Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1982, Blaðsíða 6

í sameiginlegu strídi flestra upp-
kominna íslendinga, húsbygginga-
fárinu, hefur eitt baráttumál alger-
an forgang, aó vera út af fyrir sigl
Menn sem eiga íbúðir í sambýlis-
húsi lýsa því ábúðarfullir yfir, að til
viðbótar við kostina viö aó búa í
tilteknu hverfi, séu þeir svo Ijón-
heppnir aó það sé enginn sam-
gangur meðal íbúa hússins. Þaö er
meira að segja ekki fráleitt að ætla
að slík ágætiseinkunn sé líkleg til
að hækka íbúðina í verði.
Líkast til hefur okkur orðið býsna
vel ágengt í þessari krossferð gegn
óþörfum og óheftum samskiptum
við hvern sem er. Ég hygg að það
sé að verða fremur óalgengt að fólk
þurfi að kvarta undan gestanauð.
En það er með þetta markmið eins
og mörg önnur, að þegar því er
náð, er útkoman ekki endilega eins
skemmtileg og búist var viö.
— O —
Heföbundin samskipti manna hér
á landi hafa breyst mikið á síðustu
árum. Kemur þar einkum þrennt til:
Sjónvarpið, aukin sókn kvenna út á
vinnumarkaðinn og breyttir heimil-
ishættir í framhaldi af því og loks
hin sívaxandi tilhneiging til að hólfa
niður þjóðfélagið eftir aldri fólks og
heilsufari. Raunar hljóta menn að
fara að átta sig á því, að þótt vissu-
lega séu til hópar með sérþarfir
sem sjálfsagt er að sinna, er kom-
inn meiri ofvöxtur í þessa einangr-
unartilhneigingu en hollt er fyrir
þjóðfélag af okkar stærð.
Ég heyrði merka konu lýsa því
hvernig hún uppgötvaði allt í einu
framangreinda breytingu. Hún brá
sér á listsýningu á Kjarvalsstöðum
ásamt manni sínum fyrir tveimur
árum. Þetta var um sumar og þegar
þau komu út í bjart kvöldið, þótti
henni ómögulegt að fara strax heim
og vildi hitta fólk úr því hún var
komin niöur í bæ. Þá uppgötvaði
hún sér til hrellingar, að þótt hún
þekkti fjölda manns sem bjó í
grenndinni var enginn sem hún
kunni við að banka upp á hjá, „ef
ske kynni að illa stæði á“. Jafn-
framt fann hún, að nokkrum árum
áður hefði hún án umhugsunar
heimsótt allt þetta fólk. Henni þótti
þetta afar óþægileg uppgötvun og
fannst eins og smeygt hefði verið á
hana einhverjum umgengnisfjötr-
um, án þess hún hefði tekið eftir
því fyrr en hún ætlaði að hreyfa sig.
Þessi kona á sér eflaust marga
reynslubræður. En þaö sem er
kannski merkilegast, er hvað flestir
verða fegnir ef vinir þeirra stinga
þessari tillitssemi undir stól og líta
inn ef þeir eiga leið framhjá, eða
langar allt í einu til að hitta þá og
láta það eftir sér.
— O —
Með því að flestir eiga nú frí tvo
daga í viku, er smám saman aö
vakna skilningur á að hægt sé aö
nota þessa daga til annars en auka-
vinnu. En það tekur tíma að læra að
eiga frí eins og annað. Margt bendir
þó til að við séum á réttri leiö, svo
sem mikil almenn þátttaka í skíða-
íþróttinni og annarri útivist og
einnig vaxandi kaffihúsa- og menn-
ingarlíf. Allt er þetta til að persónu-
leg samskiptí milli manna aukist
þótt þau séu í annarri mynd en áð-
ur var.
Ekki má gleyma fyrirbrigði sem
er að verða ómissandi þáttur í fé-
lagslífi borgaranna. Um árabil hafa
verið haldnar hér á landi stórsýn-
ingar af ýmsu tagi, sem hafa verið
svo vel sóttar, að það hlýtur að vera
einsdæmi meðal þjóöa ef miðað er
við hinn margumtalaða fólksfjölda.
Þúsundir manna sem eiga ekkert
erindi á sýningu sem kannski varð-
ar afmarkað sérsvið, streyma samt
sem áður á staðinn. Ástæðan er aö
minni hyggju þörf fyrir að komast á
mannamót, og það er síst verri
ástæða en aðrar. Þegar 17. júní
sleppir, eru slíkar sýningar sá
vettvangur sem menn geta helst átt
von á að hitta æskuvini, skólafé-
laga eöa aöra sem þeir hafa ekki
þrek til að vera í samskiptum við í
daglegu lífi, eða hafa af öðrum
ástæðum misst samband viö.
