Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1977, Blaðsíða 5

Ljótsstaðir i Laxárdal S.-Þing.
sem stafaði eingöngu af ókunnug-
leika aðiljanna beggja. Svo ólík-
lega fór, að einmitt hingað heim-
sótti ég mitt lífslán, eiginkonu
mína, Sigrlði dóttur Jóns Gauta
Pjeturssonar á Gautlöndum, og
gengum við I hjónaband rétt áður
en ég þann 6. ágúst 1945 sigldi
aftur til Bandarfkjanna og fékk
lausn frá herþjónustu f septem-
ber. Fór ég þá aftur til Norður-
Dakota, þangað kom svo Sigga
skömmu sfðar og þar bjuggum við
í miklu eftirlæti þar til við sigld-
um frá New York þann 6. ágúst
1948 og fluttum hingað til Isa-
fjarðar.
Getur þú sagt mér nokkuð
almennt um tslendinga f Vestur-
heimi á þessum árum?
Að gera grein fyrir stöðu þeirra
i Vesturheimi á þessum árum til
nokkurrar hlftar verður ekki gert
f stuttu blaðaviðtali. Er ég kom
þangað 1921 höfðu þeir löngu að-
lagað sig staðháttum þar og komið
ár sinni vel fyrir borð á flestum
sviðum þjóðlífsins. Þeir voru
bændur, fiskimenn, kaupmenn,
iðnhöldar, smiðir, braskarar,
stjórnmálamenn o.fl. o.fl. En þeir
höfðu jafnframt þessu sfna sér-
stæðu menningu, er birtist
einkum í viðhaldi fslenzkrar
tungu og erfða, ýmsum félögum,
trúarlegum kirkjulegum samtök-
um, er voru einkennandi fyrir þá
og miklum metnaði. Þeir vildu
standa jafnfætis eða helzt skara
fram úr öðrum þegnum þar-
lendum. Þessi metnaður var lfk-
lega sterkasta aflið í uppgangi
þeirra og velgengni. Má þar nefna
að vestur-fslenzkum fshockey
flokki tókst að sigra alla keppi-
nauta sfna á Kanada og verða
fulltrúar þjóðarinnar á
Olympfsku leikjunum árið 1920
og vinna gullverðlaunin. Frægð
þeirra fór sem eldur í sinu um allt
landið og út yfir heiminn. Þetta
ótrúlega afrek vann þeim álits og
virðingar og stælti sjálfsstraust
þeirra og þrek. En á meðal okkar
hér heima, eru afrek Vestur-
Islendinga á sviði skáldskapar og
annarra ritsmfða þekktust og
mikilvægust og orðinn merkur
hluti íslenzkra bókmennta.
Blómaskeið vestur-fslenzkrar „rit-
aldar“ hófst með útkomu fyrstu
ljóðabókar Stephans G. Stephans-
sonar 1891 og „Öldinni", 1893 en
fer svo að smá hnigna frá þvf er
„Sypra" Ölafs Thorgeirssonar
varð að leggjast niður árið 1922.
Þekktir þú Stephan G.?
Nei, ekki get ég talið það. Þó
var ég einn dag með honum, hitti
hann á járnbrautarstöð í
Winnipeg f fylgd með sr. Rögn-
valdi Péturssyni. Bauð Rögnvald-
ur mér heim til sfn með honum og
var ég þar mest allan daginn. Sér-
staklega er mér minnisstætt, hve
hann hafði falleg, skær og
tindrandi augu. Hann var ræðinn,
látlaus og blátt áfram í allri fram-
komu og laus við þann hroka, sem
er áberandi I sumum kvæðum
hans. Þegar Laxness kom 1927 til
Winnipeg var St. G. nýlátinn. Þá
var Laxness nær ókunnugur
kvæðum hans, en var beðinn að
skrifa um hann i Heimskringlu
eftirmæli eða blaðagrein. A
fáeinum dögum tókst Laxness að
kynna sér kvæði hans svo vel, að
hann samdi þá ágætu grein, er
seinna var endurprentuð f bókum
hans. Slíkt er á f árra manna færi.
