælum Ryghs (90. nmgr.), að menn hafa ekki talið hvorugkyns-
myndina ýkjagamla í Svíþjóð og Noregi.
En þegar farið er að athuga þetta mál niður í kj ölinn, verður allt
annað uppi á teningnum. Kemur þá í lj ós, að ýmsar merkar sænskar
orðabækur eru mjög ótraustar í þessum efnum. Áður fyrr og langt
fram á 19. öld var það ríkjandi hugsunarháttur meðal sænskra
fræðimanna, að íslenzk tunga væri eins konar móðir annarra nor-
rænna mála.01 Til þessa ranga mats á stöðu íslenzkunnar er að leita
skýringarinnar á því, hvers vegna os er svo oft talið kk. í heimildar-
leysi í sænskum orðabókum. Ástæðan er samanburður við íslenzk-
una.
Athugum fyrst orðabækur um elzta ritmálið.02 í orðabók Schly-
ters, sem tekur til fornsænsks lagamáls, er talið, að os og aros séu kk.,
89 Ivar Aasen, Norslc Ordbog (Christiania 1873), 559; Norsk riksmalsordbok,
II (Oslo 1947), 562.
90 „Paa 0stlandet nu paa fl. St. Intetkjpnsord, Oset“ (0. Rygh, Norslce Gaard-
navne. Forord og Indledning (Kristiania 1898), 69).
91 Sbr. Gun Nilsson, „Den islandska litteraturen i stormaktstidens Sverige“,
Scripta islandica, V (1954), 19; Iljalmar Lindroth, Island — motsatsernas ö
(Stockholm (Uppsala) 1930), 161.
92 Ég hefi leitað eftir orðinu ös á sænskum rúnaristum, en árangurslaust.
ISLENZK TUNCA
3