Fyrir skömmu var haldinn opinn
fundur á Hótel Borg á vegum Versl-
unarráðs íslands. Yfirskrift fundar-
ins var Atvinnulífiö og höfuðborgin,
lifandi miðbær. Fjölda manns dreif
að. Auk þeirra sem á viðhafnar-
stundum eru kallaðir almenningur
eða fólkið í landinu, voru þarna full-
trúar allra stjórnmálaflokka og
ólíkra hagsmunahópa. Fundurinn
var þannig skemmtilegur þver-
skurður af borgarbúum og greini-
legt á stemmningunni að borgara-
fundir af þessu tagi eru vel þegnir.
Að vísu var andrúmsloftið örlítið
spennuhlaðið fyrrihluta fundarins
og auðfundiö aö fulltrúar and-
stæðra sjónarmiöa voru í viö-
bragðsstöðu til andsvara ef þessi
vettvangur yrði notaður til skoð-
anatrúboðs af einhverju tagi. En á
miðjum fundi varð af einhverjum
ástæöum spennufall hjá þessum
aðilum.
Hvað sem ööru leið var þetta
skemmtileg samkoma og gaman
að sitja í hinu gamla virðulega veit-
ingahúsi í hjarta borgarinnar, í
þeim blandaða mannsöfnuði sem
þarna var samankominn til að fjalla
um sameiginlegt hagsmuna- og
áhugamál.
Ég yrði ekki hissa þótt fundum af
þessu tagi og ennfremur ýmsum
uppákomum í miðbænum myndi
fjölga mjög í framtíðinni. Fólk er að
finna sér leiðir út úr þeirri einangr-
un sem það sjálft hefur verið á
góðri leið með að múra sig inn í.
Því hvað sem líður tækni, þróun
og stórkostlegum framförum á ver-
aldlega vísu er andinn samur viö
sig og manneskjan aö því leyti
óbreytt frá því höfundur Hávamála
færöi þessa hlið tilverunnar í svo
ágætan búning:
„auðigr þóttumk
er ek annan fann:
maðr er manns gaman.“
Jónína Michaelsdóttir
Maður er manns gaman
Að vera
eða vera ekki
í náðinni
Ég veit ég er kölluö Halldóra suða, en ég
suöa nú samt. — Þessi orö eru höfö eftir
einhverri gagnmerkustu konu sem á íslandi
hefur lifað. Hún kom miklu til vegar um sína
daga. — Allt hefur sinn tíma stendur hins-
vegar skrifað í helgustu bók kristinna
manna. Þaö á aö vísu aö halda áfram aö
suöa og berjast fyrir því, sem maöur heldur
aö sé rétt, en ekki megum viö gera rödd
okkar aö síbylju. Þá hætta allir aö hlusta.
Háttvirtur skólameistari Tryggvi Gísla-
son á Akureyri.
Blessaöur og sæll og bestu þakkir fyrir
góöar viðtökur um árið, þegar viö Indriöi
G. komum til þín í skólann, lásum upp viö
góöar undirtektir og spjölluðum við ykkur.
Ég held aö þaö hafi verið eitt af fyrstu
embættisverkum núverandi menntamála-
ráöherra aö skipa nefnd til þess aö kynna
sér kjör listamanna og gera tillögur um,
hvaö hiö opinbera gæti helst gert til úr-
bóta. Man ég þetta ekki rétt? Mér finnst
svo undralangt síöan þetta var.
Eitt eöa tvö nöfn manna úr nefndinni
festust mér í minni. Annað þeirra var þitt.
Nú stefni ég þessum línum til þín af þessu
tilefni, nefni þó aöeins fátt af því, sem ég
myndi segja undir fjögur augu.
Kannski endist mér hvorki rúm né tími til
aö tala um nema eitt eöa tvö atriöi þess,
sem ég vildi viö þig ræða, úr því verður
reynslan aö skera.
Líklega hefur um fá lög verið ritaö meir á
undanförnum árum og áratugum en um
fjárlög listamanna, eöa hvaö á ég aö kalla
þessar reglur, sem alþingi hefur sett til
stuðnings og^viöurkenningar hins opinbera
á störfum listamanna. Einkum hafa þaö
veriö rithöfundarnir, og kannski þeir nöld-
ursömustu úr þeirra hópi, sem um þessi
efni hafa ritaö og talaö oþinberlega. Til liös
viö þá eöa gegn þeim hafa svo nafngreindir
og ókunnugir smádálkamenn blaöanna
skrifaö. En yfirleitt er lítiö á þessa gagnrýni
hlustaö. Ef henni linnir aftur á móti í bili
taka ráðamenn þaö hinsvegar sem merki
þess aö flestir séu ánægöir. Viökvæöiö er:
Þaö er aldrei hægt úthluta svo að öllum líki.
