Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1984, Blaðsíða 16

Veldur
geislun af
reykingum
krabbameini?
Það kemur engum á óvart
.Jengur, að reykingar geti valdið
lungnakrabba. Hið óvænta er aft
ur á móti, að nýlegar rannsóknir
benda til þess, að orsök krabb-
ans kunni að vera geislavirkni,
en ekki efni í reyknum.
„Ég býst við því, að á næstu
árum muni það koma í ljós, svo
að nær óyggjandi sé, að lungna-
krabbi stafi að mestu leyti af
geislavirkni,“ segir Edward
Martell, efnafræðingur við stofn-
un, sem fæst við rannsóknir á
andrúmsloftinu, í Colarado.
Hvernig verður tóbaksreykur
geislavirkur? Tóbaksjurtir taka í
sig geislavirkar samsætur (ísót-
ópa), svo sem eðlilegt er, úr jarð-
veginum og fosfatáburði. Laufin
safna þeim einnig. Hin örsmáu
hár þeirra hafa límkennt yfir-
borð, sem „veiðir" loftflutta,
geislavirka ísótópa, sem hafa
tengst rykögnum.
Reykingamaður andar að sér
mörgum þessara geisluvirku
efna. Líkaminn getur aðeins skil-
að frá sér geislavirkum samsæt-
um, sem hafa bundist ögnum,
sem uppleysanlegar eru í vatni,
en þær, sem eru tengdar óupp-
leysanlegum ögnum, eins og til
dæmis úr sígarettutjöru, verða
eftir í lungunum.
Magn geislunar í hverri ögn er
lítið, en agnirnar safnast í „heita
bletti", þar sem berkjurnar
(bronchi), pípurnar, sem liggja
inn í lungun, greinast. Þessar
kvíslar, þar sem krabbamein
myndast oft, safna tiltölulega
miklu geislamagni á nokkrum
áratugum. „Það er nægilegt
magn til að skýra krabbamein,"
segir Martell. „Það er enginn
vafi, að geislavirknin gæti verið
ein að verki, en efni í reyknum
kunna einnig að eiga einhvern
hlut að máli.“
Reykingamenn fá annað magn
af geislum frá geislavirkum sam-
sætum, sem safnast innanhúss í
óhreinindum, byggingarefni og
lausareyk af þeirra eigin tóbaki.
Þegar lítið er um ryk og aðrar
agnir, bindast hinar geisluvirku
samsætur yfirborði herbergis og
eru skaðlitlar. En þegar logandi
sígaretta fyllir herbergið reyk,
bindast geislavirku samsæturnar
í staðinn ögnum, sem berast með
reyknum. Og menn anda þeim að
sér.
Þeir sem ekki reykja geta
einnig verið í hættu. Rannsóknir
sýna, að svo mikið sem 70% af
geisluninni frá tóbaki fari í
lausareykinn, sem fyllir her-
„Þegar tóbak brennur, fara geislavirkar
samsætur (ísótópar) á laufi þess inn í
lungun ogsafnast fyrir í „heitum blett-
um“, þar sem bifhárin eru ekki nægilega
virk til að reka þær burt. Af þeim sökum
getur myndast krabbamein.)
bergið. Þó að lungu þeirra, sem
ekki reykja, séu nógu heilbrigð til
að losa sig fljótt við agnirnar,
telur Martell, að geislavirkar
samsætur geti safnast fyrir í
öðrum vefjum og valdið erfða-
fræðilegu umróti, sem gæti leitt
til krabbameins.
