Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1982, Blaðsíða 10

Lokaður inni
í heimi
bóka sinna
Rithöfundurinn
John
Fowies
Um John Fowles, rithöfundinn sem frægast-
ur hefur oröid fyrir bókina „Lagskona
franska lidþjálfans". Hann býr í einangrun í
Sudur-Englandi, vill helst ekki hitta fólk en
skreið úr hídi sínu og átti samtöl við blöð
þegar frumsýnd var kvikmynd eftir þessari
bók.
Úr garðinum viö hús John Fowles í Lyme
Regis sést út á víðan flóann (Lymeflóa) og
yfir villingsleg tré og runna sést sjálfur
Cubb, stóri, skrýtni klettahöfðinn, sem
teygist út frá höfninni eins og handleggur
út í sjóinn. Úr þrepum þessa varnargarös
féll Louisa Musgrove, söguhetja Jane Aust-
en i Persuasion. Nú tengjast þessar slóöir
öðru bókmenntaverki. Enginn, sem hefur
lesiö Lagskonu franska liösforingjans (The
French Lieutenant’s Woman) getur annaö
en hugsaö til fyrstu söguhetjunnar, sem
þar stígur fram, þegar hann lítur yfir flóann
og á Cobb sjálfan, — svartklæddrar konu,
sem stendur alein fremst á brimbrjótnum
og horfir yfir sjóinn til Frakklands.
„Fólk er alltaf aö segja mór aö grisja
trjágarðinn til aö fá betra útsýni yfir fló-
ann,“ segir John Fowles. Hann lætur það
þó vera, þvf aö í kaupbæti fengi hann út-
sýni yfir mannmargan sumarbaöstað meö
öllu því, sem honum fylgir.
Grængráa húsið hans, skreytt stein-
kvennaandlitum, er kuldalegt á aö líta. En
eigandinn er hiýlegri. Skeggjaður, þrekvax-
inn og með gleraugu, sem fela grá augun,
þrammar hann til og frá eldhúsinu og sækir
kaffi, bækur, sígarettur.
Hann hefur nú um stund rofið einangrun
sína og leyft fólki aö koma og taka viö sig
viðtöl. Hann reynir aö vera ekki ókurteis,
en segist alla tíö forðast fólk, ef hann
mögulega geti. Á átján árum síðan fyrsta
bók hans, Safnarinn (The Collector) kom út
og hlaut mjög góöa dóma, hefur hann
skrifað þrjár meiri háttar skáldsögur, The
Magus, The French Lieutinant’s Woman og
Daniel Martin, sem veriö hafa meö sölu-
hæstu bókum um allan heim. Hann er einn
af „alvarlegum" enskum höfundum hverra
bækur seljast í miklum upplögum. Einu
keppinautar hans á því sviöi eru Graham
Greene og John Le Carré. Hann er því
vanur þeirri aöför blaðamanna, sem fylgir
útkomu nýrrar metsölubókar. Þaö er þó
ekki tilefnið nú, heldur frumsýning myndar
Karel Reisz, Lagskona franska liösforingj-
ans eftir kvikmyndahandriti Harold Pinters.
Og Fowles situr í sófahorninu sínu og
reynir að gera skyldu sína viö blaöamenn.
Hann vill vera hreinskilinn, skemmtilegur
og umfram allt þolinmóöur. Allt tal hans er
svo fágaö aö auöveldlega gleymist hvaö
þetta skiptir hann litlu máli. Hann þarf ekki
á auglýsingu að halda, bækur hans seljast
af sjálfu sér og hann þarf hvorki aö hafa
áhyggjur af peningum né reikningum. Hann
talar og virðist meina þaö sem hann segir
(enda þótt hann hafi eitt sinn lýst því yfir,
aö hann segöi aldrei það sem hann hugs-
aði, heldur geymdi þaö fyrir bækur sínar).
Og framganga hans er afar fáguö.
En þegar blaöamenn og Ijósmyndarar
eru farnir, getur hann snúið aftur til óska-
veraldar sinnar, sem þó er ekki einungis
þetta þögla, stóra hús, þar sem hann býr
einn meö konu sinni, heldur innri heimur
hugarflugs hans. Hann getur þá snúiö sér
aftur að því, sem hann kallar „dópiö” sitt
eöa „ópíum”: hann getur farið aö skrifa.
Eyjan sú bíður heil og ein og nærvera
hennar er jafn raunveruleg og væri hún
þriöja persónan í stofunní.
Þaö tók 11 ár aö koma Lagskonu
franska liösforingjans á kvikmyndatjaldið
frá því aö hún kom út 1969. Margar tilraun-
ir til þess féllu um sjálfar sig af mismunandi
ástæðum.
Aöalvandkvæöin á því aö breyta bókinni
í kvikmynd voru augljós: sagan gerist á
tveim tímaskeiöum. Hún líöur gegnum
meövitund ósýnilegs sögumanns, sem
stööugt tengir persónur og atburði hug-
myndum og viöburöum, sem fram komu
löngu seinna. Þessa aðferö var ekki auö-
velt aö nota í kvikmynd, en væri henni
sleppt, væri dýpt sögunnar um leið glötuð.
