Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1984, Blaðsíða 5

maðurinn. Samt hef ég bara Lesið eina bók
eftir hann og það er smásagnasafn sem
heitir Cockatoos. Ég sat yfir þeirri bók,
mögnuð bók. Og þá ákveður maður, jæja,
nú þarf ég að lesa meira eftir hann þenn-
an, en það liggur við að hann sé sá eini. En
úr því þú spurðir um lestur þá vil ég líta
svo á að ég hafi ekki bara sótt mínar im-
pressjónir í lestur. Ég hef búið og dvalist á
ýmsum stöðum í útlöndum — írlandi, Sví-
þjóð, Frakklandi, Kaliforníu — um lengri
eða skemmri tíma, og þegar ég var krakki
var ég í sveit hingað og þangað um landið.
Ég hef þannig nokkuð breitt svið og það er
vafasamt að ég væri rithöfundur ef ég
hefði ekki sogið í mig áhrif frá þessum
stöðum og fólkinu þar. Þegar ég var tíu ára
var ég eitt sumar fyrir norðan, á svona
þingeysku menningarheimili, þar sem kon-
an á bænum sagði okkur söguna um Vesa-
lingana eftir Victor Hugo meðan hún var
að búa til rabarbarasultuna. Svo voru
þarna bækur eins og Glæpur og refsing
eftir Dostoévskí og þetta las maður. Ég
var líka hjá frændfólki í Skaftafellssýsl-
unum sem voru eiginlega annað menning-
arsvæði. Fólkið talaði íslensku sem ég
kunni ekki að meta þá en var alveg stór-
kostlegt gullaldarmál,
gerði ég mér grein
fyrir seinna. Og lífsstíll-
inn; fólkið bar álíka virð-
ingu fyrir dauðum hlutum
og lifándi, fyrir dýrum og
mönnum, og nostraði við
hvaðeina sem það tók sér
fyrir hendur. Þegar ég
kem þangað austur núna
finnst mér ég vera komin
heim, enda eru kannski
bestu minningar sem ég á
þaðan. Ein úti í náttúr-
unni að reka beljurnar
eða eitthvað svoleiðis.
Þetta allt sama hefur,
held ég, haft meiri og
betri áhrif á mig og mín
ritstörf en einhverjar
bækur sem ég hef lesið.
Sem betur fer man ég
frekar vel allt sem fyrir
mig hefur komið, bæði
gott og illt, frá bérnsku og
fram úr. Það er afskap-
lega mikill kostur ef mað-
ur man rétt — þá hefur
maður samband við sjálf-
an sig, veit hver maður er.
Mér finnst skipta svo
óendanlega miklu meira
máli að vita hvað gerðist
heldur en að túlka hvers
vegna. Ég vil ekki segja:
„Ég er svona af því að
þetta-og-þetta-og-þetta“,
heldur: „Ég er svona.
Þetta var svona.“ Punkt-
ur.
Enn út í aðra sálma. Ætl-
aði að spyrja þig um viðtök-
urnar viö Skáldsögum. Ertu
ánægö með þær?
Ég má náttúrlega vel
við una. Ritdómararnir
voru pósítífir og fólk hef-
ur verið það líká. Þessir
dómar voru ábyrgari en
þeir sem maður hefur oft
fengið áður. Eiginlega all-
ir sem skrifuðu um bókina
gerðu það á ábyrgan hátt
— þeir höfðu hugsað mál-
ið og reynt að sjá eitt-
hvert system út úr þessu,
en það er ekki þar með
sagt — guð minn almátt-
ugur! — að maður sé endi-
lega sammála þeim. Höf-
undur þarf heldur ekkert
að vera sammála. Sumt
veit maður auðvitað að er
vitleysa; maður skrifaði
þetta nú sjálfur og sumt
passar bara alls ekki.
Einn ritdómarinn taldi
mig draga dám af Guð-
bergi og birti tilvitnun úr
bókinni því til staðfest-
ingar. Nú er það að vísu
rétt að ég er mjög hrifin
af Guðbergi og álít hann
alls ekki hafa þann status
hér á landi sem hann ætti
að hafa, en ritdómarinn
hefði eiginlega ekki getað fundið nokkurn
kafla í bókinni sem er dæmigerðari fyrir
mig og minn persónulega húmor en ein-
mitt þennan! Svona getur þetta farið.
