Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1977, Blaðsíða 3

Ragnar H. Ragnar á heimili
sfnu á isafirði.
skemmtilegt ágætisfólk, er settu
einnig svip á heimilislífið. Einn
þeirra, er var heimiliskennari um
tíma á Ljótsstöðum var Þorgerður
Helgadóttir systir Sigtryggs á
Hallbjarnarstöðum. Hún töfraði
okkur nemendur sína með
kennslu sinni og ýmsum sögum,
er hún kunni. Hún las okkur fyrir
í réttritunartfmum Hulduljóð
Jónasar og fleiri ágætiskvæði.
Hún sagði okkur líka söguna um
bændurna á Varastöðum og
Mánahjalla (eyðibýli sitt hvorum
megin við Ljótsstaði), er háðu
einvígi um einhverja fegurðardís
á söguöld og biðu báðir bana.
Einnig um einn skipverja Garðars
Svavarssonar, er gekk með allri
Laxá og kring Mývatn og er hann
var atyrtur fyrir fjarvistina
„mælti hann svo um og lagði á að
eldur skyldi brenna f hverju sínu
fótspori á þessari leið.“ Er þeir
sigldu frá landi var himinn og
jörð sem glóandi eldhaf og
brunnu þá Mývatnshraun og
Laxárdals allt til sjávar.
Þorgerður var „Land-
varnar“kona og elskaði lítt Dani
og þeirra kóng og kenndi okkur
útúrsnúning Gröndals á vísu
Matthiasar „Stfg heilum fæti á
helgan völl“ þannig:
„Stfg höltum fæti á hálan völl,
þú hræsnisfulli Dana sjóli,
er komst frá þfnum kjaftastóli
að sjá vor grafar inni öll.
Með skeinisblað f skitinni hendi,
skrattinn þig oss verstan sendí,
far burt, far burt,
til fjandans burt“,
og hvernig gátum við,
nemendur hennar, annað en
viljað skilnað við Dani eftir
þvflfka kennslu. Þeir voru margir
fleiri og ágætir kennararnir á
Ljótsstöðum, en beztu
kennararnir voru þó okkar góðu
foreldrar.
En það var ekki allt skemmtun,
söngur, lestur og lærdómur á
Ljótsstöðum. Móðir mfn var að
vísu draumlynd en líka dugleg og
áhugasöm húsmóðir og faðir minn
var þekktur ákafamaður til allra
starfa og hélt okkur fast að
vinnunni og hafði klukkuna oft
2—3 klukkustundir á undan sól.
Auk allra algengra útiverka vor-
um við bræður látnir mjólka ær
og kýr, elda mat, baka brauð, þvo
matarflát og gólf, prjóna alla
okkar sokka og vettlinga og
stoppa f þá. Mun þetta hafa verið
arfur frá Ólafsdal, en afi flutt það
með sér frá landnemabúskapnum
f Ameríku.
Hlauzt þú ekki aðra skólagöngu
en þessa hér heima á Islandi?
Veturinn 1916—1917 var ég á
unglingaskólanum á Húsavík en
þar var skólastjóri ágæstimaður-
inn Benedikt Björnsson, frábær
kennari, rithöfundur og samdi
sögur er gefnar voru út undir
dulnefninu Björn austræni. Þar
með leit út fyrir að skólagöngu
minni væri lokið ég fór í vinnu-
mennsku sem þá var títt um ung-
linga og ungt fólk. Var ég frosta-
veturinn 1917—1918 vinnumaóur
á Grænavatni hjá Helga föður-
bróður mínum og syni hans
Jónasi. Bjuggu þeir stórbúi á
hálfri jörðinni á móti Guðna As-
mundssyni frænda okkar, sonum
hans og tengdasyni. Á Græna-
vatni var fjöldi heimilisfólks eða
nær þrjátíu manns. Þar var glatt
og kátt, þó kalt væri úti, oft t.d.
dansað um helgar af heimilisfólki
og gestum, en þar var gestkvæmt
mjög. M.a. voru þarna tvær
vetrarstúlkur úr Reykjavík,
fríðar, gáfaðar, fjörugar og vel
menntaðar, Valgerður Þórðar-
dóttir og Sigríður Magnúsdóttir,
systir Einars Magnússonar fyrrv.
