Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1977, Blaðsíða 4

Ragnar H. Ragnar og kona hans
Sigrrður Jónsdóttir á ferð f
Þingeyjarsýslu
Sem
óstöðv-
andi
leir-
skriða
skiptum sfnum gagnvart mér.
Snemma sumars 1923 um það bil
er ég leið mesta skortinn I
Saskatoon lá hún vakandi
snemma morguns í rúmi sínu. Sér
hún þá Jón afa minn standa við
rúmið og segja: „Hvað hugsar þú
um Ragnar Hjálmarsson?" Hvarf
hann síðan. Þá mundi hún ekki f
svip hver þessi Ragnar Hjálmars-
son var, en einhvern veginn
gruflaði hún það upp að það væri
pilturinn, er hafði heimsótt hana
árinu áður. Nokkru seinna, er
hún í dauðakyrrð sat undir guðs-
þjónustu í kirkjunni sinni heyrði
hún rödd afa míns segja: „Ragnar
Hjálmarsson“ Enginn annar
heyrði neitt hljóð, þá beið hún
ekki boðanna lengur og fór að
grennslast um, hvar þessi Ragnar
Hjálmarsson væri niður kominn,
en á endanum hitti hún Gunnar
Erlendsson skólabróður minn og
nemanda Jónasar Pálssonar,
hann vissi hvar ég var og þá skrif-
aði hún mér. Þetta er hennar saga
og veit ég ekki hvað ég á að halda
um hana, en Sigríður var góð,
guðhrædd og vönduð kona á alla
lund. Blessuð sé hennar minning.
Ég varð nú aftur nemandi
Jónasar og um tfma kennari við
Tónlistarskóla hans f pfanóleik og
tónfræðigreinum. En Jónas hætti
kennslu, fór að selja og kaupa
hveiti á kauphöllinni tapaði þar
aleigu sinni, flutti vestur að
Kyrrahafi og kom aldrei aftur til
Winnipeg.
Svo skall á kreppan mikla með
atvinnuleysi og almennri fátækt.
Ég varð fyrir barðinu á henni sem
aðrir, nemendum fækkaði og
innheimtur voru afleitar og mörg
og erfið ár fóru f hönd, en nógur
tími til að æfa sig.
Þú varst lengi við söngstjórn
vestra, hvernig vildi það til?
Á þessum kreppuárum átti
Þjóðræknisfélagið mjög erfitt
uppdráttar og lá við að „Frón“
Winnipegdeild þess, lognaðist út
af. „Frónsmótið" sem haldið var í
sambandi við þingið í febrúar ár
hvert — og er enn — var svo illa
sótt 1935, að forseti deildarinnar
(þar eru formenn félaga ætfð
nefndir svo) Soffonfas Thor-
kelsson keypti sjálfur og gaf
mikið af miðunum, en þó komu
ekki nema rúmlega 100 samkomu-
gestir. Hann leitaði þá til mfn og
bað mig að losa sig við þennan
kross, og taka að mér „forseta"
störfin og þá jafnframt „Fróns-
mótið‘,‘ Til að gera langa sögu
stutta tók ég þetta að mér þá um
haustið og fór að undirbúa hátíð-
ina á allan hátt, er ég gat. Karla-
kór Islendinga f Winnipeg hafði
þá ekki starfað um tveggja ára bil
— æfði ég nokkra menn úr
honum til að syngja á mótinu,
stofnaði stóran söngflokk barna
©
HALDI þannig áfram sem nú horfir,
má vel fara svo að fagurrri og vel
saminni tónlist verði alveg rutt til
hliðar innan tíðar, tónskáldin okkar
dæmd úr leik og þeir er fást við
vitsmunalega tónlist hæddir og fyrir-
litnir. . ."
SigrlBur Jónsdóttir
með nemanda minn, Lily Bergson
sem undirleikara, fékk valda
ræðumenn og beið svo milli vonar
og ótta eftir hvernig til tækist.
