Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1982, Blaðsíða 5

uöu landinu og eyddu öllu sem til var, og
eiga nú ekkert eftir. „Síldin gæti bjargaö,"
sagöi fræöslumálastjóri, „þaö var miklu
landaö á Hjalteyri í gær.“
Síödegis heimsóttum viö Hagalín. Ég las
fyrir hann úr sögunni og hann skjallaði mig.
Þá hitti ég Helga Sæm niöri á Alþýöublaöi.
Viö töluöum um bækur og skeþnuskaþ
náungans. Þessi maður hefur viö orö aö
heimsækja mig um næstu helgi, en sem
betur fer er hann nú þekktari fyrir annað en
stundvísi. Ég tók út mánaöarlaun mín í Rík-
issjóði, en Hersteini afhenti óg greinina um
Oddnýju. Viö gistum hjá Gunnlaugi fööur-
bróöur Siggu á Freyjugötunni.
6.8. Óðinsdagur
Bjartur og heitur dagur, maöur rekur
upp stór augu. Ég keypti mór hatt í Geysi á
93 krónur. Sigga keypti sér aftur á móti
kápu sérlega fallega, enda kostaöi hún 800
krónur. í dag birtir Vísir greinar mínar um
Óskar Aðalstein og Elías Mar, sem nú ligg-
ur í taugaveiki úti í Kaupmannahöfn, ásamt
Kristni E. Andréssyni, eöa svo er sagt. Ég
hitti Ragnar og hann baö mig aö aka meö
sér í jeppanum um stund. Síðan ókum viö
og ókum og enduöum í Garðastræti. Þar
gaf hann mér þær fjórar skáldsögur, sem
komnar eru út í flokknum „Listamannaþing
11“ í brúnu bandi, sömuleiöis tvær bækur af
„Tíu bestu": „Örlagabrúna“ eftir Wilder, og
„Perluna“ eftir Steinbeck. Eftir þaö fór ég
meö Ragnari í Tríbólíbíó til þess að horfa á
myndina „Jerico“. Hann lýsti fyrir mér
skemmtilegum hugmyndum sínum, en baö
mig fyrir sumar þeirra. Viö Sigga ætluöum
að heimsækja Ölaf Jóhann Sigurösson í
Suöurgötunni, en gripum í tómt. Síðan leiö
þessi dagur og næsta nótt, og þá var kom-
inn 7. ágúst.
7. 8. Þórsdagur
Ég fór niöur í Vísi og haföi út peninga úr
Hersteini. Gekk síöan inn á Borgina. Þar
sátu þeir Jóhannes úr Kötlum og Krist-
mann Guðmundsson viö sama borö. Ég
settist hjá þeim. Viö fengum okkur bjór.
„Þiö eruö báöir fasistar,“ sagöi Jóhann-
es. „Það eru ekki nema tvær stefnur til í
heiminum: kommúnismi og fasismi."
„Bara verst hvaö þessar tvær stefnur eru
likar hvor annarri," sagöi ég. „Þær þekkjast
ekki í sundur nema maöur hafi góö gler-
augu eins og þú.“
„Gamla auövaldslygin — þú tönnlast á
henni,“ sagöi Jóhannes. „Viltu kannski
rökstyöja hana?“
„Meö ánægju: Sameiginlegt einkenni
þeirra er, aö báöar finna þær sér þann
versta þorpara sem uppi er hvurju sinni,
hefja hann á stall og gera hann aö guödómi
sínum. Ég er algerlega trúlaus maöur, Jó-
hannes, nema hvaö ég hangi í aö vera lúth-
erstrúar, svo þessar tvær sértrúarstefnur
þínar geta ekki átt við mig.“
Þetta var hreint guösorö hjá því sem
Kristmann sagöi. Lýsing hans á kommún-
istum minnti á rosalegan glæpareyfara og
sláturtíö, ég hliðra mér hjá aö hafa hana
eftir. Jóhannes var rauöglóandi undir lestr-
inum. Hann var svo alfrelsaður, aö hlátur
setti að mér.