Þetta er bara séns sem maður tekur þegar
maður lætur eitthvað frá sér — þá er mað-
ur búinn að setja þetta upp í hendurnar á
fólki til notkunar og misnotkunar, túlkun-
ar og mistúlkunar, og það verður að hafa
það. En það var þarna ein ^rein sem fór
ferlega fyrir brjóstið á mér. Mér finnst
ekki hægt að byrja ritdóm um einhverja
bók svona: „Steinunn er allaf létt og in-
dæl.“ Þetta er svona axlarklapp af síðustu
sort og mér finnst alveg furðulegt á þess-
um kvennaumræðutímum að einhver skuli
láta hanka sig á þessu. Sérðu í anda Pétur
Gunnarsson fá svona ritdóm: „Pétur er
alltaf léttur og indæll.“ Þetta er náttúr
lega bara af því að maður er kona. Þar að
auki er fullyrðingin röng. Ég er ekki alltaf
létt og indæl. Ég get verið bæði þung og
meinlég.
Ég man eftir viðtali viö þig sem byrjaði
svona: „Steinunn er sætasta skáld á íslandi".
Kynferðið skiptir sem sé máli í sambandi við
viðtökurnar sem þú færð?
Já. Það er alveg á hreinu. Að vera
kvenkyns vinnur bæði með og á móti. Enda
þótt ég sé búin að vera rithöfundur í fullu
starfi þetta lengi og hafi alltaf átt ágætis
hljómgrunn, þá á ég ennþá í vissum erfið-
leikum með að vera tekin alvarlega. Af
einhverjum ástæðum á tiltölulega huggu-
leg kona á besta aldri erfiðara með að vera
tekin alvarlega en tiltölulega huggulegur
karlmaður á besta aldri. Líklega hef ég
fengið meiri athygli út á þetta en kannski
ekki réttu sortina af athygli. Þetta er eitt-
hvað að breytast, ég segi það ekki, og eins
og ég minntist á áðan þá var þessi gagn-
rýni sem ég fékk núna miklu ábyrgari en
flest sem hefur verið skrifað um mig og
mín verk áður. En konur búa eftir sem
áður við miklu viðkvæmari status í rithöf-
undabransanum en karlmenn. Ég hef séð
verk eftir konur hafin til skýjanna af því
höfundurinn var kona og svo eru önnur
verk nídd niður af því að höfundurinn er
kona. Það er helvíti „tricky" að vera kona í
þessu. Konur eiga auðvelt með að komast í
tísku en þær eiga líka mjög auðvelt með að
detta úr tísku og eiga sér þá kannski ekki
viðreisnar von eftir það.
Jamm. En við vorum að tala um þessa bók,
Skáldsögur. Ertu sjálf ánægð með hana?
Ja, mér finnst hún standast góðan sam-
anburð við annað sem er verið að gera
hérna á svipuðum grunni. Ég veit líka að
þetta er ekki akkúrat það sama og aðrir
hafa verið að gera. Það út af fyrir sig er
pósítíft. Það er ekki hægt að krefjast þess
að maður sé með einhverja bullandi nýj-
ung en það er samt í þessu annar tónn, og
mér finnst bókin líka hafa þann kost að
hún er fjölbreytt. Þetta eru eiginlega tvær
bækur en hún virðist hafa sloppið furðan-
lega við að verða tætingsleg. Eða hvað?
Það sem mér finnst þýðingarmest við bók-
ina er stíllinn á henni og málfarið; ég
bregð fyrir mig — finnst mér að minnsta
kosti — mörgum mismunandi tegundum
af stíl. Skrýtið að það var varla minnst á
þetta í ritdómunum. Ég vona að ég geti
haldið áfram að hafa ólíkan stíl á því sem
ég geri, ég held að það henti mér mjög vel.
