Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1982, Blaðsíða 13

Eftir Jón Á. Gissurarson
í upphafi þessarar aldar voru Eyfellingar
allir ósyndir og mun svo hafa verið frá örófi
alda. Þótt Þrasi í Skógum væri slyngur aö
veita Jökulsá á nágranna sinn Loðmund á
Sólheimum, mun hann aldrei hafa þreytt
sundbrögð í fordæöunni, enda lítt fýsilegt.
Eyfellingum hefði þó verið ærin nauðsyn
að vera syndir. Byggðaárnar Skógá, Kalda-
klifsá, Laugará, Svaðbælisá og Holtsá virö-
ast meinlausir lækir á blíðviörisdögum aö
sumri en geta orðiö beljandi sundvötn í
leysingum. Á útjörðum sveitarinnar eru svo
stórvötnin Jökulsá á Sólheimasandi og
Markarfljót. Öll voru þessi vötn óbrúuö
fram um 1920. Næsta brú var Rangá, en
yfir hana áttu fáir Eyfellingar leið síðan
verslunarferðir út á Eyrarbakka lögöust
niður. Næsta brú í austurátt hefði verið yfir
Lagarfljót, en það var á heimsenda og eng-
ir undan Fjöllum áttu leiö þar um. Sjósókn
var önnur lífsbjörg fjallamanna, ýmist frá
söndunum eða úr útverum. Sagnir voru um
sjóslys, oftast uppi í landsteinum við útróð-
ur og lendingu. Fáein sundtök heföu oft
getað skilið milli feigs og ófeigs. Fráleitt
heföu allir þessir 27 Austur-Eyfellingar
drukknaö 1901 rétt uppi í landsteinum viö
Vestmannaeyjar ef syndir heföu verið.
Haustið 1922 varð breyting hér á. Flestir
ungir menn undir Austur-Eyjafjöllum uröu
syndir og það á einni viku. Nú var hægt aö
læra sund í heitri laug viö Seljavelli.
Seljavallalaugin.
Seljavallalaug
Hvatamaöur aö sundlaugarbyggingu og
kennari var Björn Andrésson í Berjanes-
koti. Veturinn 1922 var hann í verinu í Vest-
mannaeyjum, en um vorið sótti hann
fþróttanámskeiö á vegum iþróttafélags
Reykjavíkur, en það var haldið fyrir menn
hvaöanæva að af landinu. Þeir skyldu síð-
an kenna íþróttir í heimabyggöum, meöal
annars sund. Oddviti haföi gefiö Birni vll-
yrði — ef ekki loforð — fyrir styrk úr sveit-
arsjóði. Þegar til kasta hreppsnefndar
kom, taldi einn nefndarmanna enga heim-
ild aö ráöstafa tíund bænda á þennan hátt,
jafnvel bryti það í bága við lög. Oddviti
undi þessu illa en fekk ekki við gert. Á þaö
var þó sæst að lokum, að Birni yröi ekki
gert að greiöa útsvar næstu tvö ár.
Björn var þá þegar syndur, hafði fariö
gagngert suður haust eitt til þess aö læra
þaö. Næsta haust fór hann til Reykjavíkur
hugðist ráöast á togara. Pláss lá ekki á
lausu, enda hann ekki úr Kjósinni, Kjósær-
ingar gengu fyrir á Kveldúlfstogurum. Bið-
tímann notaöi Björn til daglegra sundæf-
inga. Hann stóð því vel að vígi, þurfti ekki
aö eyða námstfma sínum í aö læra sund,
heldur gat einbeitt sér að læra að kenna
það.
Um sumariö var Björn viö útróöra á
Austfjörðum. Fátt bar til tíðinda, enda kvaö
Þorsteinn Erlingsson um sýslunga sína:
„Þeir tefja sig skjaldan við töðuna þar,/ ef
Tyrkinn er ekki við land." í sláttulok var
Björn kominn heim og hugsaði sér til hreyf-
ings. Hann fékk Ólaf Pálsson á Þorvalds-
eyri í liö meö sér inn í Laugarárgil til þess
að meta aðstæöur hvort gerlegt væri að
búa til sundlaug þar. Þetta var föstudaginn
í 23ju viku sumars.
Rétt fyrir innan þar sem heitt vatn vellur
út úr hamravegg skagar berggangur út i
giliö, en í skjóli hans hefur hlaöist upp stór-
grýtt eyri. Ekki nær hún alla leið aö lauga-
opum, þar undir svarrar áin bergið með
fullum þunga. Birni og Ólafi sýndist grafa
mætti fyrir laug í eyrina og veita heitu vatni
í hana í stokkum. Af sinni alkunnu bjartsýni
virtist Ólafi þaö gerlegt að á einum degi
fengjust allir strákar sveitarinnar yfir ferm-
ingu til þess. Ólafur og Björn riöu nú heim á
næstu bæi, Selkot, Raufarfell og Rauöafell.