„islendingasögurnar eru ekki annað en
úreltir forngripir," sagöi Jóhannes. „Áhrif
þeirra eru öngvu aö síöur skaöleg. Þetta
eru yfirstéttarbókmenntir, fjandsamlegar
hinni vinnandi hönd.“ Trúin á Stalin geislaöi
af stórskornu, undirhyggjulausu andliti
hans. Hann var eins og passíusálmur og
heilög ritning í framan.
Ég reis á fætur.
„Þú gerir mig alveg guösvolaöan, Jó-
hannes,“ sagöi ég. „Andspænis trúarhetju
eins og þér verö ég ekki annaö en duft og
aska, og nú haska ég mér burt, áöur en ég
leysist upp í frumefni mín og flýt burt meö
tóbaksreyknum."
„Friöur sé meö þér, Guömundur,“ sagöi
Jóhannes og rétti fram hönd sína í kveöju-
skyni. „Alvöruleysiö er þín veika hlið. Ég
hef von um aö þú þroskist meö aldrinum.“
Hann haföi á vísifingri gullhring meö afar
stórum ferhyrndum rauöum steini.
Kristmann sökkti augum sínum niöur
bak viö útstæö kinnbeinin, kolsvartur á
brún og brá, mikilúölegri en sjálfur Svinx-
inn, og ennþá heimsfrægari, ódauðlegur
með öllu.
„Þú ert aö fara, Guömundur," sagöi
hann. „Já, haföu alla þina hentisemi. Ég er
einfær um aö moka yfir Jóhannes.“
Ég haföi skammt farið eftir strætinu,
þegar Steinn skáld varö á vegi mínum, Gils
Guömundsson var meö honum. Viö sner-
um þrír saman inn á Hressingarskálann og
báöum um kaffi.
„Ég er á móti grein þinni um vélritunar-
stúlkurnar. Hvaða vit hefur þú á málara-
list?“ sagöi Steinn þegar kaffið var komiö á
boröiö. „Þú átt ekki aö vera aö skrifa um
þaö sem þú hefur ekki vit á.“
„Ha? Nú, ekki það?“ spuröi ég hissa.
„Kannski þaö hafi fariö framhjá þér, aö ég
var alls ekki aö skrifa um málaralist? Ég
var aö segja skáldinu aö éta skít.“
Steinn þagöi drykklanga stund og glotti
ólundarlega. „Og þar aö auki hefur þú svo
skrifaö hrós um Jón úr Vör,“ sagöi hann
loksins. „Þú hlýtur aö hafa verið aö fikta viö
stækkunargler, þegar þú komst auga á
hann."
„Takt’í með ró, Steinn Steinarr, áreiöan-
lega kemur röðin aö þór,“ sagöi ég.
Gils horfði kímileitur á okkur til skiptis,
en veitti hvorugum . Þaö var hann sem
borgaöi kaffiö þegar upp var staöiö.
8.8. Freysdagur
Ég náöi í Gunnar í ísafold og gerði viö
hann þann samning, aö ég fengi 10 þúsund
krónur fyrir handritiö „Á langferðaleiöum”.
Þar á eftir merkti ég þrjátíu myndir inn í
textann og lagfærði hann hér og þar. Hjá
ísafold fékk ég þessar bækur: „Virkiö í
noröri” (í skinnbandi) eftir Gunnar M.
Magnúss, „Jón Sigurðsson” í bláu skinn-
bandi eftir Pál Eggert Ólason, „Matreiðslu-
bók Helgu Sigurðardóttur” og bók um
franska vísindamanninn Charcot eftir
Thoru Friöriksson.