Svo eru auvðitað aðrir sem geta verið mjög
fínir rithöfundar og alltaf skrifað með
sama stíl. Ég er voðalega mikið á móti því
að setja upp einhverjar formúlur um það
hvernig rithöfundar eigi að vinna — það er
ekkert algilt í því, bara hvað hverjum og
einum hentar. Ég er á móti allri for-
skriftastefnu; að einhver ein stefna í
bókmenntum eigi að vera ríkjandi á hverj
um tíma, og mér verið að lýsa eftir verkum
af einhverju ákveðnu tagi. „Nú erum við
búin að fá svo mikið af þessu, nú verður að
fara að breyta eitthvað til“. Þó ég hafi
gaman af að breyta til er ekki þar með
sagt að allir eigi að gera það.
Stefnur og stefnur. Finnst þér einhver
stefna vera ríkjandi meðal ykkar, þessara
prósa-höfunda af yngri
kynslóð?
Ja, það svífur einhver
léttur andi yfir vötnunum,
finnst þér það ekki? Ef
maður tekur bækur eftir
fólk af minni kynslóð og
yngra þá eru þetta yfir-
leitt skemmtilegar bækur,
enda vill fólk lesa þær.
Það er sem sagt einhver
ákveðinn húmor í flestum
þessum höfundum. Og svo
er náttúrulega líkt með
þessum höfundum að þeir
skrifa mikið um voðalega
svipað efni — þá er síð-
asta bókin hans Þórarins,
Kyrr kjör, blessunarlega
undanskilin. Efnið skiptir
að vísu afskaplega mis-
miklu máli í þessum bók-
um en það er eitthvað sem
höfundarnir taka beint úr
umhverfinu, úr sinni eigin
reynslu. Á vissan hátt
finnst mér þetta svolítill
mínus — nú er ég komin
út í forskriftirnar! —
vegna þess að ég er orðin
ægilega þreytt á þessari
ævisagnatradisjón hérna
heima, vont þegar hún fer
alveg yfir í skáldskapinn
líka. Það sem mig virki-
lega langar í er einhver
spuni hjá höfundinum —
forskriftin enn! Ég meina,
það er þetta sem mér hef-
ur alltaf fundist vera svo
aðdáunarvert hjá Guð-
bergi; hvernig hann getur
sett sig inn í sálarlíf alls
mögulegs fólks án þess að
þekkja svo mikið til þess.
Þetta finnst mér eftir-
sóknarvert, að geta
spunnið um allt milli him-
ins og jarðar. Listin er sú
að vita hvernig hlutirnir
eru án þess að hafa prófað
þá. Ég er t.d. ekki sérlega
ævintýragjörn af því mér
finnst ég vita voðalega
mikið hvernig margt er án
þess að ég hafi nokkurn
tima athugað málið.
En stangast þetta ekki á
við að rithöfundar eigi að
ferðast, hitta mann og ann-
an, vera á fartinni?
Nei. Það er tvennt ólíkt
að ferðast til þess að
sækja sér inspírasjón og
hitt að þurfa að prófa allt
á sjálfum sér. Persónu-
lega skil ég ekki hvernig
það getur farið saman að
vera bæði „busy-body“ og
góður rithöfundur. Maður
má ekki hafa of mikið um-
leikis. Flýtir og hraði og
asi út um allt, þetta gerir
mig hræðilega heimska!
Ef ég þarf að verja einum
eftirmiðdegi í bönkum og
sparisjóðum, fara í búðir og standa í ein-
hverju svona stappi þá er ég marga daga
að ná greindarvísitölunni upp á eðlilegt
plan. Mér dettur í hug það sem Málfríður
heitin Einarsdóttir sagði einu sinni við
mig í viðtali. Ég var eitthvað að spyrja
hana um lestur og hún svaraði: „Maður
vitkast ekki af því að lesa.“ „Af hverju
vitkast maður þá?“ spurði ég. „Ja,“ sagði
Málfríður, „af því að hvíla sig... “ Mér
finnst vera óskaplega mikið til í þessu.
„Flýtir og hraði og asi út um allt, þetta gerir mig
hræðilega heimska. Ef ég þarf að verja einum
eftirmiðdegi í bönkum og sparisjóðum, fara f búðir
og standa í einhverju svona stappi þá er ég marga
daga að ná greindarvísitölunni upp á eðlilegt
plan.“
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 28. JANOAR 1984 5