Éinn bezti samstarfsmaður minn f
að koma þessu f gang var Hjálmar
Gfslason, bróðir Þorsteins
Gfslasonar skálds og ritstjóra. Ég
man enn þá hve við vorum kvíðn-
ir, ég hafði aldrei stjórnað söng,
var óvanur ræðumennsku og
fundarstjórn — en Hjálmar sagði:
„Vertu ókvfðinn, þetta fer vel.“
Og það fór lfka öllum vonum
betur, á sjöunda hundrað manns
troðfylltu húsið og þvflíkar við-
tökur hafði ég aldrei fengið, lófa-
takið lét sem stórviðri f eyrum
mfnum og var sem þvf ætlaði
aldrei að linna. Fáir hafa getað
verið glaðari en við Hjálmar og
samstarfsmenn okkar þetta kvöld.
Á eftir var svo íslenzkur matur
borinn á borð og dansinn dunaði
langt fram á nótt og deildin
„Frón“ var mörg hundruð dollur-
um ríkari og laus úr öllum fjár-
hagskröggum.
Næsta dag er ég kom á Wevil
Café að snæða hádegisverð var
skáldið Páll Guðmundsson þar og
rétti mér miða með þessari vísu
og læt ég hana flakka:
„Þakkir geldur múgur manns,
miklu kveldi fangar,
brenndur eldi áhugans
undrun veldur Ragnar."
I einu vetfangi var ég þekktur
um allar byggðir Vestur-
íslendinga og varð söngstjóri hins
endurskipulagða Karlakórs ís-
lendinga í Winnipeg —
söngflokkar voru stofnaðir í N-
Dakota og Nýja-Islandi til þess
eins að fá mig sem söngstjóra, en
áður var ég aðeins þekktur sem
pfanóleikari og kennari.
Svo fðrst þú frá Winnipeg og
gekkst f her Bandarfkjanna.
Arið 1941 flutti ég alfarinn frá
Winnipeg til Islendingabyggð-
anna í Norður-Dakota. Eftir árás
Japana á Pearl Harbour lét ég
skrá mig til herþjónustu, hélt svo
áfram störfum minum þar til ég
var kallaður f herinn 1942.
Var það ekki undarleg
tilfinning fyrir tslending að vera
kominn f her?
Jú, sjálfsagt var það, en ég var
búinn að hugsa mér að fara f
herinn þegar Bandarfkin
drægjust f strfðið. Það var að
vissu leyti léttir að vera farinn að
taka einhvern þátt í þessum
hildarleik. Þangað til var maður
sf og æ að hlusta á stríðsfréttirnar
og hugsunin um stríðið
og áhyggjur gáfu manni engan
frið eða ró. En hermennirnir
höfðu verk að vinna, að binda sem
fyrst enda á þessar skelfingar og
enginn efaðist um, að við ynnum
fullkominn sigur. Það er satt að
„Fall er hermönnum öllum
ætlað“ en við vorum fjórtán
milljónir og þvf miklar líkur til að
flestir okkar kæmust heilir frá
þessu. Herinn sá fyrir öllum þörf-
um okkar, en við létum honum I
té skilyrðislausa hlýðni. Við lærð-
um fljótt að svara öllum fyrir-
spurnum á hermannavfsu og
segja aðeins „Yes, sir“, kveða fast
að orðunum og gera skyldu okkar.
Ég vissi, af kynnum mfnum við
hermenn úr strfðinu 1914—1918,
að þetta ævintýri yrði mikil og
stórkostleg reynsla.
Ég var sendur til heræfinga
sunnarlega í Louisiana-ríki, þar
sem hitinn er mikill allan ársins
hring og loftið rakt. Af ein-
hverjum misskilningi lenti ég
ekki strax í réttu deildina og kom
ungur liðsforingi að sækja mig og
fylgja mér á rétta staðinn. A
leiðinni tók hann mig tali og
spjölluðum við um ýmislegt.
Honum þótti nafn mitt óvenjulegt
og spurði mig um þjóðerni mitt.