—1*1—~ •L- ■
'a M 'o T A &
; t L ú 5 U A A R
A L A Cx A T 1
'0 5 K A P N A B U R A P
s M A S) A 5 1 N N U
: *U/ K 'l L L I N Ai D b M
1 Ð A L A L U R T
L A Ck L ú R l R «( u /C F
■ A R R A r Ð •(-/} S K O
£ L D H ú s B D R £>
'0 Ck 1 L D A R e F I R
r o N A F 1 N N A A
Þ R E 1 N ■ , 7 £ R
\T''“ 1 Ð B A L 1
I E T ' A Ll R A N A
-i -ii* m. y L 1 M N 4 A P
i R A N U A R R A
H Á L A R . ‘T A N A R A
O K l Ð A R K A $ T
R A fc Cl. r A V'.;' S A N N A
‘■i F L A r A R T u N ú A
■ 1 L M u R E L A 4 A
R 'o . N N' Á F r A R 1 ú
t- e T N A L ■ - R N N
í 5 A Ð S r o £> 1 N A
y J o N U n K A R R
■ s A L R A s I N Á S
rsi :, £ M R E N ú l R
Á L 5 £ V 1 N N N FL
í A T T £ u c> R A R
T Li R T i N ’O T 1 N N
Á r I 5 N D ~R T
. % ) ■ l-- \ [a / . HRt'iKH Hl?ós- AK tWTTA Lamd K’ARL- M&HN ■ INA ICoRn ■hiníT- A T Keha- aM
i {S gHNA- SÓ4A?.
- imm ® ■ iW^fíVBW lí®F M 5LA4- 6<?AM- AR, FÆÚIA
5 un veism
1 ■ Röhd- i (O H
Ilf HRems- AR fAKRA- MMU\
POKfl
* • '^lí'iSsEÍS FÉLAÚ PlUD - LIND/N
i , L-'l F- FÆRl (ÍREINÍ- IR.
LAFSÍSA G.RlN0|(J^
W(\Fd VoTAR 6.EN6.I
2£/níS
WWFA + JKHLO- viENlJ 1 L’iKMflS- Hlht l 'MEAT- IRMKA
LÆTI
Kw arusl- A.N DllELST
'I M\a^~ 1 N U &ToR- FlJót
ÍTT- FM KRE55 5TiRl
ItoRm- íoeir
DMEL5A ARG? 1ÁVL.LT
LA R. ístum IlmA 6e/N
Aular. rveiR
ASK l’lFf/CRl MRK;- lUL
h'a,- V/AÍJ- 1 N FoKFAfc- 1R.INN HATue- Task
KomA
Eipi - K£NN - is- STAP\(\ 5K£LP- INC^ 'A l HÖMCi- /N
foo - tfi'Nb' lí>
Hkr'ii)
5TRI9A \> \ £> 4- M £.- ÍFLLL DýR
ÆR
'oí*AHn- 5TÆí)l(í\ 4Rof- A£RÐ- U|t
C.CLO- F'er
WfítliFR- av + K«.o?pl Kv/KÐ
v£;n- AÐI
1 5PIUÐ ’/L'at
5I4AÍ) TötZ/\
Sté£T- U(R Bárah KR'flTTI JMKLAIH AÍC.S.TIR
F'e&i IDKAR.
5KAP- RAUH A + \VC ' ftÁlHK )KJÁTa DLOTAA V PÓÐuR- A-ÐILO
Au,©- MÓ-ÐO.- A€> l í>T
DUCLt- DR l NN

1 fÁMtl 66 K K- i sr V l£> ýLFRflR. \JtRK- FÆRl
MALA ÚREIM
KlALNlí> RmEM- V rÁSA '/ S
ÐlKítU
VIMDUR VJI\LL- AN NA / >
DRSKK +• - A l , c? p
r«'e STAKT
5K1lT A EfTlR
R'mJ- Dv' í\
'K'/K'- 5?M i 5AFaj | 7 5AR?imn T I L
NiH4A RÖLT
Klat- ARH- IR HAFH- aem
SK.ST.
Ahalp J Ti?R- N /CNO
ruMHA Ke-yRA
IhLotm- I A5.T HiTA • 5Æl- AÆt i Ki/ÆPA
KFSAi We/MiR
U’- -+ FRuk- EF/JI
Iata r UF ifrv-sMR- ■ iHM * ►
OVEBURSTKYSGINGAR
FOK-ELDINGA- OG VATNSSKAÐATKYGGINGAR
TRTGGING HTs=>