Harold Pinter datt ofan á þá lausn aö sam-
þætta tvær sögur, aöra úr nútímanum og
hina frá Viktoríutímabilinu og John Fowles
sýnist ánægöur meö þaö. En án efa á þetta
eftir að vekja deilur.
Rithöfundarferill John Fowles er sérstak-
ur og ætti að gefa tilvonandi skáldsagna-
höfundum eilífa von. Skipta má ævi hans í
tvo hluta, fyrir og eftir Safnarann, sem kom
út 1963, þegar Fowles var 37 ára. Hann
fæddist 1926 og átti flest bernskuár sín
heima í Leigh-on-Sea, nálægt South End.
Faöir hans, sem var tóbakssali og stundaöi
viöskipti viö London, var eins og sonurinn
mikill áhugamaöur um náttúrufræöi, eink-
um tré og plöntur. Fowles átti yngri systur,
15 árum yngri en hann. „Þetta var eins og
að vera einbirni,” segir hann núna, „tilfinn-
inga- og sálfræðilega. Mjög gott fyrir rit-
höfund, ekki eins gott á félagslega sviö-
inu ...“
Hann kallar þaö „þýöingarmesta atburö
í lífi mínu”, þegar fjölskyldan fluttist vegna
stríðsins til lítils þorps t' Devon, nálægt
Dartmoor. Hluta úr árinu var hann að
heiman í Bedford-heimavistarskólanum,
annars eyddi hann tímanum umhverfis
sveitabæina í Devon. Þannig kynntist hann
tveim hliðum Englands, sem hann lýsir síö-
an seinna í skrifum sínum.
Honum gekk prýöilega í skólanum í Bed-
ford og varö fyrirliði krikket-liösins. Þó
segir hann þurrlega: „Hafi ég lært eitthvað
í Bedford, þá var þaö hver væri munurinn á
því aö vera breskur og enskur. Þegar ég
lauk þessum skóla, vissi óg aö ég vildi ekki
vera breskur.”
i fríum gleymdi hann sér f enskri sveit,
„paradís drauma minna”, segir hann. Og
bæöi í Lagskonu franska liösforingjans og
Daniel Martin tekst honum aö endurskapa
landslag Suöur-Englands á kröftugri hátt
en flestum samtíöarrithöfundum. Þetta
landslag várö einnig tákn þess frjálsa
anda, sem sumar söguhetjur hans búa yfir,
en alltaf er ógnað af siðvenjum, lygum og
óumræðilegheitum þess þjóöfélags, sem
þær lifa í.
Minningar hans frá þessum tímum koma
líklega best fram í skínandi góöum upp-
hafskafla nýjustu skáldsögu hans, Daniel
Martins. Þetta er lýsing á uppskerutíma á
stríösárunum, þar sem þýska Heinkel-
sprengjuflugvél ber örstutt fyrir sjónir.
Þarna er í örstuttri lýsingu gefiö til kynna
aö sú veröld, sem hann var aö lýsa og haföi
verið óbreytt um aldir, var í þann veginn aö
gjörbreytast. Sjálfur heldur hann því fram
aö „tuttugasta öldin hafi byrjaö 1945“.
Fowles gegndi tveggja ára herþjónustu í
flotanum, en fór þá í New College í Oxford
og las frönsku. Hann segir aö Oxford hafi
breytt sér mjög. Þá tíðkuðust þar engin
próf og þaö var bókstaflega ómögulegt aö
falla. Þarna voru sumir nemendur aöeins
vegna þess aö feður þeirra og afar höföu
veriö þar á undan þeim: „Þaö voru enn
heimskingjar þar, ef svo má segja ... Ég
minnist ánægjulegs vinskapar viö menn,
sem nú myndu alls ekki komast í gegnum
próf... Ég hef misst samband viö þá alla
núna.“
í Oxford datt honum fyrst í hug aö fara
að skrifa. Þó tók hann ekki þátt í neinum
ritstörfum í sambandi viö háskólann, t.d.
skrifaöi hann aldrei í Isis. En hann lék mikiö
krikket og las. Eftirlætishöfundar hans eru
franskir. Síöasta áriö var hann í Maison
Francaise og þar bar sú nýlunda viö aö
nemendur töluöu frönsku. „Ekki flaug
mönnum í hug að lúta svo lágt í New Coll-
ege aö fara aö tala máliö,” segir hann.
Hann kenndi enskar bókmenntir viö há-
skólann í Poitiers í eitt ár. „Ég var alveg
kolómögulegur,” segir hann glaölega. Síö-
10
an sneri hann aftur til Englands og valdi
kost, sem haföi örlagarík áhrif á framtíö
hans. Honum bauöst staöa viö Winchest-
er-skólann, en hafnaði henni og tók þess í
staö stöðu annars af tveimur enskukennur-
um í „Eton Grikklands”, einkaheimavist-
arskóla á eyjunni Spetsai. Spetsai, sem
John Fowles kallaöi Phraxos („umgirtu eyj-
una“) varö sögusviö Magus, fyrstu skáld-
sögu hans, annarrar, sem út var gefin.