rektors M.R. og glæddu þær mikið
félagslífið í sveitinni þennan
vetur. Það var eins konar skóla-
ganga að vera þennan vetur á
Grænavatni. Auk félagslífsins,
dansanna og gleðinnar var fólkið
fullt af lífsþrótti og áhuga á öllu
milli himins og jarðar. Voru um-
ræður oft óvægilegar um menn og
málefni og þoldu sumir misjafn-
lega, en aðrir stæltust og lærðu að
svara fyrir sig og láta hart mæta
hörðu. Helgi Haraldsson frá
Hrafnkelsstöðum hefur gefið
ágæta mynd af þessu heimili í bók
sinni „Engum er Helgi lfkur.“
En það átti ekki fyrir mér að
liggja að verða vinnumaður eða
bóndi. Faðir minn áleit mig lftt til
þess fallinn m.a. vegna þess að
mér þótti hver sauðkindin
annarri lík og þekkti ekki ær með
nöfnum, sem þá var talið sjálf-
sagt. Haustið 1918 fór ég f Sam-
vinnuskólann, sem þá var verið að
stofna. För mín þangað voru
samantekin ráð foreldra minna og
Jónasar frá Hriflu. Þaðan út-
skrifaðist ég vorið 1920. Ekki var
Samvinnuskólinn þá mikill
verzlunarskóli, en undir leiðsögn
Jónasar og þess merka kennara-
liðs, er þar starfaði var hann ágæt
menntastofnun. Meðal kennara
voru auk Jónasar, Tryggvi Þór-
hallsson sfðar forsætisráðherra,
Héðinn Valdimarsson, er sfðar
varð nafnkunnur stjórnmála-
maður og verkalýðsleiðtogi,
Ásgeir Ásgeirsson seinna forseti
og Ólöf Jónsdóttir, þá í blóma
æsku sinnar og fegurðar og
vorum við allir ástfangnir af
henni, en hún giftist síðar Sigurði
Nordal. Þá voru kaffikvöld
skólans merkileg, þar sem saman
komu til frjálsra ræðuhalda og að
skemmta sér nemendur og
kennarar skólans og forkólfar
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins. 1 Reykjavík hafði ég
þessi ár aðgang að pfanói og
komst af eigin rammleik nokkuð
niður f að leika á það hljóðfæri,
sem kom sér vel sfðar.
Hvað gerðir þú svo að loknu
nðmi f Samvinnuskólanum?
Veturinn 1920—1921 starfaði
ég við Kaupfélag Þingeyinga á
Húsavfk. En það var víst bæði
félaginu og mér f hag að ég hætti
þar störfum um vorið. En vetur-
inn þessi á Húsavík og kynni mín
af mörgu ungtygóðu og kátu fólki,
var ekki einskis verð og ég var
til heimilis hjá kaupfélagsstjór-
anum Sigurði Bjarklind og
skáldkonunni Huldu, er var
mér einkar góð, ræddi við mig
um heima og geima, fræddi
mig um margt og var ljúf
og lítillát i viðmóti. En hún
og móðir mfn voru alla ævi
miklar vinkonur, enda hafði hún
hjálpað Huldu að koma fyrstu
kvæðum sínum á prent í blöðum á
Seyðisfirði og í Reykjavík.
Hvað tók við, þegar þú hættir
verzlunarstörfum?
Ég fór til Ameríku um sumarið
með gamla Guílfossi frá Húsavfk
til Austfjarða og þaðan til Eng-
lands þann 6. ágúst 1921. Hélt ég
svo áfram för minni með skipi og
járnbrautarlestum til Winnipeg
og eftir næturdvöl þar til Jóns
sonar sr. Árna föðurbróður míns í
Vatnabyggðum Saskastschewan,
en þar var hann læknir. Eld-
snemma næsta morgun var ég
farinn að „hreykja" hveitibindum
úti á akri hjá stórbóndanum Þor-
láki Jónassyni frá Grænavatni og
sonum hans við Dafoe. Að fara f
uppskeruvinnu voru ráð móður
minnar og þarna fékk ég vel laun-
aða vinnu fram á vetur, en fór þá
aftur I heimsókn til Jóns frænda
míns í Wynyard. Var ég þá að
hugsa um að fara til fiskiveiða á
ísum Winnipegvatns. Jón taldi
það hið mesta óráð og að ég væri
ekki líklegur til slfkra harðræða.
