Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1982, Blaðsíða 14

Rætt viö Einar og
Hjördísi
þessum efnum, en einhver hluti þeirra er
þó alltaf á móti þessum flutningi á nú-
tímaverkum, einkum ef þau eru fram-
úrstefnuleg. Viö höfum nú komið til móts
viö þennan hóp og heldur dregiö úr
flutningi á nútímaverkum. Fastagestir
okkar gefa þaö alveg til kynna, hvaö
þeim líkar og viö þurfum ekki aö velkjast
í vafa. Þetta fólk talar viö okkur, hringir
eöa skrifar og lætur í Ijós álit sitt og
óskir.
Viö reyndum athyglisveröa nýbreytni í
fyrra, sem mæltist vel fyrir. Þaö voru
kynningar á verkunum, sem flutt veröa.
Þessar kynningar hafa fariö fram í æf-
ingasal hljómsveitarinnar og hefjast um
það bil klukkustund áöur en hljómleikar
hefjast; þá ganga áheyrendur beint í
sæti sín í Konsertsalnum. Ætlunin er aö
halda þessu áfram.
Sinfóníuhljómleikar hafa eins og viö
vitum öölast ákveöiö svipmót og festu
og á þessu er kannski smáblæbrigða-
munur, en þaö er líkt víöast hvar. Hjá
okkur er þetta meö þeim hætti; aö í öll-
um samskiptum við hljómsveitarstjóra
og einleikara ríkir töluverö formfesta og
kemur heim og saman viö þá mynd, sem
margir viröast gera sér af Svíum, að þeir
geti veriö þurrlegir. í Ameríku og víðar
gerist þaö mjög oft, aö bláókunnugt fólk
utan úr sal kemur á bak við eftir hljóm-
leika til þess aö taka í höndina á einleik-
ara eöa stjórnanda og þakka fyrir. í Sví-
þjóö á þaö sér ekki staö nema í einstaka
tilvikum, þegar um kunningsskap er aö
ræöa. Stundum veldur þetta misskilningi
og listamenn fá þá hugmynd, að þeir hafi
alls ekki staöiö sig nógu vel. Það væri
hinsvegar alrangt aö telja okkar áheyr-
endur fáláta. Þeir eru þvert á móti mjög
þakklátir og nú má þaö heita hefö, aö
hljómsveitin, stjórnandinn og einleikarar
séu hyllt með standandi lófataki. Þetta
er nú raunar amerískt fyrirbæri, stand-
ing ovation, eins og þeir kalla þaö. Ekki
tíðkast þaö aö ráöi á meginlandinu eftir
því sem ég veit bezt og mér finnst nú aö
þaö missi marks sem vottur um sérstaka
hrifningu, ef þaö er alltaf gert.
Vinnutíminn — hann getur orðið
nokkuö langur. Ég var búinn aö nefna,
að vinnuskylda hljómsveitarinnar er 29
tímar á viku. Ég hef aö vísu þá sérstööu
að þurfa ekki aö skila svo mikilli vinnu
— og get þar aö auki tekiö mér aukafrí í
nokkrar vikur á ári. Þaö er regla, aö viö
mætum hálftíma eða klukkutíma áður en
æfingar eöa hljómleikar hefjast. Síöan
verður hver og einn að æfa sig heima hjá
sér og fæstir bjarga sér meö minna en
14 tíma á viku. Konsertmeistarinn kemst
ekki af meö þann tíma og ég verö aö
æfa 20 tíma í viku hverri, eöa sem svarar
4 tímum á dag, alla virka daga. Þá er
vinnuvikan komin yfir 50 tíma.“
„Og þá mun samt eitthvað ótalið.“
„Já, ég kenni þar aö auki viö Tónlist-
arháskólann í Malmö; er þar meö 5 nem-
endur. Mér fellur það vel og gæti mjög
vel hugsað mér aö kenna meira og leika
minna meö hljómsveitinni. Mér þætti líka
skemmtilegt aö geta leikið meiri kamm-
ermúsík og hefur hún þó verið hluti af
starfinu. Undanfarin ár hef ég verið í
Malmö Kammarkvintett, sem var hér á
tónleikaferð fyrir nokkrum árum, ásamt
Ingvari Jónassyni fiöluleikara og viö höf-
um haft allt aö 30 konsertum á ári.“
„Eigum viö aö hverfa dálítiö aftur í
tímann, þegar þú trítlaðir um í Laugar-
nesinu. Varstu ungur, þegar þú hófst aö
leika á fiölu?“
„Já, viö bjuggum í Laugarnesinu; nán-
ar tiltekið viö Laugarnesveginn. Ég byrj-
aöi víst aö spila á fiölu 7 ára og hef ekki
slakaö á því síðan. Upphafiö var blokk-
flauta hjá dr. Edelstein, og eftir ár vildi
hann láta mig hefja cellónám. En fiölan
varö ofaná.
