Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1984, Blaðsíða 12

Fálmkennd
EFTIR GISLA SIGURÐSSON
Ekki fer það framhjá neinum sem eitthvað fylgist
með, að ótrúlega margir fást við myndlist og hefur
raunar verið svo um árabil. Það er mikil breidd í þessari
listgrein eins og sagt er á íþróttamáli, en það segir
vitaskuld ekki neitt um gæði framleiðslunnar. Á til-
rauna- og breytingaskeiðum, eins og þeim sem yfir hafa
gengið, eru ýmsar fastar viðmiðanir um gæði á reiki og
þetta gildir jafnt um ljóðlist sem myndlist.
Margsinnis hefur verið bent á, að almenningur hefur
að ýmsu leyti vanþróaðar hugmyndir um myndlist,
þrátt fyrir mikinn áhuga og góða aðsókn að sýningum.
Svo litlar kröfur eru gerðar að nóg þykir að málarinn
líki sæmilega eftir einhverju þekktu fjalli til þess að
mynd verði góð. Svo einfalt er það nú ekki. Halldór
Laxness hefur einhverntíma vikið að þessu fyrirbæri og
kallað það „fjallaeftirhermur" sem hittir alveg í mark.
Gildi í myndlist eru vitaskuld óháð því, hvort lista-
maðurinn kýs að líkja eftir einhverju úr náttúrunnar
ríki. Góður listamaður getur það ef hann vill, en stund-
um kýs hann að stílfæra og jafnvel að túlka kenndir
sínar svo, að ekkert þekkjanlegt fyrirbæri sést í mynd-
inni. Engin aðferð er rétt eða röng í sjálfri sér, en
áhorfandinn getur orðið ruglaður í ríminu; hann gerir
sér ef til vill ekki grein fyrir því hvað listamaðurinn er
að fara og milli þeirra myndast gjá.
Þetta er gömul saga. Hér geta fjölmiðlarnir komið til
hjálpar, en rækja það hlutverk misjafnlega. Sjónvarpið
hefur brugðist hrapallega, en af blöðunum stendur
Morgunblaðið sig langsamlega bezt. Myndlistarumfjöll-
un blaðsins er margþætt: Fréttir birtast um opnanir á
sýningum, í öðru lagi kann að vera birt viðtal við lista-
manninn og í þriðja lagi er birt gagnrýni um allar
sýningar sem þykja máli skipta — og í fjórða lagi má
nefna margvíslega myndlistarumfjöllun Lesbókar.
Jafnaðarstefna
Meðalmennskunnar
Jöfnuður milli manna er vissulega fögur hugsjón, en
þó er það nú svo, að jafnaðarstefna getur gengið einum
of langt. En þetta er viðkvæmt mál og vandmeðfarið.
Þeir listamenn, sem ég hef rætt við um þetta töldu að
ekki þyrfti að kvarta yfir fréttaleysi af sýningum, sem
haldnar eru til dæmis á Kjarvalsstöðum og í Norræna
húsinu. En menn furða sig á því fréttamati, sem stund-
um má sjá í dagblöðunum, þegar byrjandasýningar eða
annaö sem flokkast bara undir föndur er fram reitt i
fréttum sem væru það alvöru listviðburðir.
Með öðrum orðum: Það þykir frétt — og er frétt —
þegar kunnur listamaður, sem búinn að að kljást við
kúnstina í áratugi heldur sýningu á Kjarvalsstöðum.
Það er einnig viðburður og frétt, þegar ungur listamað-
ur kemur heim frá framhaldsnámi erlendis og efnir til
sýningar; jafnvel þótt það sé hans fyrsta sýning. En það
þykir líka frétt, þótt það sé ósambærilegt og afar lítill
listviðburður, þegar einhver byrjar að gamni sínu að
mála eða líma smásteina á myndflöt og sýnir, ellegar
húsgagnaverzlun ýtir undir amatör að fá myndir hans
innanum húsgögnin til að örva sölu í búðinni. Ekki nóg
með það, heldur sanna dæmin að stundum eru blaða-
menn sendir út af örkinni til að eiga samtöl við þessa
menn og allt er þannig fram sett, að lesandi blaðsins
getur ekki betur séð en þarna sé alvöru listviðburður.
Þessi jafnaðarmennska er ekki réttlát eða sanngjörn
gagnvart lesendunum, vegna þess að í raun er verið að
blekkja í stað þess að blaðið ætti að verða til leiðbein-
ingar með umfjöllun sinni.
I myndlistargagnrýni er staðið betur í stykkinu, að
minnsta kosti í Morgunblaðinu, þó gagnrýnin komi oft
seint, stundum jafnvel á siðasta degi. Gagnrýnendur
blaðsins hafa skýra og ótvíræða stefnu í þá veru að
fjalla fyrst og fremst um sýningar á þeim stöðum, sem
gera listrænar kröfur. Um verk byrjenda er fjallað á
sanngjarnan hátt, þegar sést að alvarleg viðleitni býr
að baki, en allskyns föndur og hreinræktaða tóm-
stundaiðju láta þeir eiga sig. Það er svo annað mál,
hvort gagnrýnin sé eins og hún ætti helzt að vera: Til
leiðbeiningar bæði fyrir sýnendur og áhorfendur. Það er
ekki þakklátt starf að vera gagnrýnandi og engin leið að
rækja það starf svo öllum líki. En ég held að Morgun-
blaðið hafi sloppið við ósóma í sinni gagnrýni líkt og
átti sér stað í DV-blaðinu í haust, þegar gagnrýnandi
blaðsins skrifaði níðgrein um hópinn, sem sýnir undir
nafninu Vetrarmynd. Þesskonar skrif bitna harðast á
gagnrýnandanum sjálfum, því það er ekki tekið mark á
honum á eftir.
