Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1972, Blaðsíða 10

Til vinstri: Brjóstmyndir Ríkarós af Guðrúnu og-
Þorsteini Erlingssyni.
Kafli úr nýrri bók um Ríkarð Jónsson
eftir Eirík Sigurðsson
Faðir minn og systkini hans
voru flest fædd og öil uppalin á
Núpi, sem er næstyzti bær á
Berufjarðarsitrönd, og var allmik-
ill hákarlabær hér áður fyrr. ÖH
voru þau systkinin vel gefin, og
siðar meir fékk ég skynbragð af
því, að sum þeirra hafi verið bráð
gáfað fólk í hlutfaili við fjöld-
ann.
Faðir minn fluttist allsnemma
frá Núpi og bjó all lengi suður í
Lóni, svo sem skrifað stendur í
æviágripi 'hans í bókinni „Faðir
minn“, og áður er greint frá. Árni
Þórarinsson, bróðir hans, fóP' til
Ameríku, en þeir Hjödeifur og
Einar bjuggu allan sinn búskap
og hann iangan á Núpi, líklega
sex til isjö áratugi. Báðir urðu
þeir allgamlir. Hjörleifur dyggi-
lega níræður, en Einar lézt vet-
urinn 1952, 98 ára að aldri. Þeir
bræður voru drykkfelldir menn í
æsku, drukku þeir aðallega há-
karlalýsi og aðra sjófeiti og virt-
ist ekki verða verra af en mútíðar
unglingum af amerískum „Cock
tail“ og öðru brennivínssulli,
enda urðu þeir a'llir hraustmenni,
merkir menn og vaskir. Hér verð
ur aðeins rætt um Einar Þórar-
insson hinn sterka, sem kallaður
var.
Kunningi minn I Vestmannaeyj
um, sem lengi var samtímis Einari
á Núpi, skrifaði mér nýlega á
þessa leið:
„Alltaf er maður að lesa eftir-
mæli um hina og aðra, en hvergi
hef ég ennþá séð minnzt á Einar
Þórarinsson. Sá maður mætti þó
sízt óbættur hjá garði liggja, ann
ar eins maður og hann var.“
Einar var einmitt sá maður,
sem ég hefði einna helzt kosið að
umgangast allra þeirra góðu
manna, sem ég hef kynnzt. En því
miður lágu leiðir okkar ekki mik-
ið saman, þótt náskyldir værum
og svo til nágrannar afla mína
æskutíð.
En fjörður var mllli frænda og
vík mitli vina. Og þó að hann
Berufjörður virðist ekki neinn
ægilegur farartálmi i öflu skap-
legu þá var okíkur unglingunum
ekki tíðkvæmt yfir á Strönd, en
10
þá sjaldan að maður fékk orlof,
var ,,rútan“ alltaf að Núpi til
þess ágæta frændfólks þar, sem
alltaf var gæðin tóm og fullt al-
úðar og gestrisni. En hvað alla
skemmtan og tilhreytni lífsins
snerti, gat vitanlega enginn farið
í föt Einars, þar þurfti nú meira
til en eina einustu sveit, og þó
fleiri væru.
Verksvið það, sem ég kaus mér
í iífinu og fannst ég vera til kjör-
inn, veitti mér skjótlega og alla
tíð síðan aðstöðu til þess að kynn
ast, og iþað oft allnáið miklum
fjölda manna, og jafnvel all flest-
um úrvalsmönnum þjóðarinnar í
öllum hennar greinum. Og ég
verð að segja það, að manni, sem
að jafnast að ö'llu á við Einar á
Núpi, hef ég aldrei kynnst. Slí'k-
ur kynngikraftur og frumkelda
óspiiltrar gleði og mannlífs-
ánægju, var ævintýrið sjálft
íklætt holdi og blóði, þar fór
allt saman, manngöfgi, gleði, and-
legt fjör og svo hinn mikli lík-
amskraftur að fylgja gáfum eftir.
Snemma fór ég að frétta afreks
sögur af Einari, og var hann
okkur stráfkunum ímynd sannrar
karlmennsku, einskonar forn-
kappi sinnar tíðar. Það var gjör-
samlega eins og drottinn hefði
haft forskrift Sigfúsar Sigfússon
ar þjóðsagnameistara um Sköpu-
lag kraftmanna til fyrirmyndar,
þá hann skóp Einar Þórarinsson.
Einar var maður ekki ýkja hár,
en allgildur og sívalvaxinn, svar-
aði sér þó vel. Þykkur var hann
mjög undir höndina og ávalur á
herðar og brjóst og geysilega
sterkur. Þó að Einar væri gild-
vaxinn, var hann ákaflega fimur
og snarmenni hið mesta. Hann
var flestum mönnum fríðari og
hvers manns hugljúfi. Hvers
manns vandræði vildi hann leysa
og þá var nú ekki að tala um
skemmtunina í návist hans. Þess
má geta, að Einar var skemmti-
lega hagmæltur.
Svo var það eitt sínn skömmu
fyrir jól, að þeir Núpsbræður
reru suðuryfir að kaupa til jól-
anna á Djúpavogi. Leiðin frá
Núpi til Djúpavogs er sennMega
mikið til í vestur, en alltaf kall-
að suðuryfir. Með þeim bræðrum
munu hafa verið ein'hverjir fleiri
Ströndungar, meðal annars einn,
sem var barnmargur, en sauðfár
og hjallsnauður að au'ki. Kemur
hann nokkuð við þessa sögu. Inn
eign hans í höndlaninni fyrir-
fannst ekki utan skuldir, og
voru slíkir fuglar engir aufúsu-
gestir í krambúð dönsku sel-
stöðuverzlananna gömlu og jafn-
vel víðar.