Þeir kölluöu alla bæjarstráka fyrir sig. Alls
Fyrir 60 árum byggðu
Eyfellingar sundlaug á
tveimur dögum og eftir
viku voru allir þátttak-
endur í þessu ævintýri
syndir.
staðar var ávarp Björns á eina lund: Viljið
þiö koma á morgun og búa til sundlaug
gegn því að ég kenni ykkur endurgjalds-
laust aö synda á einni viku? Þegar Ólafur
sá að viðbrögð öll voru jákvæði sneri hann
heim en Björn hélt för sinni áfram um sveit-
ina, heim á hvern þann bæ þar sem hann
vissi stráka fyrir.
í býtið næsta laugardag voru 25 komnir
inn í Laugarárgil vopnaöir skóflum, hökum,
járnkörlum og hjólbörum. Þótt sleitulaust
væri unnið daglangt, skall þó myrkur á áö-
ur en verki væri lokið. Menn voru þreyttir
og vonsviknir. Kurr kom í liðið. Ýmsir töldu
best að láta viö svo búið standa og aöhaf-
ast ekki meira. Þá talaöi Björn til hópsins,
að ég ætla orðrétt: Húsbændur ykkar hafa
gefið ykkur heilan vinnudag frí. Á morgun
er sunnudagur og þiö sjálfráöir gerða ykk-
ar. Þið væruð lyddur einar ef þið nenntuð
ekki að Ijúka verkinu á morgun. Þetta hreif.
Daginn eftir var sundlaugarbyggingu lokið
og heitu vatni veitt í hana.
Næstu viku var sund kennt með litlum
hvíldum frá morgni til kvölds. Til þess aö
nýta tímann sem best var legið við í tjöld-
um, en þau áttu bændur þeir sem langan
engjaveg höföu. Eftir vikunámskeiö voru
allir syndir.
Að loknu sundnámskeiöi stofnuöu þátt-
takendur ungmennafélag. Engin stúlka var
meðal stofnfélaga, enda voru þær ekki
meðal sundnema. Björn Andrésson varð
fyrsti formaður.
Sýnt þótti að þessi laug yrði ekki til
frambúðar. Laugará myndi tæta hana í sig
í vatnavöxtum. Þótt hún væri klædd innan
með þökum hafði vatnið orðiö æði grugg-
ugt og legiö við slysi. Sundkennarinn haföi
veitt því athygli að einn drengjanna var
lengur í kafi en góðu hófu gegndi. Björn
Björn J. Andrésson sem stóö aö
byggingu laugarinnar og kenndi
sund.
stakk sér eftir stráksa, en þegar upp kom
var hann með þöku úr botninum í fangi sór.
Litlu heföi mátt muna, strákur var oröinn
helblár.
Fyrsta samþykkt hins nýja félags var aö
reisa steinsteypta laug. Nú dugöi ekki
sjálfboðavinna ein. Fé þurfti fyrir efnis-
kaupum. Menn skiptust á að leita sam-
skota í sveitinni. Varð þeim vel ágengt.
Vorið 1923 var sement fengiö beint úr milli-
landaskipi við Vestmannaeyjar um borð í
mótorbát. Þar naut fyrirgreiðslu brottflutts
Eyfellings, Jóns Ólafssonar frá Skaröshlíð.
Jón var orðinn formaður og bátseigandi í
Eyjum. Hann flutti sementiö upp að sandin-
um endurgjaldslaust. Ekki nóg meö þaö,
heldur lét hann fylgja yfirbreiöslur sem
verja mætti sementið með. Reis svo sund-
laug af grunni. Hún er 25 metrar á lengd,
lengsta laug á islandi þá. Annar langveggur
er bergið en gaflar, gólf og hinn langveggur
úr steypu.
Sundnámskeiö voru haldin komandi ár.
Brátt fóru stúlkur að læra sund, svo og
fullnaðarprófsbörn. Austur-Eyjafjöll munu
fyrst fræðsluhéraða landsins hafa notað
heimild í lögum aö gera sund aö skyldu-
námi. (Þessi þrjú fræðsluhéruð notuðu sér
sömu heimild um líkt leyti: Vestmannaeyj-
ar, Svarfaöardalur og Reykjavík.) Ná-
grannasveitir sendu skólabörn sín að
Seljavöllum til sundnáms. Fram til 1957 var
skólabörnum kennt í Seljavallalaug, en þá
fluttist þaö í nýja laug í Skógaskóla. Björn
Andrésson var sundkennari næstu ár. Um
193Ö fluttist hann búferlum suöur, en við
kennslu tók Óskar Ásbjörnsson bóndi á
Seljavöllum.
i september 1936 gerði afspyrnuveður
um land allt með óhemjuvatnavöxtum und-
ir Eyjafjölium. i ofvirði þessu strandaöi
franska rannsóknarskipið Pourquoi Pas á
Mýrum vestur. i hamförum þessum rauf
Laugará langvegg Seljavallalaugar og gólf
svo að eftir stóðu gaflar einir nýtilegir.