Að því búnu fór ég á fræðslumálaskrif-
stofuna og fyllti út nýtt eyðublað fyrir gjald-
eyrisbeiðni, en Helgi Elíasson sagöist fara
meö þaö á mánudaginn til fjárhagsráös —
hvur fjandinn sem þaö er nú, — líklega
eitthvurt nautgripabú rekið af ríkisstjórn-
inni.
Ég greiddi Guömundi Helga 1000 krónur
upp í húsgagnaskuldina, svo aö nú hlýtur
lítið aö standa eftir. Skuldir kann ég iila viö.
Þær verka á mig eins og óþrif.
9.8. Laugardagur
Viö héldum heim klukkan fjögur í dag.
Strax byrjaði ég aö lesa nýju bækurnar,
ritstörfin veröa aö bíöa fram yfir helgi.
September
1.9. Mánudagur
Ég fór suöur til aö sjá þaö sem þeir kalla
„Septembersýninguna”. Heita má aö þar
sé hvur einasta mynd ofar mínum skilningi,
nema myndir Schevings, sem ég vildi
gjarna eiga meö tölu, því aö þær kveikja í
mér hugmyndir, jafnvel sögur og Ijóð, og
endurminningar sem ég var búinn aö
gleyma. Vísir greiddi mér 300 krónur fyrir
greinarnar um Oddnýju, Ingva og Gröndal.
Niöri á Torginu hitti ég Jón H. Guðmunds-
son, sem bauð mér upp í ritstjórnarkompu
sína og dró þar upp brennivínsflösku. Þeg-
ar viö höföum drukkið niöur í hana miöja,
þá steig Jón á stokk og strengdi þess heit,
aö taka ekkert mark á blaöaskömmum um
„Snorra Snorrason". Hann sagðist vera
mikið skáld hvaö sem hvur segöi og ekki
ætla aö lúra á þeirri sannfæringu. „Þiö
skuliö veröa aö viöurkenna mig,“ sagöi
Jón og sló hnefa sínum í borðiö.
Ég sagöi ekki neitt, en dró pennann
minn upp úr vasanum og braut hann um
þvert milli handanna, fleygöi honum síöan í
ruslakörfuna.
Jón H. horföi skelkaður framan í mig.
„Þetta er mitt svar,“ sagöi ég. „Ég er
bara aö gefa þér hollt fordæmi.”
Á einni svipstundu rann gersamlega af
Jóni H. Hann horföi á mig þögull og skelf-
ingu lostinn, og neörivör hans skalf.
„Vertu sæll, Jón,“ sagöi ég. „Og þakka
þér fyrir lesendabréfið, sem þú skrifaöir um
mig í „Vikuna”.” Ég lyfti hægri höndinni upp
fyrir höfuöiö og sveiflaði henni ögn fram og
aftur um leiö og ég reis á fætur og gekk til
dyra. Ég leit ekki til baka, heldur fetaöi mig
burt meö fáránlegum viröuleika ölvaðs
manns, sem ætlar að sýnast allsgáður.
Kominn út undir bert loft, tók ég stefnu til
austurs út úr miöbænum, ég tók stefnuna
austur til Elínborgar, sem enn einu sinni
mundi Ijúka upp fyrir mér húsdyrum sínum.
4.9. Þórsdagur
Aftur er gott veöur í landinu. Nú hef ég
flutt mig upp á loft meö ritstörfin til þess aö
hefja mig yfir stund og staö, upp í þögn og
einmanaleika, í von um aö guö só þar. Og
þarna setti ég saman grein um „Septem-
bersýninguna 1947”. Aö svo mæltu lauk ég
upp Ijóðabókinni „Arfur öreigans” eftir
Heiörek Guömundsson frá Sandi, hóf aö
lesa.