Reynslan á Spetsai kom honum til að
skrifa. Eyjan var afskekkt og falleg.
Kannski veitti hún honum þá ytri útlegö,
sem hann sóttist stöðugt eftir.
„Þaö einkennilegasta viö Spetsai var, aö
þar virtist alltaf eitthvaö liggja í loftinu,”
segir hann. „Þetta var eina gríska eyjan,
sem ekki var tengd sögum og goðsögnum.
En þarna í furuskógunum fann maöur alltaf
til þessarar eftirvæntingar, aö eitthvað
væri í þann veginn aö gerast...“
Fowles fór frá eyjunni eftir tvö ár og
byrjaöi aö skrifa Magus, þegar hann kom
aftur til Englands, þessa undarlegu og
flóknu skáldsögu, þar sem dularfullur og
áhrifamikill guö, nefndur Conchis (til hans
skírskotar titill bókarinnar), leggur þraut
eöa nokkurs konar gátu fyrir ungan mann.
„Þegar ég kom til baka, saknaði ég Grikk-
lands hræöilega. Ég varö aö stöðva þann
söknuö, lækna hann á einhvern hátt og
þannig byrjaði ég aö skrifa. Ég held að ekki
sé hægt aö kenna skáldsagnaritun, höf-
undurinn veröur aö fæöast þannig aö hann
beri meö sér þetta innra tóm, sem verður
aö fylla ...“
„Ég hugsa aö ný-Freudistar myndu kalla
þetta táknræna uppbót á missi,” heldur
hann háðslega áfram. „Þeirra kenning er
að öll list spretti fram vegna þess að maöur
finni til óbætanlegs missis — glötunar lið-
ins tíma, sem listamaöurinn verður ein-
hvernveginn aö endurbyggja. Mér fannst
ég þurfa aö endurskapa Spetsai á pappírn-
um.“
Fowles baröist viö aö skrifa þessa sögu í
nokkur ár og hún var gefin út 1966, eftir aö
Safnarinn haföi hlotiö svo góöar viötökur.
En sagan hélt áfram aö leita á hann. Og
1977, 11 árum seinna, tók hann þá kynlegu
ákvöröun aö gefa hana út á ný í endur-
skoðaðri mynd. Móttökurnar voru mjög
mismunandi. T.d. hældi Anthony Burgess
henni, en Angus Wilson tætti hana niður.
Fowles segir aö allir rithöfundar veröi aö
skrifa bók, þar sem þeir kenni sjálfum sér
að skrifa og Magus hafi veriö sér sú bók.
Þegar Magus var skrifuö, voru athyglis-
veröustu bækur á Englandi (aö mati gagn-
rýnenda) „naturalistiskar” lýsingar á verka-
mannastéttinni. En Fowles er ekki og hefur
aldrei verið „naturalistiskur” rithöfundur og
Magus var algjörlega öndveröur ríkjandi
bókmenntastefnu.
Næstu tíu árin fékkst hann viö skriftir, en
gaf ekkert út. Hann kenndi um tíma útlend-
um stúlkum viö St. Godrics Secreterial
College in English og segir að kalla hafi
mátt þaö aö fara undan brekkunni, þar
sem hann var áöur háskólakennari. „En
mér féll það vel og ég hafði nóg til aö lifa af
og þetta var ekki svo krefjandi starf aö þaö
truflaöi skriftir mínar.“
Á þessum tíu árum byrjaöi hann á allt aö
12 skáldsögum, en lauk aöeins viö 3. Hann
endurvann og umskrifaöi stööugt þætti úr
þessum sögum, en hefur nú breytt vinnu-
brögöum sínum. Nú undirbýr hann aidrei
skáldsögur. Hann segir: „Ég byrja meö
hugmynd, óljósa mjög, ekkert annað og
veit ekkert hvert hún muni leiöa mig. Eftir
10—15 þúsund orö er hægt aö segja til um
hvort eitthvað verður úr þessu, — maöur
finnur bylgjur, rafmagnaöar bylgjur, ef sag-
an á fyrir sér að lifna. Venjulega skrifa ég
um 20 þúsund orð í réttu samhengi, — en
eftir þaö er ég vís til aö stökkva fram í
tímann, skrifa atburði, sem gerast seinna
og fara svo til baka og fylla upp í. Eöa snúa
mér aö einhverju ööru ...“
Sögurnar lifa meö honum daginn út og
inn. Þetta skýrir kannski tregöu hans á því
að gefa út. „Þaö er dauðinn," segir hann,
„þegar bókin er í prentun. Skemmtilegi
tíminn er liðinn. Þegar búiö er aö afhenda
handritiö og setja þaö, ertu útilokaður frá
þínum eigin texta. Gleöin felst í því aö