Á ég aö rekja þetta áfram? — Að
loknu námi hér 1955 hafði mér boöizt aö
stunda framhaldsnám viö Curtis Institut
í Philadelphia í Bandaríkjunum. Forsaga
málsins var sú, aö til islands haföi komiö
blásarakvintett úr sinfóníunni í Phila-
delphia — og þeir voru kennarar viö
skólann einnig. Meöal kennara þar var
Rudolf Serkin, annálaður íslandsvinur
og góövinur Ragnars í Smára. Upphafiö
má rekja þangað; ég held aö þaö sé
áreiðanlegt, aö Ragnar hafi haft áhrif á
þetta og mig grunar, aö ég eigi honum
mikiö aö þakka.
Curtis Institut er framúrskarandi
menntastofnun og ég var þar í 4 ár.
Adolf Busch, tengdafaöir Serkins, átti aö
kenna þar, — og draumur minn haföi
alltaf verið aö komast til hans. Busch var
stórt nafn á þeim tíma. En svo fór, aö
hann dó skömmu áöur en ég fór vestur.
En frá því er skemmst aö segja, aö
þessi dvöl haföi úrslitaáhrif á mig og
minn fiöluleik. Ég gat nú samt engan
veginn hugsaö mér aö ílendast vestra og
leiöin lá heim aö skólanum loknum.
Næstu 5 árin lék ég meö Sinfóníunni og
kenndi viö Tónlistarskólann. Viö Hjördís
giftum okkur á Siglufirði 1958 og byrjuö-
um búskap í Reykjavík."
„Svo þaö má gera því skóna, aö þú
sért frá Siglufiröi, Hjördís?"
Hjördís: „Jú, rétt er þaö, en ég fluttist
þaöan fremur ung og stundaöi nám viö
íþróttakennaraskólann á Laugarvatni
1954—’55, þaö var síöasta áriö, sem
Björn Jakobsson var skólastjóri. Ég var
síöan farkennari milli húsmæöraskóla,
en hætti íþróttakennslu eftir að viö gift-
um okkur og blessuö börnin fóru aö
koma. Þá liöu heil 12 ár svo aö ég gat
ekjd sinnt kennslu. En ég hef nú tekið
úpp þráöinn á nýjan leik úti í Svíþjóö,
þegar börnin voru komin á legg — og er
í fullu starfi sem íhlaupakennari. Prófiö
frá íþróttakennaraskólanum hér veitir
ekki réttindi í Svíþjóð. Til þess vantar
þaö, sem Svíar kalla „orientering” og er
einskonar víöavangshlaup meö áttavita.
Þaö er nú samt einmitt grein, sem ég
kenni og ég gæti fengið réttindi meö því
aö fara á námskeiö í íþróttaháskóla. Og
þá fengi ég fasta stööu. En þetta viröist
nú ekki skipta öllu máli, því þaö er nóg
aö gera og ég kenni við ýmsa skóla í
Malmö, allt frá barnaskólum til háskóla."
„í erlendri umfjöllun um arkitektúr hef
ég séö bent á Malmö vegna nýlegra
bygginga, sem þóttu alveg einstaklega
Ijótar.”
„Já, það er nú rétt, að sumt er nú
heldur af lakara taginu, sem byggt var
fyrr á árum. En það er líka margt gott
um Malmö aö segja; staðsetningin gæti
varla verið betri. Örskot til Kaupmanna-
hafnar eins og allir vita og hægt að kom-
ast á mjög skömmum tíma til Þýzka-
lands — eöa þá til Noregs.
Viö búum samt ekki í Malmö, heldur
15 km fyrir utan borgina, þar sem viö
byggöum einbýlishús á staö, sem heitir
Bara. Jón Nordal kallar þaö Veðramót.
Þar veröur hávaxinn og þéttur skógur,
sem heitir Bokskogen og er vinsælt úti-
vistarsvæöi fyrir íbúana í Malmö. Svíar
eru duglegir líkamsræktarmenn og
trimma mikið og þarna í skóginum er
þriggja kílómetra langur upplýstur stígur
handa trimmurum. Frh. á bls. 16
Ævar R. Kvaran
Sjáandinn
sofandi
Um EDGAR CAYCE
Bandaríkjamanninn, sem „sá“ sjúkdóma, jafnt sem
liðna atburði og ókomna og fyllti margar bækur með því
sem skrifað var upp eftir honum í dásvefni
Þegar lesendur hins virta blaös The
New York Times opnuöu þaö morgun-
inn þann 10. október 1910 ráku þeir upp
stór augu. í sunnudagslesbók blaösins
gaf aö líta stóru letri þessa fyrirsögn:
Ólæs maöur öölast
lækníngamátt undir
áhrifum dáleiöslu —
furðulegur máttur
Edgar Cayces vekur
undrun lækna
Og greinin hélt áfram: „Læknafélagið
sýnir mikinn áhuga á hinum furöulega
mætti, sem sagt er aö Edgar Cayce (frb.:
Keisí) frá Hopkinsville í Kentucky búi yfir
til þess aö greina flókna sjúkdóma. Þaö
gerist meöan hann er í eins konar
leiöslu, þótt hann hafi ekki til aö bera
minnstu þekkingu í læknisfræöi, þegar
hann erí venjuiegu ástandi.”