Það er auövitaö dagsatt.
Ég leyfi mér aö halda, aö höfuögallar
þessara laga séu tveir, auk margra smærri.
Sá fyrri: aö hér eru allir listamenn settir
undir einn hatt og sama úthlutunarnefnd
látin fjalla um hag þeirra og launaþörf. Lífið
býr svo misjafnlega vel eöa illa aö listgrein-
unum. Hinn ágallinn er sá: aö það eru aö
meirihluta pólitískir fulltrúar, sem eru settir
yfir þessi mál. Enda hefur reyndin oröiö sú,
aö þeir hafa veriö mjög undarlega vafdir.
Ég tala ekki aö þessu sinni um heiöurs-
launaflokkinn eöa þaö ráðleysi alþingis aö
ganga ekki hreint til verks um aö úrskuröa
aö listamannalaunin séu, á meöan þetta
form er haft, viöurkenningariaun, og aö
vinnupeningar eigi aö koma úr öörum sjóö-
um.
Smekkurinn sá sem kemst í ker keiminn
lengi eftir ber. Svo segir í fornum oröskviö.
Þetta hefur áþreifanlega sannast á íslensk-
um listamönnum og í viöskiþtasögu þeirra
og hins opinbera.
Sá stjórnmálamaður okkar, sem aö
margra dómi var í hópi hinna gáfuöustu og
glæsilegustu á okkar öld, Jónas Jónsson
frá Hriflu, var mikill unnandi menningar og
lista. Hann var enginn hófsmaöur í þjón-
ustu sinni viö hugsjónir sínar og lista-
smekk. Honum var auk pólitísks valds gef-
inn kraftur máls og penna. Hann mótaöi
smekk heillar kynslóðar í landinu meöan
hann var upp á sitt besta.
En listamenn hafa alltaf veriö bágrækir í
fylkingum. Þeir vilja fara sínar leiöir. Og
þau laun, sem þeir hljóta úr hendi hins
opinbera, vilja þeir í hæsta lagi þakka, og
þó oftast nokkuö fræmt, en alls ekki
endurgjalda meö pólitískri þjónustu. Þeir
halda jafnvel hver sína götuna, sitt í hverja
áttina ef eitthvað er annars í þá spunniö.
En ofurást Jónasar frá Hriflu á listum
varö um margt afdrifarík. Þeir listamenn,
sem hann persónulega mat mikils, jafnvel
þótt þeir sýndu honum enga pólitíska holl-
ustu, voru oft úr hópi úrvalsmanna, einnig
aö dómi alls almennings. En bara þaö aö
Jónas skyldi kunna aö meta þá og beita
sér fyrir því, aö þeir fengju aö njóta gáfna
sinna, gat varpað á þá nokkrum skugga og
gert þeim öröugt aö umgangast félaga stna
tortryggnislaust. Öðruhvoru voru líka upp-
hlaup í listaliöinu, fundasamþykktir geröar
og undirskriftir, sem þá beindust oftast aö
Jónasarflokknum. Ef þeir hikuöu viö sem
nú voru í náö valdamannsins og reyndu aö
komast hjá því aö láta slík mál til stn taka,
eða leggja nöfn sín viö upphrópanir og sví-
viröingar, sem beindust að valdamanninum
og hans hópi, voru þeir umsvifalaust orönir
féndur vina sinna og félaga. Þeir voru jafn-
vel aö ástæðulausu kallaöir hugleysingjar
og undirlægjur Jónasarsmekksins. Smá-
saman komst líka þaö orö á, aö þeir væru
nú í rauninni slakari listamenn en áöur
heföi veriö haldiö, aöeins lagtækir hand-
verksmenn og föndrarar. — Ég ætla bara í
þessu sambandi aö nefna tvo myndlista-
menn, sem nú eru látnir: Ríkharö Jónsson
og Kristin Pétursson. Annar þeirra er nýlát-
inn nærri gleymdur. Báöir voru þetta af-
bragös listamenn. Ég gæti nefnt nöfn fleiri
manna úr öörum listgreinum, og tugi
manna, sem telja mætti aö veriö heföu í
hópi mini spámannanna.
Þaö ástand sem nú ríkir er vissulega
miklu betra og mannlegra en þaö sem viö
eldri menn munum frá liöinni tíö, en þaö er
arftaki pólitíska tímabilsins — og mætti
segja af því eftirtektarverðar sögur. Ég
þekki þær sumar. Hér hætti ég mínu spjalli
í miöju kafi, en þaö er ekki víst aö ég sé
alveg þagnaöur.
Ég er ekki aö biöja um orö frá þér, veit
aö þú hefur viö margt aö fást. En hvaö er
aö frétta af nefndarstörfunum? Bestu
kveöjur.
Jón úr Vör
6