Hann og kona hans höfðu mjög
gaman af að heyra mig gutla á
píanóið og Jón eggjaði mig á að
fara og læra hjá góðum kennara,
ég væri alla tíma við hljóðfærið,
hvort sem væri. Fór hann með
mig til þekkts og ágæts kennara f
Winnipeg Jónasar Pálssonar, ætt-
uðum úr Borgarfirði. Er Jónas
vissi aldur minn og hafði litið á
hendur mínar, bólgnar af
erfiðinu við þreskinguna sagði
hann „Þetta verður erfitt, treystir
þú þér til að fara í glímu við
sjálfann andskotann?" Ég sagðist
hafa verið talinn glfminn heima á
Islandi og settist við hljóðfærið og
lék einhver smálög utanbökar og
svo eitthvað eftir nótum. Er ég
stóð upp lofaði hann að taka mig f
hóp nemenda sinna og þar var ég
til næsta vors að peningar minir
voru þrotnir. Varð ég þá að fá
þrjátíu dollara að láni hjá Jónasi
frænda mínum Jónassyni frá
Dafoe til að komast aftur í sumar-
vinnu vestur í Vatnabyggðir. En
daginn áður en ég fór heimsótti
ég aldraða frænku mína, Sigríði
Johnson dóttur afabróður míns,
er fór til Kanada á fyrstu árum
fslenzka landnámsins. Hún tók
mér sæmilega, ekki meir, sagðist
ekki lengur hafa neinn áhuga á
neinu á íslandi, né þvi er íslenzkt
væri, minningar sínar þaðan
væru um fátækt, hungur og
kulda. Hann afi minn hefði verið
ágætis maður og velgjörðarmaður
sinnar fjölskyldu, en nú væru
liðin nær fimmtfu ár frá því hann
dó. Nei, hana langaði ekki til að
heyra neitt frá Islandi. Við drukk-
um saman kaffibolla og er við
skildum hefur víst hvorugu okkar
hugkvæmst að við ættum eftir að
sjást aftur. Fór ég svo leiðar
minnar vestur i Vatnabyggðir.
Um haustið fór ég til Saskatoon,
en þangað var Jón frændi minn
fluttur, var ég hjá honum um
veturinn og kallað að ég ynni
fyrir mér með ýmsum smávikum
— en jafnframt stundaði ég nám í
píanóleik og tónfræði. Um vorið
byrjaði ég svo að kenna píanóleik
og hefur það verið aðalatvinna
mfn sfðan. Þetta sumar voru
nemendur fáir og ég svalt heilu
og hálfu hungri, ég átti oft ekki
fyrir máltfðum svo vikum skipti.
En um haustið kynntist ég af
furðulegri tilviljun gyðingakaup-
manni er fékk mig — gegn
húsnæði og morgunverði — til að
kenna dóttur sinni er hann sagði
að væri músikölsk, en nfðlöt og
enginn tjóaði við. Þetta gekk eins
og í sögu, stúlkan varð ágætur
nemandi og er aðrir gyðingar í
borginni fréttu þetta varð það til
þess að ég um jól hafði milli 50 og
60 nemendur. — En svo kom allt f
einu bréf frá Miss Sigríði John-
son, frænku minni, er ég hafði
heimsótt vorið 1922, bauð hún
mér til Winnipeg og kvaðst mundi
líta eitthvað til með mér ef ég
kæmi til sín. Fór ég til hennar
undir vorið 1924, 'hún reyndist
mér frábærlega góð, enda elsku-
leg kona á alla lund. Hún gaf mér
þegar f stað píanó og þar til hún
dó um miðjan vetur 1929 styrkti
hún mig og hjálpaði á marga lund
og var mér nærri sém móðir.
Það var ekki fyrr en löngu eftir
að ég kom til Winnipeg, að hún
sagði mér ástæðuna fyrir sinna-