Virðing og viðmót faktoranna
svonefndu gagnvart íslenzkum
bændum fór að mestu eftir sauða
tölu þeirra og inneign. Það var
því engin furða, þó að sauðlausi
bóndinn barnauðgi fengi frernur
kaldar kveðjur hjá faktor og það
þvi fremur, sem faktorinn var tal
inn harðmenni og fauti illur við-
skiptis og ósár á pústra við
snauða menn, sem leyfðu sér þá
ósvinnu að tala upphátt. Faktor-
inn var karlmenni mikið og harð-
skeyttur, svo sem áður er sagt,
og lét ekki liggja í láginni, að
hann ætti í öllum höndum við
fiesta menn.
Innanbúðarmaður í höndlan-
inni var frændi faktors, jasa-
menni á allan hátt og sterkur að
sama skapi, en þó vart eins harð-
leikinn og frændi hans.
Segir nú fátt af Ströndungun-
um annað en það, að hinir kinda-
ríku töluðu fyrst við faktor,
lögðu fram pöntunarseðla sína,
sem voru nákvæmlega útskrifaðir
fyrir fram í samráöi við húsfreyj-
urnar og fara engar sögur af þess
ari jólaúttékt, fyrr en röðin kom
að hinum snauða búandkarli.
Rétti hann faktor lítinn kaupseð-
il með óstyrkri hendi og umlaði
samtímis nokkur orð á lítt skilj-
anlegu máli og var röddin bæði
lág og geigul. Varla hafði faktor
litið yfir seðilinn, fyrr en hnef-
inn reið á borðið, grýtti bleðlin-
um í bónda með þrumandi neit-
un og svip þess, er valdið hafði.
Bóndanum, sem átti ekki neina
teljandi stoð í sauðkindinni aust
an fjarðar, varð svo bilt við, að
hann kom engu orði upp, enda
Strýta í Hamarsftrði í Suður-Múlasýslu, þar sem
foreldrar Bíkarðs bjugrgu og þar sem hann ðlst upp.
Hjónin María Ólafsdóttir og Bikarður Jónsson.
var faktor strax stórreiður yfir
dirfsku mannsins.
Þá var það, að Einar Þorarins-
son blandaði sér í málið. Reyndi
hann að tala máli granna síns,
fyrst með hægð, en þó fullum al-
vöruþéttingi. Jókst nú orð af orði
unz báðir voru reiðir, því að fakt
or svaraði næsta lítið nema
skömmum og skætingi. Þegar Ein
ar sér, að ekki tjóar nein auð-
sveipni né samningaleið, segir
hann: „Það kemur ekki til mála
að fara með manninn bjargarlaus
an til konu og barna og það á
þessum tíma árs, það gerum við
Ströndungar ekki. Ég á þó nokk-
uð inni hér í höndlaninni og
þori vel að lána nágranna mín-
um eina jólaúttekt, þó að heil stór
verzlun þori það ekki.“ „Þú ert
alltaf nógu helv. . . tannhvass
Einar sterki," segir faktor, „og
væri þér nær að fara heim og
hirða rollur þínar, heldur en að
standa hér og rífa kjaft um mál,
sem þér kemur ékkert við. Af
því að þú hyggur þig vera pund-
inu sterkari en fjöldinn, slettir
þú þér fram í alla skapaða hluti.
En það er ég, sem stjórna hér
verzluninni, en ekki þú skaltu
vita. Hér færð þú enga úttekt
meira en lofað er að þessu sinni
og skaitu hafa það fyrir þinn
'helv. . .. slettirekuskap."
Bóndanum sauðlausa hafði orð
ið á sú frekja að leggja hendurn-
ar fram á búðarborðið og umlaði
eitthvað sér til liðs og áréttingar
beiðni sinni, þá skipti það engum
togum, að faktor lét hnefann ríða
á hendur hins snauða manns, svo
að blóð spýttist fram undan nögi-
um. Nú svall Einari móður. „Ég
heimta úttektina hvað sem þú seg
ir, og þó að við Ströndungar sé-
um fáliðaðir, trúi ég ekki öðru,
en eitthvað gangi á, áður en við
erum allir að velii lagðir. Og þótt
þú ifáir sjálfan djöf . . . í Iið með
þér, skal ég hafa þá úttekt sem
ég vil, það skalt þú sjá. Þér skal
ekki takast að svelta öreiga fjöl-
skyldu í hei núna um jólin, og
máttu sjá sjálfum þér fyrir ann-
arri jólaskemmtun."
Og í þeim töluðum orðum þríf-
ur Einar utanbúðarmanninn, sem
af tilviljun var framanborðs og
stjakar honum á undan sér með
beinum handlegg, (segir Gunnar
í Fögruhlíð, er var sjónarvottur
þess, er hér gerðist) út úr kram-
búðinni og áleiðis til svonefndrar
Löngubúðar, þar sem mjölvara
var mæld og vegin. Við þessar að
farir slumaöi í faktor, og ló við,
að þeim frændum féllust hendur.
Varð nokkur metingur um það
þeirra á milli, hvor þeirra skyldi
ráðast á Einar. Þar sem báðir
öugðu sig ofurmenni, mun þeim
hafa þótt það höfuðskömm að láta
nokkurn mann sjá, að þeir réðust
á hann báöir í senn. Ruddust þeir
nú samt fram úr búðinni og varð
faktorsfrændi fyrri til, nær Ein-
ari með utanbúðarmannmn á
„Plássinu" og þrífur báðum hönd
um aftur í axlir hans. Þegar Ein-
ar finnur tilræðið, snýst hann við
hart og títt, lætur lausan utan-
búðarmanminn, nær með ægilegu