Og hvernig fannst þér að setjast
að á Isafirði?
í fyrstu dálltið þröngt, mér
fundust fjöllin nærri lokast yfir
höfði mér. En það vandist fljótt,
er við kynntumst fólkinu og
eignuðumst hér vini og
kunningja.
Tónlistarfélag ísafjarðar hafði
fengið mig heim til að stofna og
starfrækja hér tónlistarskóla.
Fyrsta veturinn voru aðeins
15—20 nemendur í skólanum. Nú
eru um 130 nemendur f einka-
tímum á ýmis hljóðfæri og f tón-
fræðigreinum og lftil hljómsveit.
Þá er ágæt samvinna við Mennta-
skólann á Isafirði og margir
menntaskólanemendur, víðsvegar
af landinu, er taka valgreinar og
Framhald á bls. 13
Árni Óla
ÚR
DUL-
HEIM-
UM
Fyrir nokkrum árum dvaldist
ég um hrfð f Heilsuhæli
N.L.F.1. I Hveragerði. Þar
kynntist ég austfirzkum manni,
sem Gfsli Þorgeirsson hét. Við
sátum oftast tveir að sama mat-
borði og bar þá ýmislegt á
góma. Meðal annars sagði hann
mér þessar tvær sögur:
FORBOÐI
Árið 1935 var ég við sjóróðra
f Grindavfk á báti, sem Haf-
renningur hét. Einn morgunn,
er við vorum kallaðir i róður og
komum niður í fjöru, stóð vél-
báturinn Lóa við hliðina á Haf-
renningi. Heyrðum við þá allir
að barin voru 3 eða 4 þung högg
um borð f Lóu. Formanni okkar
varð þá að orði: „Þeir hafa vfst
ætlað á sjóinn á undan öðrum
núna.“ Kallaði hann svo um
borð og spurði hver væri þar,
en enginn svaraði. Var þá
skyggnzt um borð, en þar var
enginn maður.
Rétt á eftir komu skipverjar
Lóu fimm að tölu, og urðu bát-
arnir svo að segja samferða út á
hafið. En þar skildi með þeim,
þvf að Lóa sigldi austur með
landi. Þriðji báturinn, sem
Garðar hét, fór út um sama
leyti, en hvarf okkur von
bráðar, þvf að hann hélt lengra
austur á bóginn en við. Þessir
þrfr bátar voru allir opnir og
með kraftlitlum vélum.
Veður var hálfslæmt og
hvessti er komið var á miðin.
Gerði sjó brátt úfinn svo að
þegar við fórum að draga
Ifnuna, þá náðum við henni
ekki allri, en urðum að skilja
nokkuð eftir. Var nú leitað til
lands. Þegar við komum til
Grindavfkur var sjór orðinn svo
úfinn, að menn f landi höfðu
„flaggað frá“, en svo var það
kallað er veifa var dregin á
stöng til þess að vara bátana
við, og merkti veifan að þá væri
ólendandi. Biðum við nú
nokkra hrfð utan við brim-
garðinn. Formaður okkar var
aðeins 18 ára gamall, en kapp-
samur eins og ungum mönnum
er tftt. Sagði hann að vel mundi
lendandi, ef farið væri á eftir
stærsta brotsjonum. Höfðu
menn nú vakandi auga á boð-
unum, og innan stundar komu
þrfr boðar og risu hátt. Á eftir
þeim var hleypt að landi og
tókst lendingin giftusamlega.
Hið fyrsta, sem við fréttum, er f
land kom, var að Lóa hefði
farist og Garðari hefði tekist að
bjarga tveimur bátsverjum.
