Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1982, Blaðsíða 9

Jorn virðir fyrir sór grafikmynd.
og mannlífi. Einnig liggja eftir hann nokkrar
bækur.
Litla græna skógi vaxna landið fór víst
illa með þennan stórhuga son sinn, er hafði
reynt að skapa sér þar framtíð, en varð að
lifa í sárustu fátækt og stundum á opinberu
framfæri, misskilinn og hæddur líkt og fé-
lagar hans. Asger kom veikur heim frá Par-
ís áriö 1951 og reyndist vera meö berkla á
háu stigi, sem voru m.a. afleiöing frum-
stæös lífernis og vannæringar.
Á heimaslóðum sínum, Silkeborg, átti
hann góöan vin í Ijósmyndaranum Johann-
es Jensen, er hann leitaöi til, og þaö var
þessi sami maður, er útvegaöi honum hús-
næöi til að vinna í, er hann ári seinna kom
af heilsuhælinu. Þaö var einnig til þessa
sama manns, sem hann leitaöi, er hann
1972 aöeins 58 ára aö aldri var oröinn
fárveikur, — hringdi frá London og baö
hann um aö útvega sér viötal viö yfirlækn-
inn á heilsuhælinu í Silkeborg.
fulltrúi fyrir, og munu þeir Prem og Zimmer
hafa veriö aö þrykkja fyrir átrúnaöargoö
sitt af plötunum. Slíkt þykir ekki fínt í hópi
rétttrúnaöarmanna grafík-listarinnar, er
halda því fram aö listamaöurinn eigi skil-
yröislaust aö gera allt, helst fægja plöturn-
ar líka, bera á þær og sópa gólfin, annars
sé þetta ekki ekta grafík.
En meistarar líkt og Picasso, Munch,
Matisse, Jorn o.fl. gáfu skít í slíka smá-
muni, því þeim var þaö aöalatriöi aö tjá sig
meö láöi í efniviðinn, — aðrir máttu svo sjá
um allt hitt — líka hafa áhyggjurnar af söl-
unni á heila draslinu. Öllum veraldlega
hégómanum . . .
Asger Jorn var stór í sniöum, haföi
ákveönar skoöanir og háleitar hugsjónir.
Hann dáöi ameríska málarann og háðfugl-
inn James Abbott Mac Neill Whistler
(1834—1903) svo mjög, aö hann kvaö
manninn hafa haft meiri þýðingu fyrir mál-
aralistina en allur impressjónisminn. Hann
kvaö Whistler hafa rutt braut austurlensk-
um áhrifum í Evrópu og opnaö dyrnar fyrir
ný-impressjónismanum. „Hann væri sá
sami og skrifaöi þá ágætu bók „The Noble
Art of Making Enemies“ — Hina göfugu list
aö afla sér óvina.“
Vitur samlandi Jorns sagöi um hann, að
honum heföi alltaf tekist aö læöa lús í
gærufeldinn, — þ.e. veriö sá, er hleypti lífi
í umræöurnar og gæfi þeim lit, hverjar sem
þær nú væru. Um þann framslátt haföi
Jorn þetta aö segja: „Þaö er mjög danskt
þetta, aö læöa lús í gærufeldinn. En máski
hafa menn einungis tekið eftir mér, vegna
þess aö ég stóö ekki alitaf hjá engilsaklaus
og meö hendurnar í buxnavösunum. Ég
Jónsmessunæturdraumur (1953).
aranum Constant Neiwenhuys í París, aö
hinn frægi iisthópur, Cobra, leit dagsins
Ijós árið 1948.
í hlut áttu listamenn frá Hollandi, Dan-
mörku og Belgíu og er nafnið fengiö meö
upphafsstöfum höfuöborga landanna,
CO/PENHAGEN, BR/UXELLES, A/MST-
ERDAM. Listhópurinn leystist endanlega
upp árið 1951, en áhrifa hans gætir jafnvel
ennþá og hefur þegar skapað sér sterkan
sess í listasögu aldarinnar.
Jorn sagöi þó fullur lítillætis löngu
seinna: „Engan okkar dreymdi um aö viö
hefðum þrátt fyrir allt framkvæmt eitthvaö
einstakt."
Jorn átti einnig þátt í því aö stofna list-
hóp á Ítalíu og sá byggöist einnig á alþjóö-
legum grunni.
Áriö 1944 skilgreindi Jorn afstööu sína
til listarinnar í þessum rituöum línum: „Þaö
getur ekki veriö um aö ræöa neitt ákveöiö
og afmarkað val, heldur aö þrengja sér inn
í öll lögmál hrynjandi, afls og efnis, sem
menn skattfrjálsir, en í staöinn heföi
spánska ríkið rétt til aö kynna sig meö list
allra listamanna í landinu. Þetta er þó
skipulag, sagöi Jorn. En í Skandinavíu eru
listamenn meðhöndlaðir líkt og borgarar
meö fastar tekjur og þar meö hafa þeir
einnig rétt til aö ákveða hvar og hvenær list
þeirra skuli sýnd opinberlega. Þetta vildi
Jorn nota sér.
Á öllum ferli sínum kæröi Jorn sig ekki
um neinar tegundir verölauna né pen-
ingastyrkja, a.m.k. eftir aö hann fór aö lifa
á myndum sínum. Afþakkaöi allt slíkt.
