Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1977, Blaðsíða 6

í íslenzkri kennarastétt hefur
löngum verið margt hugsjóna-
manna og mannvina, manna sem
hafa átt þá ósk heitasta að láta gott
af sér leiða og gera nemendur sína
að betri og vitrari mönnum. Reynsla
mín af íslenzkri kennarastétt stað-
festir þetta. En hún staðfestir einnig
annað. Enda þótt ég hafi þekkt þó
nokkuð marga kennara, sem um
langa starfsævi hafa ætíð verið fullir
áhuga, bjartsýnirog glaðir, finnst
mér þeir vera öllu fleiri sem eru
vonsviknir og beiskir, þreyttir og
jafnvel leiðirá starfi sínu. Hvernig
má það vera? Sú skýring er alltof
einföld að halda að kennarar sem
svo háttar um, hafi einfaldlega valið
sér rangt starf, séu á rangri hillu
eins og sagt er. Spyrji maður kenn-
arana sjálfa, stendur sjaldnast á
svörum: Afleitar vinnuaðstæður,
alltof mikil kennsla og námsskrár,
sem verður að strekkjast við að
fylgja, svo að nemendurnir komi
sæmilega undirbúnir til prófs.
„Þetta er alltaf sama staglið, vetur
eftir vetur, svo að loksins gæti mað-
ur gert þetta blindandi", hef ég
heyrt kennara segja.
Engum blöðum er um þaðað
fletta, að kennsluálag margra kenn-
ara er óhæfilega mikið (vegna
ónógra launa), of margar kennslu-
stundir, sem er of mikið þjappað
saman, of margir nemendur fyrir
hvern kennara og víða of mikil
þrengsli. Rétt er það líka, að
kennsluhefðir hafa um langt skeið
ýtt dyggilega undir það, að náms-
skrám sé nákvæmlega fylgt og að
allar athafnir og gerðir kennara séu
sem nákvæmlegast skipulagðar.
Þetta mun að öðrum þræði eiga
rætur sínar að rekja til gamalla
fræðikenninga, sem eitt sinn þóttu
merkilegar. Kennslustarf af þessari
gerð ber að vísu oft góðan árangur,
mældan í einkunnum, en varla fer á
milli mála, að hvorki verður það
skemmtilegt né frjósamt. Þeir einir
munu njóta þess, sem hafa yndi af
smásmygli.
Það er kunnur siður meðal kenn-
ara að bölva námsskrám: allt illt er
af þeim akri sprottið, og alls staðar
hneppa þær kennarann í þrældóms-
fjötra. Nauðsynlegt er að athuga
hvort þetta er nú alls kostar rétt, eða
hvort þetta ber fremur að skoðast
sem vörn og tylliástæðu manna,
sem ekki treysta sér (og fá ónóga
hvatningu) til þess að feta ótroðnar
slóðir. Kunningi minn góður, Helgi
Elíasson, fyrrverandi fræðslumála-
stjóri, var vanur að segja, þegar
kvartað var yfir námsskrám, að
þetta væru alls óþarfar kvartanir.
Námsskrár væru svo rúmur rammi,
að innan hans gætu kennarar hagað
kennslu mjög að vild sinni, og í
rauninni væri fátt, sem bannaði
þeim það. Að visu er orðið nokkuð
langt síðan þetta var sagt, og vera
má að námsskrár séu nú orðnar
nokkuð ýtarlegri (einhvern grun hef
ég um það). En þó hef ég það fyrir
satt, að það sé að minnsta kosti ekki
ætlun þeirra, sem námsskrár semja,
að binda einkaframtak kennara,
heldur sé hlutverk þeirra fremur
öðru leiðbeinandi.
Hugsjónir um að gera menn betri
og vitrari. Stangazt framkvæmd
þeirra á við starfsemi, sem bundin
er föst af reglum og fyrirmælum? Er
nauðsynlegt að fara áður ótroðnar
slóðir? Vissulega er örðugt að stað-
hæfa margt um svo heimspekilegt
efni. Hvernig betri? Hvernig vitrari?
Um málefni sem þessi hafa menn
deilt öldum saman, án þess að kom-
ast að niðurstöðu. Ég get aðeins
látið þá skoðun í Ijós, að þróun í
þessa átt þurfi að eiga sér að for-
sendu frelsi. Frelsi til að hugsa eftir
eigin leiðum, frelsi til að haga starfi
sínu og lífi án of mikilla ytri afskipta.
Hver sá sem mikið er bundinn af ytri
viðjum stendur óhjákvæmilega í
stað. Vera má, að hæpið sé að
fullyrða, að menn verði bæði betri
og vitrari, ef slíkt frelsi er fengið
(enda þótt ýmsir spakir menn hafi
haldið fram ásköpuðum góðleika
mannsins og vizkumöguleikum
hans), en nokkuð er víst að frelsis-
skorturinn leiðir hjá flestum til
stöðnunar og vanlíðunar. Nokkur
merki hins siðarnefnda má finna í
skólum víða, eða a.m.k. er ekki
fráleitt að líta þeim augum á hinn
margumtalaða „námsleiða" nem-
enda og „starfsþreytu" kennara. En
þau tvö fyrirbæri hneigist ég til að
skoða sem tvær greinar á sama
meiði.
Það er því talsvert sem bendir til
þess, að í skólastarfi þurfi að ríkja
allmikið frelsi. Skólastarf þarf að
vera „skapandi" starf, jafnt fyrir
nemendursem kennara. Og skap-
andi starf felur alltaf í sér einhverja
óvissu, lausn, árangur, sem ekki
varð séður fyrir og sem er manns
eigin. Slíkum áfanga fylgir djúp
gleði, — sköpunargleðin, — sem
er burðarás allra verulegra framfara.
Þess vegna þarf kennarinn að vera
reiðubúinn til þess að ieggja út í
óvissa leit með nemendum sínum á
hverju hausti, — leit að veröld
mannsins og stöðu hans í henni.
Nemendurnir uppgötva fyrirbæri
fersk og ný, sem koma þeim við, og
kennarinn uppgötvar nemendur