ísleifur Gissurarson í Drangshlíð var þá
formaður ungmennafélagsins. Hann átti
nokkru seinna sama haust leið suður. Brá
hann sér inn í verslun Hallgríms Bene-
diktssonar til aö festa kaup á sementi til
viðgerðar á lauginni. Afgreiðslumaður kvað
ekki gott í efni, hörgull væri á sementi og
það ekki falt. í sama mund bar Hallgrím
sjálfan þar að, spyr hvað aökomumanni sé
á höndum og hvað eigi að byggja. Ekki
blandaði hann sér meira í samtal hinna.
Þegar ísleifur kom heim beið hans sím-
skeyti frá Hallgrími: 50 tunnur sements til
afgreiöslu. Skulu aö engu greiddar.
Skjótt var brugðið viö, sementiö sótt.
Öjöfnu var saman að jafna um flutninga og
1923, Markarfljót brúaö og bílfært alla leið.
Laugin komst upp um haustiö. Menn voru
reynslunni ríkari og gengu svo tryggilega
frá, að Seljavallalaug hefur staðið af sér
allar hamfarir til þessa dags.
Aöeins sex menn, sem komu viö bygg-
ingarsögu Seljavallalaugar, hafa veriö
nafngreindir í pistlum þessum. Aö sjálf-
sögðu lögöu fleiri hönd á plóginn og vert
væri að minnast þótt að engu sé getið. En
hverjir voru þessir sexmenningar?
Ólafur Pálsson haföi borist upp úr alda-
mótum austur utan af Rangárvöllum undan
sandfokinu þar. Hann keypti Þorvaldseyri
þegar Þorvaldur Björnsson brá á þaö ráö
að bregöa búi og gerast forvígismaöur í
togaraútgerð fyrir sunnan. Ólafur hafði því
búið nærri tvo áratugi á Eyri og það við
mikla búsæld er hér var komið sögu. Á
fyrstu búskaparárum sínum hafði hann
hlaðið öflugan varnargarð gegn ágangi
Svaöbælisár, byggt rammgert steinhús og
reist rafstöö til heimilisnota. Sagt var um
Ólaf að aldrei bliknuöu hey hjá honum, í
deifu hirti hann allt í súrhey. Ólafi sárnaði
mest hve tregir nágrannar hans voru að
taka nýbreytni hans til fyrirmyndar, svo aö
jafnvel eru enn bændur sem láta hey sín
grotna niður í rosatíð í stað þess að fara að
dæmi Ólafs. Ólafur Pálsson andaðist um
aldur fram.
Jón Ólafsson frá Skarðshlíð fluttist ung-
ur til Vestmannaeyja. Þar geröist hann
formaður á eigin mótorbáti. Gifta fylgdi
honum í starfi og efnaðist hann vel. Hann
dó enn á góðum aldri.
Óskar Ásbjörnsson var tekinn barn aö
aldri í fóstur á Hrútafelli. Síðar geröist hann
bóndi á Seljavöllum og andaðist þar um
aldur fram.
ísleifur Gissurarson var fæddur í
Drangshlíð og var þar til heimilis æviiangt.
Síöustu tuttugu árin var hann þar bóndi og
hreppsstjóri. Hann andaðist um sextugt.
Hallgrímur Benediktsson var mikill
íþróttamaöur í æsku. Glímukóngur Islands
varö hann árið 1907 sem þá jafngilti aö
vera „íþróttamaður ársins". Hann var at-
kvæðamikill athafnamaður í Reykjavík í
áratugi. Sæti átti hann í bæjarstjórn og var
alþingismaður. Hann andaöist tæplega
sjötugur.
Björn Andrésson er einn þessara sex
manna á lífi. Árið 1930 gerðist hann bóndi
í Leynimýri. Hún var þá utan viö byggö í
Reykjavík en er nú í borginni miðri. Búskap
stundaði Björn fram um 1950 og enn á
hann heima í Leynimýri. Forstjóri Blindrafé-
lagsins var hann árum saman. Þegar heim-
ili blindra var risið, en Björn haföi verið
formaður byggingarnefndar, var hann
kominn um sjötugt. Björn taldi sér þá hent-
ara að hverfa að útistörfum á ný. Hann
sagði því starfi sínu lausu og réðist inn-
heimtumaður og er það enn, rösklega hálf-
níræður.
13