í Reykjavík eru aðeins fjórir sýningarstaðir, sem
gera listrænar kröfur; hafa „þröskuld" eins og það er
kallað. Þar á ekki að sýna verk byrjenda eða algerra
amatöra. Þessir staðir eru Kjarvalsstaðir, Norræna
húsið, Listasafn ASÍ og Listmunahúsið í Lækjargötu.
Þessum stöðum stýrir fólk, sem hefur góða yfirsýn og
metnað til að halda uppi merki þróaðrar myndlistar.
Ekki er alveg á hreinu, hverskonar gæðakröfur hafa
verið gerðar í Nýlistasafninu. Framúrstefnulist á alltaf
erfitt uppdráttar, en þarna hefur merkilegt starf verið
unnið, sem felst í að hlúa að vaxtarbroddinum og halda
ýmsu til haga sem á eftir að verða sögulegt, en Lista-
safn íslands vanrækir. Kannski hafa ýmis uppátæki úr
hugrnyndlistinni svo og uppákomur komið inn þeirri
skoðun, að þarna sé engin alvara á ferðinni. En það er
áreiðanlega rangt; Nýlistasafnið gegnir sérstöku hlut-
verki.
Að sjálfsögðu eiga blöðin og sjónvarpið að fjalla um
sýningar á þessum stöðum á miklu ítarlegri hátt; þær
eru einfaldlega meiri og merkari frétt á sama hátt og
það er meiri frétt, hvað flutt er í Þjóðleikhúsinu og hjá
Leikfélagi Reykjavíkur heldur en afþreyingarstykki hjá
hópi áhugamanna í einhverju félagsheimili. Þó er það
allt góðra gjalda vert. Flestir skilja, að það er meiri
frétt, þegar stórt forlag gefur út ný ljóð eftir heiðurs-
launaskáld, heldur en þegar byrjandi gefur út ljóðin sín
sjálfur, fjölrituð.
Hér hefur einungis verið vikið að því sem gerist á
myndlistarvettvangi höfuðstaðarins, enda skiptir það
langsamlega mestu máli. Að sjálfsögðu þurfa fjölmiðl-
arnir að vera vel vakandi gagnvart því sem á sér stað í
öðrum kaupstöðum landsins; þar hefur Akureyri verið í
sérflokki til þessa. Hugsanlegt er að listviðburðir geti
átt sér stað í félagsheimilum, þótt sjaldgæft hafi það
verið hingað til. Að góðir listamenn sýni úti á lands-
byggðinni, heyrir mjög til undantekningum.
Islendingar hafa löngum gert mun á hagyrðingum og
skáldum. Á vettvangi myndlistar eru einnig til hagyrð-
ingar og skáld — og til eru þeir sem halda því fram að
hagyrðingarnir, sem voru á öðrum hverjum bæ hér fyrr
meir, séu nú farnir að mála. Meginatriði málsins um
listkynningu í fjölmiðlum, snýst einmitt um það, hvern-
ig á að meðhöndla hagyrðingana þannig að þeir fái sína
réttlátu umfjöllun, en sé ekki ruglað saman við skáld
eins og okkur sumum finnst að gert sé í fréttamati
fjölmiðlanna.
List í Kaffihúsum
Það hefur átt sér stað annað veifið, að fleygir og
færir myndlistarmenn hengdu upp myndir sínar í veit-
ingahúsum og það er vitaskuld þeirra mál. Mér þykir
samt einsýnt, að menn geti ekki ætlast til þess að
fréttastjórar og gagnrýnendur gefi því mikinn gaum.
Sumir taka það óstinnt upp; þar á meðal Ólafur Jó-
hannesson sem sjálfur er gagnrýnandi hjá Morgunblað-
inu, en myndlistarmaður einnig og sýndi nokkrar
myndir við Ijóð í veitingahúsinu Mensu; athyglisverðar
myndir, sem höfðu sumar verið kynntar í Lesbók og
áttu skilið að njóta sín betur en þær gerðu þarna. Olafi
þótti í pistli, sem hann skrifaði af þessi tilefni, að það
ætti ekki að skipta máli þegar myndlistarumfjöllun er
annars vegar, hvort kaffi sé drukkið á staðnum. Út af
fyrir sig er það alveg rétt. Þetta kemur kaffinu ekkert
við, heldur því hvort sýningarstaðurinn hafi yfirlýsta
stefnu um ákveðnar listrænar kröfur.
Reglur eru yfirleitt ekki án undantekninga og stund-
um hafa gagnrýnendur Morgunblaðsins gengið út úr
hefðbundinni götu og fjallað um sýningar á veitinga-
húsum, þegar þeir hafa orðið varir við eitthvað sem
stendur upp úr hinu venjulega á slíkum stöðum, sem
eru byrjendasýningar. Eðlilegt er að byrjendaverk og
12