Hann fékk eitt sinn ítalska gullmedalíu og
sagðist ekki hafa haft hugmynd um, hvaö
hann ætti að gera viö glingriö, vildi þó ekki
móöga gestgjafa sína og setti hana því á
náttboröið sitt. Nokkrum dögum seinna var
brotist inn í húsiö og þjófurinn stal medalí-
unni. Jorn sagðist vera honum innilega
þakklátur. Er hann frétti, aö hann ætti von
á riddarakrossi sagöi hann: „Nei, ég hef
ekki áhuga á því formi fiörings í brjóstiö.“
Asger Jorn yfirgaf heimaiand sitt áriö
1953 og hélt til Parisar, en dvaldi meö
jöfnu millibili í Albissola, þar sem hann
keypti jörðina áriö 1958, þá oröinn frægur
maður. Frægö hans haföi borist til Þýska-
lands og myndir eftir hann lágu m.a.
frammi í Galerie Wan de Loo í Munchen.
Sá er hér ritar er þá dvaldi í Munchen átti
eftir aö sjá undarlega sjón í formi tveggja
meölima listahópsins „Gruppe Spur“, þá
kunningja sína Heimard Prem og Hans
Peter Zimmer þrykkja ætimyndir (rader-
ingar) á málmþrykkverkstæöi listaháskól-
ans í stórum stíl. Þær voru svo aftur áritaö-
ar Asger Jorn. Þeir félagar álitu víst, aö
enginn þekkti hann á verkstæðinu, en litu
mig, islendinginn, þó hornauga, hafa rétti-
lega gert ráö fyrir, aö slíkur maöur gæti
þekkt meistarann.
Listahópurinn „Gruppe Spur“, sem heyr-
ir fortiöinni til, var áhangandi þess
umbúöalausa málunarmáta, er Jorn var
þekki mínar lýs á göngulaginu og venju-
legast eru þær danskar! Annars málaöi ég
eitt sinn mynd af lús meö mikilmennsku-
brjálæöi. Þaö sorglega viö þaö var, aö kon-
an mín hélt þvi fram, aö myndin væri
sjálfsmynd."
í þessu tilviki er fróðlegt aö minnast
þess, aö blaöamaöur nokkur haföi upp á
Asger Jorn áriö 1944, vegna þess aö hann
haföi látiö hafa eftir sér þau ummæli opin-
berlega, aö abstraktlist myndi einhvern
tíma veröa skilin og viöurkennd af þorra
manna og þótti þetta fáheyrö yfirlýsing á
þeim tíma. — Þegar Jorn vísaöi til þess í
viðtalinu, aö van Gogh hafi einnig veriö
misskilinn, greip blaðamaöurinn frammí og
sagöi: „Nú ert þú gripinn mikilmennsku-
brjálæöi!"
— Á sama hátt og Jorn viröist hafa ver-
iö hugsuöurinn á bak viö framúrstefnulista-
menn í Danmörku á stríösárunum, var þaö
einmitt vegna kynna hans af hollenska mál-
alheimurinn hefur yfir að ráöa, — sem er
hinn raunverulegi heimur frá hinu Ijótasta
til hins fegursta og hinu grófasta til hins
viökvæmasta og blíöasta. Allt sem í formi
lífs höföar til okkar. — Þaö eru þannig ekki
fagrir dansar né hreifingar, einungis tján-
ing. Þaö sem maður nefnir fallegt er ein-
ungis tjáning einhvers.
Þetta eru aö vísu eldgamlar staðreyndir
en Jorn haföi sórstakan hæfileika til aö
skapa nýtt myndmál, sem tjáöi eldgamlar
staðreyndir frá nýrri hliö.
Asger Jorn var eljusamur baráttumaður
fyrir réttarstööu myndlistarmanna og hann
mótmælti því harölega, aö hiö opinbera
gæti ráöskast meö listaverk án leyfis lista-
manna. Eitt sinn sem oftar áttu t.d. myndir
eftir Jorn aö vera framlag Danmerkur í
tengslum við menningarviku í Dortmund og
haföi þaö veriö ákveöið og tiikynnt án vit-
undar hans. Jorn mótmælti kröftuglega og
sagöi þá m.a. aö á Spáni væru allir lista-
Er Jorn tók svo eitt sinn loks viö pen-
ingaverölaunum þrátt fyrir allt, vakti þaö
slíka athygli og úlfaþyt í blöðunum, aö
hann sá sig knúinn til aö skila peningunum
aftur. En enginn vissi fyrr en þaö upplýstist
iöngu seinna, aö hann haföi sent landa sín-
um, vini og starfsbróður í fjárkröggum pen-
ingaverölaunin. — Hann mun hafa minnst
erfiðu áranna heima í Danmörku, og þau
hafa setið djúpt í honum þótt flest yröi aö
gamansemi í munni hans, er þau mál voru
reifuð, var það þó meö beiskum undirtón.
Þaö var einungis er honum fannst gengiö á
rétt sinn og vina sinna aö hann reis upp og
tók hiö opinbera ærlega í karphúsiö í rituöu
máli. — Má örugglega gera því skóna, aö
skrif hans hafi haft ómæld áhrif í heima-
landi hans því menn hefur sviöiö undan
oröum hins fræga samlanda er ekki vildi
sjá aö koma heim t kritiö og smáborgara-
skapinn.
Niðurlag í næsta blaði.