Næsta vetur var ég við sjó-
róðra f tíornafirði. Þar var þá
einnig stýrimaðurinn, sem
hafði verið á Garðari veturinn
áður. Einhverju sinni sagði
hann mér frá þvf, að margt
einkennilegt og óskiljanlegt
hefði borið fyrir sig á
sjómannsárum sfnum. Til
dæmis sagði hann mér þá þessa
sögu af Lóu-slysinu, en hafði
ekki hugmynd um að ég hafði
verið f Grindavfk þegar slysið
skeði:
— Við vorum byrjaðir að
draga lfnuna. Skipstjórinn var
sofandi, en ég við stjórn. Mér
leizt svo á, að heppilegast
mundi að draga lfnuna frá
vestri til austurs, vegna sjólags-
ins, og byrjaði þvf á vesturenda
hennar. En er við höfðum
dregið 8 bjóð, kom skipstjóri
æðandi og virtist bálreiður út
af þvf, að við höfðum byrjað á
vesturenda Ifnunnar. Skipaði
hann að setja dufl á lóðina, þar
sem komið var, og sleppa henni
svo og halda að austurendan-
um. Þetta var nú gert og sfðan
skyldi siglt f austur til þess að
ná f hinn endann. Sagði skip-
stjóri þá fyrir um stefnu, en ég
benti honum á, að þetta væri
ekki rétt stefna, ef við ættum
að hitta eystra bólið. Hann
brást reiður við og skipaði að
halda þá stefnu, er hann hafði
sett. Var nú siglt austur á bóg-
inn og fjarlægðumst við óðum
lóðina. Sigldum við þá beint á
Lóu, þar sem hún var að farast
og tókst okkur að bjarga tveim-
ur mönnum en þrfr drukknuðu.
Ekki kvaðst stýrimaður vita,
hvers vegna skipstjóri hefði
tekið þessa stefnu, hann hefði
ekkert viljað um það tala. Þeir
voru með senditæki og til-
kynntu nú Keflavfkurstöðinni
hvernig komið væri, og þess
vegna var fregnin um slysið
komin á undan Hafrenningi til
Grindavfkur og var hið fyrsta
sem við fréttum, þegar á land
kom.
ÓFÖGNUÐUR
Nokkrum árum seinna var ég
í Hornafirði á útgerð Þórhalls
Daníelssonar úti f Alögurey.
Þetta var sama veturinn og
margir enskir hermenn urðu
úti á þeim slóðum. Lfk þeirra
höfðu verið flutt f sjóbúðina
sem bátur okkar hafði í eynni.
Eg kom seinastur til skips og
höfðu allir valið sér svefnrúm,
svo að ég fékk leiðinlegasta
rúmið. En það var ekki nóg að
það væri leiðinlegasta rúmið,
heldur var eitthvað ósýnilegt
fyrir f þvf og fékk ég svo illa
martröð fyrstu þrjár næturnar
f röð, að ég gat ekki á heilum
mér tekið.
Ég skýrði þá formanninum
frá þessu og sagði að ég gæti
ekki verið á bátnum, ef ég
fengi engan svefnfrið, og bað
þvf um annað rúm. Hann kvað
þetta tóma vitleysu úr mér, en
til þess að sannfæra mig um
það, sagðist hann ætla að skipta
við mig á rúmum. En hann var
ekki lengur en þrjár nætur f
þessu rúmi, þá flýði hann
þaðan. Var verkstjóranum nú
tilkynnt þetta, en hann hló að
vitleysunni f okkur og bauðst
til að sofa sjálfur f rúminu. En
það fór á sömu leið, hann varð
að flýja þaðan.
Enginn vissi hvernig á þess-
um ófögnuði stóð, en giskað var
á, að Englendingurinn úti-
dauði, sem lagður hafi verið f
þetta rúm, mundi valda þessu.
Enginn vissi hver hann hafði
verið, og verður þessi gáta
aldrei ráðin.
©