5.9. Freysdagur
Já, ég gekk frá greininni, sem ég skrifaöi
í gær, og sendi Vísi hana, fjögur blöö, þar
eftir fór ritvélin út í aöra sálma: 32. kapítula
sögunnar. Langt komst ég ekki. Herbert
borgarstjóri í Hverageröi hringdi og sagöi
mér aö rétt í þessu væri Kristmann aö gifta
sig í 7. sinn. Þessu á að fagna á þann veg,
aö sjö valdir menn ætla aö ganga sjö sinn-
um réttsælis og sjö sinnum rangsælis
kringum hús brúðgumans á lágnætti í nótt.
Þeir ætla aö vefja 7x7x7x7 hringi utan um
nýhjónin, á þeirri stundu þegar töframáttur
tímans er mestur — á dægrahvörfum. Mér
skilst þaö veröi 16 þúsund þrjú hundruð
sextíu og sex mannhringir i allt. Þeir hljóta
aö halda Kristmanni kjurrum í hjónaband-
inu, nema i móti komi eitthvað enn göldr-
óttara en allir vinir Kristmanns samanlagö-
ir. Vísir birtir ritdóma mína um þá Hörö og
Braga, 3 dálka.
6.9. Laugardagur
Sólskin og heyþurrkur að ég held. Lokiö
hef ég viö aö lesa „Arf öreigans” frá Sandi.
Þar kveður gott skáld og karlmannlegt.
Heiörekur er skilgetinn sonur fööur síns,
svo af anda sem af holdi, ádeiluskáld og
yrkjari mannlýsinga.
Nú hef ég vélritaö allan 32. kapítula, og
er handritið 329 síöur á þessari stundu. Og
geröi úr garöi umsögn mína um „Arfinn” og
nefndi hann „Kalt er við kórbak”.
7. 9. Sunnudagur
Útvarpiö segir þau tíöindi, að úti í
Stokkhólmi hafi í dag sigraö alla keppi-
nauta sína á 200 metra spretti Reykvíking-
urinn Haukur Clausen, á íslandsmeti: 21,9
sekúndum, sem er sagt mikið afrek. Þaö er
svona með þessi líkamlegu snilldarverk, að
þau má mæla meö nákvæmni og enginn
getur vefengt þau. Ef svo tækist aftur á
móti til, að mér auðnaöist aö yrkja besta
kvæöi í Evrópu og setja þaö á prent, þá er
ekkert vísara en aö Jakob Benediktsson
eða einhvur hans kumpán telji mig óverö-
ugan þess aö kallast skáld og striki yfir mig
eins og hvurja aöra villu í bókmenntunum.
Andlega geldur þumbari getur afgreitt
geníiö sem marklaust fífl, og enginn hiröir
um að gera viö þaö athugasemd. Málband-
iö og markúriö þýöir hins vegar ekki aö
rengja, hvursu mjög sem einhvurn kynni nú
að langa til þess.
8.9. Mánudagur
Imba gamla í Hausthúsum þvoöi hér
þvott í dag. Olga kona trésmiösins í
Garöbæ er aö hræra í hánni hennar Tótu
Gests úti í garöinum, þar sem krakkarnir
veltast um daginn út og inn. Sjálfur setti ég
saman ritdóm um „Nýjar syndir og gamlar”
eftir látinn stórsöngvara frá Ljárskógum og
nefndi greinina „Brostinn streng”.
Desember
1947
23.12. Týsdagur
Aftur dægraöi ég til hádegis og las
skáldsögu, hætti ekki fyrr en ég var búinn.
Ég var alltaf aö vonast eftir snjallri setn-
ingu, einhvurju óvæntu og áhrifamiklu, en
þaö kom ekki. Ég er staddur í einni af
þessum mörgu og þjakandi sálarkreppum,
sem ekki er hægt aö komast framhjá, en
ég verö einfaldlega aö lifa af. Þær eru al-
gengastar við upphaf nýs kafla, áöur en ég
næ tökum á honum. Ég marði af eitt blaö,
en nú órar mig fyrir skárri tíö. Vísir birtir
greinina um „Króköldu”, hálfan þriöja dálk.
Jólablöðunum fennir yfir mig, hlaöast
kringum mig eins og skafl, allavega lit.