Greininni fylgdu svo myndir af Edgar
Cayce, fööur hans og dr. Wesley Ketch-
um, sem aöstoöaöi þegar þessir hæfi-
leikar voru sýndir undir eftirliti. Greinin
var byggö á skýrslu, sem dr. Wesley
Ketchum haföi sent Amerísku klínik-
rannsóknastofnuninni í Boston. Aö vísu
var ekki aö öllu fariö meö rétt mál, en þó
var greinin í öllum aöalatriöum sannleik-
anum samkvæm, þótt furðuleg hafi þótt.
Þaö var til dæmis meö öllu ósatt, að
Edgar Cayce væri maður ólæs, því hann
hafði lokiö því sem samsvarar gagn-
fræöaprófi hjá okkur. í skólanum í Hopk-
insville fór besta orö af honum; hann
haföi þar, eins og síöar í lífinu, veriö
hæglátur, látlaus og prúöur drengur,
vinsæll og vel látinn af öllum.
En allsnemma fór þó aö bera á því, aö
hann væri öörum ólíkur. Kom þaö fyrst í
Ijós, þegar hann var níu ára gamall og
meö allkynlegum hætti. Þaö lýsti sér í
því, aö honum virtist ókleift aö stafa orö-
iö cabin, sem þýöir, eftir sambandinu,
kofi eöa káeta.
Þótti bekkjarbræörum hans ekki lítiö
gaman aö þessum vandræðum hans og
hæddust aö honum í bekknum. En
kennari hans, Lucian, sem reyndar var
frændi hans, brást reiður viö og veitti
honum haröa áminningu.
Og þegar veslings Edgar kom heim úr
skólanum, var Lucian frændi hans þar
kominn á undan honum, svo drengurinn
hlaut heldur kaldar kveðjur hjá fööur
sínum, Cayce óöalsbónda, sem var bæði
sár og reiður.
Örlagaríkur löðrungur
Þarna í dagstofunni hófst svo
kennslustund, sem Edgari átti eftir aö
vera minnisstæð og allt annaö en
skemmtileg. Faöir hans reyndi aö troöa í
hann undirstöðuatriðunum í stöfun, en
af einhverjum óskiljanlegum ástæöum
virtist drengurinn annaöhvort ekki geta
lært þetta eða ekki vilja þaö.
Klukkan tíu um kvöldið var hin fööur-
lega þolinmæöi þrotin. Óöalsbóndinn
veitti syni sínum þá svo vænan kinnhest,
aö hann valt um af stólnum sem hann
sat á. En þegar Edgar litli lá á gólfinu
geröist undarlegt atvik. Aö því er hann
síöar sagöi, heyröi hann rödd, sem sagöi
viö hann: „Ef þú getur sofnað svolitla
stund getum viö hjálpaö þér.“ Hver þetta
var eöa hvaöan þetta barst vissi hann
ekki, en hann heyrði þetta sagt mjög
greinilega.
Edgar baö nú fööur sinn aö veita sér
ofurlítiö hlé. Eftir nokkra umhugsun
sagöist faðir hans ætla aö skreppa smá-
stund frammí eldhús, en þegar hann
kæmi aftur tækju þeir upp þráöinn þar
sem frá var horfiö og væri honum þá
hollara aö sýna einhverja vitglóru.
En þegar faöir hans kom inn aftur lá
Edgar steinsofandi á legubekk meö
stafrófskverið sitt undir höföinu. Faöir
hans haföi veriö um stundarfjóröung
frammi og þaö fauk í hann við að sjá
þetta. Hann þreif bókina undan höföi
Edgars litia og vakti hann allhranalega.
En nú sagðist Edgar kunna lexíu sína;
og foreldrum sínum til stórfurðu kunni
hann hana. Og ekki einungis þessa lexíu,
heidur alla bókina, eins og hún lagöi sig!
í fyrstu varö Cayce óöalsbóndi reiöur,
því hann áleit aö sonur hans heföi kunn-
aö þetta allan tímann, en einungis veriö
með látalæti. Drengurinn var því tekinn
alvarlega til bæna, flengdur og sendur í
rúmiö. En Edgar litli tók þetta ekki sér-
lega nærri sér, því nú hafði hann upp-
götvaö hjá sér einhvern hæfileika, sem
vissulega gat komið sér vel. Hann þurfti
sem sagt ekki annaö en sofa á bók, þá
gat hann aö því loknu rausað uppúr sér
efni hennar orörétt. Þessi hæfileiki átti
eftir aö fylgja honum ævilangt.
Lucian frænda sínum til stórfuröu
varö Edgar besti nemandi skólans, svo
aö segja í einni svipan. Hann virtist vita
allt sem stóö í kennslubókunum.
Eins og eölilegt er botnaöi faöir hans
14-