Er hann vissi að ég var fslenzkur,
vaknaði forvitni hans og hann
spurði mig margra spurninga um
sjálfan mig, þó einkum um
kunnáttu mfna á fslenzkri tungu,
landi og þjóð. Ég var vanur
slíkum spurningum frá fólki, er
lítið vissi um tsland og svaraði
þessu öllu greiðlega. Að lokum
spurði hann mig, hvort ég gæti
gefið sér nöfn einhverra í Kanada
og Bandarfkjunum, er gætu sann-
að þessa frásögn mfna og fannst
mér það dálftið undarlegt. Við
urðum seinna kunningjar, hann
var hámenntaður maður,
prófessor við Harward háskólann
og elskuverður maður í viðmóti
og allri kynningu. Löngu seinna,
er ég var kominn til Islands
komst ég að þvf, að hann var f
upplýsingaþjónustu hersins og
hafði átt frumkvæði að þvf, að ég
yrði sendur til íslands þar sem
þessi sérstaka þekking mín á
landinu og málinu gæti orðið
mikilsverð. Þarna í Louisiana var
ég svo við heræfingar um vetur-
inn, þar til ég var sendur úr landi
og sigldi frá Boston þann 6. ágúst
1943 á því góða skipi Mariposa
með sex þúsund öðrum hermönn-
um. Auðvitað vissum við
hermennirnir ekki hvert förinni
var heitið, áttum helzt von á að
vera sendir til Miðjarðarhafsland-
anna. Eftir fimm daga siglingu
þóttust félagar mínir sjá heljar-
mikinn fsjaka rfsa úr hafi, sem
reyndist við nánari athugun vera
Snæfellsjökull. Brátt vörpuðum
við akkerum í Hvalfirði f sólskini
og blíða logni. Fyrsta kveðja mín
frá Islandi var hvellur rómur
hávellu, er flaug upp undan skip-
inu og hvarf inn f sólsetrið. Mér
er minnisstæð fyrsta nóttin hér
heima. Mér var fenginn til um-
ráða lítill herskáli og var þar
aleinn. Skálinn stóð á eyðimel
austan Reykjavfkur. Ég gekk út
um nóttina og settist á stein. Það
var niðaþoka og suddi. Kalt
regnið draup af andliti mfnu og
fötum. Vegna þokunnar sást
ekkert nema gróðurlaus melur-
inn. Mér fannst þetta allt
kaldranalegt og framandi og ég
vera orðinn ókunnur landinu og
varð hræddur um að tengsl mín
við það hefðu rofnað við þessa
löngu útivist. Það tók mig
nokkurn tfma að jafna mig.
Mér var tekið forkunnar vel hér
heima og endurnýjaði ég brátt
kynni við ættingja og vini. Sem
dæmi um það get ég sagt þér
þessa sögu. Eina bernskuleiksyst-
ir mfn var Sigrfður Stefánsdóttir
frá Brettingsstöðum f Laxárdal,
er varð eiginkona Sigfúsar Sigur-
hjartarsonar, en hann var nýlega
kominn heim úr fangavist f Bret-
landi. Var ég uggandi um
viðtökur þeirra hjónanna, er ég
hugðist fara á furid hennar,
skömmu eftir að ég kom hingað til
landsins aftur. Ég klæddi mig upp
á f einkennisbúninginn og
hringdi dyrabjöllunni hjá henni.
Er hún sá hermanninn f dyrunum
varð hún vægast sagt byrst á svip-
inn, en þegar ég hafði kynnt mig,
féllumst við f faðma og leiddi hún
mig inn að kynna mig manni
sínum. Þá sagði hún að „aldrei
hefði sig órað fyrir þvf, að hún
ætti eftir að faðma amerískan
hermann."
Ég var þrjú ár i hernum og
gegndi þar trúnaðarstöðu. Ég
reyndi að fremsta megni að gegna
skyldum mínum og vona að það
hafi tekist en þó um leið orðið
Islendingum að liði með þvf að
leiðrétta misskilning á báða bóga