Lögberg í Winnepeg er 60 ára og heldur
upp á afmæliö meö litaskrauti og blaösíöu-
fjölda og þykist vera heimspressan sjálf.
Aftur á móti kemur Tíminn í vaómálskufli
og skinnsokkum, eins og aldamótabóndi
ofan úr Goðdölum. Þjóöviljinn er rjóður í
vöngum af byltingareldmóði, meö tákn-
merki lífs og dauöa þrykkt í hauslnn: hamar
og sigö í kross. Ætli kommarnir okkar viti
nokkuö hvaö þetta táknar? Þaö væri gam-
an aö spurja einhvurn þeirra.
24.12. Óðinsdagur
Þetta er aðfangadagur jóla, sjá, himins
opnast hliö, heilagt englaliö. Öll fórum viö
út í kirkju klukkan sex og hlýddum á aftan-
söng Árelíusar. Ræöan var ekki góö, mér
fannst hún léleg, en kannski var hún samt
nógu góö. Jón bassi var meö einhvurja
huröaskelli á kirkjuloftinu út af Önnu frá
Kambi. Ekki held ég þetta hafi leitt af sér
neinn harmleik. En heima fengu börnin
margar jólagjafir og voru hæstánægö meö
sinn hlut, ágætlega var jólatréö skreytt.
Svana kom austur og veröur fram á 2. jóla-
dag. Nú er auð jörö og frostlaust.
25. 12. Þórsdagur. Jóladagur
Kólnað hefur f veöri. Við buöum hingað
bakarahjónunum, þeim Friörik og elsku
Steinu. Friörik er bróöir Rúriks Haralds-
sonar leikara. Bergsteinn og Ágústa komu
líka, troðfull af fjöri, en klukkan fimm fór ég
út í kirkju aö syngja tenór í jólasöngvunum
og gestirnir uröu samferða. Jólin kippa mér
úr sambandi viö sjálfan mig, og sameindir
hugans sundrast.
26.12. Freysdagur
2. jóladagur, sem líka er heilagur. Kom-
inn er hörku noröanátt meö dálitlu snjófalli,
áriö viröist ætla aö kveöja mjög kuldalega.
Viö sátum boö hjá Bergsteini, ásamt þeim
Steinu og Friðriki erkibakara.
Helgin 27. og 28.12.
Heljarkuldi og svalur klaki. Ekki er þaö
betra en hjá Jóni hrak bak viö kirkjuna. En
fólk keppist viö aö versla, meira aö segja
heldur þaö áfram aö kaupa bækur. Ég
herjaöi dálítiö af kartöflum út hjá Helga í
Kaupfélaginu, annars er sú vara ekki fáan-
leg á frjálsum markaöi.
29. og 30. desember hef ég öngva dag-
bók skrifað, síöurnar eru auöar.
31.12 Óðinsdagur
Þann dag hef ég skrifað þetta: Viö Sigga
enduðum áriö á balli í Fjölni, skemmtum
okkur sæmilega. Úti er frost og bylur. Ég
reyndi milli hádegis og miðaftans að semja
grein um jólabækurnar, en sá aö lokum
ekki út úr því sem ég hugsaði — og gafst
■upp. Með þeirri játningu lýk ég árinu 1947.
Þetta varö mér erfitt ár, ég tapaði hvurri
orrustunni af annarri. Ekki komst ég til út-
landa. Fullprentuð, en óbundin liggur bókin
„Á langferðaleiðum” í forlaginu. Hún varö
strandarglópur í árinu 1947. Söguna löngu
lauk ég heldur ekki viö á árinu, sem nú
hverfur í aldanna skaut, enda þótt ég hafi
byrjað á henni 1944. Nafnlaus og ófullgerð
heldur hún áfram aö mergsjúga mig, eins
og innanmein.
Úti er frost og snjókoma. Áriö 1947 er
liðið.
5