Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1972, Blaðsíða 8

1. HLUTI
Þeir sem á annað borð fylgjast með skák
i heiminum, hafa á undanförnum áratugum þekkt
danska skákmeistarann Jens Enevoldsen. En hinir,
sem ekki fylgjast gerla með árangri á alþjóðlegum
skákmótum, hafa naumast komizt hjá að heyra
þetta nafn síðastliðið sumar, þegar heimsmeistara-
einvígið í skák fór hér fram. Enevoldsen er
ritstjóri þeirra þátta Politiken, sem fjalia um skák og
bridge og haon dvaldist hér allan tímann, sem
heimsmeistaraeinvígið stóð yfir. Lím þær mundir
var nafn hans oft á síðum heimsblaðanna, því að
erlendir blaðamenn sóttust eftir að fá álit hans
á stöðunni í hinum og þessum skákum. En lesendur
Lesbókar þekkja Enevoldsen ef til vill bezt af
greinum um skák, sem hann skrifaði öðru hverju
í Morgunblaðið um sama leyti.
Jens Enevoldsen er fæddur 1907 í Kaupmanna-
höfn og hefur átt þar heima meirihluta ævinnar.
Hann fór að tefla átta ára gamall og upp úr
fermingaraldri fór skákin að verða honum ástríða,
eftir því sem hann segir. Sextán ára tók hann í
fyrsta sinn þátt í skákmóti og ári síðar var hann
þátttakandi í norrænni skákkeppni. Allt síðan 1927
hefur hann skrifað um skák í Politiken og
undanfarinn áratug hefur hann ritstýrt skák- og
bridgeþáttum blaðsins.
Enevoldsen er alþjóðlegur skákmeistari og á
norrænt met í blindskák. Þar tefldi hann blindskák
við 24 andstæðinga samtímis, vann 13, gerði 11
jafntefli, en tapaði engri skák. Danmerkurmeistari
í skák hefur hann orðið sex sinnum, tekið þátt
í mörgum alþjóðlegum skákkeppnum, nú síðast
í Olympíuskákmótinu í Skopje í Júgóslavíu
í september. Eftir hann liggja 17 bækur um skák,
bridgebók og auk þess endurminningabók:
Þrjátíu ár við skákborðið. Þar segir hann frá hinum
og þessum ævintýrum frá því hann var atvinnu-
maður í skák, t. d. úr borgarastyrjöldinni á Spáni
og Suður-Ameríku á árum seinni heimsstyrjaldar-
innar. Enevoldsen var félagi í hinni rómuðu
andspyrnuhreyfingu Dana gegn þýzka hernum
á stríðsárunum. Hann særðist alvarlega í skotárás
danskra svikara og átti þátt í að afla andspyrnu-
hreyfingunni fjármuna með bankaráni. Her og í
næstu tveimur blöðum segir Enevoldsen frá því og
afleiðingum þessa atburðar fyrir hann sjálfan.
Þaö hefur átt sér stað merkis-
afmaöli hér á landi. Hundraðasta
ránið var framið fyrir skömmu.
Upp í 'huga gamals bankaræn-
ingja rísa minningarnar um þá
tíð, þegar raunverulegir banka-
ræningjar voru til.
Nútíma bankarán eru mest-
megnis leiksýningar. Með plat-
byssum, kústsköftum í gluggun-
um og flöskum fullum af tolávatni
geta kræfir karlar numið á brott
stórar peningafúlgur. Þeir sem
nást reýnast oftast vera ámáttleg-
ir viðvaningar í fagirru. Hinn svo
nefndi undirheimalýður kemur
þar hvergi nærri. Danmörk hefur
ekki ennþá orðið fyrir þeirri for
herðingu, sem einkennir glæpa-
heiminn víða í útlandinu.
Það er líka hægur vandinn að
hræða fó'lk. Flestir menn eru
hræddir. Hetjur eru ekki á
hverju strái. Upp með hendurn-
ar! Peningana á borðið! Leik-
fangabyssan frá Thorngren í
Vimmelskaftet var góð fjárfest-
ing.
Stjórnir bankanna hafa gefið
þau fyrirmæli að ekki skuli veita
viðnám ef rán á sér stað. Það á
að láta kassann af hendi. Þær
þora ekki að taka áihættuna af
framtakssömum gjaldkera með
byssu undir borðinu.
Hið svonefnda Tuborg-rán er
gott dærni um það hvernig ræn-
ingi getur aflað sér forSkots með
innantómum ihótunum.
Allir voru lamaðir af skelf-
ingu. Lögreglan gerði ekki mikið
úr þeirri hlið málsins enda þótt
einbverjir tautuðu í barm sér.
Þeir sem hirða svimhá laun upp á
hundruð þúsunda og láta undir
höfuð leggjast að gera grundvall
ar öryggisráðstafanir, verða að
vera við því búnir að taka þá
lítillegu áhættu sem er því sam-
fara að gera lögreglunni viðvart
áður en ræninginn er á baik og
burt.
Eins og nú er í pottinn búið
með ónógar öryggisreglur og al-
mennt kjarkleysi, verður ennþá
lengi hægt að hafa drjúga pen-
inga upp úr smá loddarabrögðum
og stolnum bíl.
Þess eru dæmi, að það hafi
kostað mann lífið að vera banka-
gjaldkeri. f bankaútibúi á Nörre-
bro var skotið á nokkra banka-
starfsmenn á meðan á ránstilraun
stóð. Það var Patle Hardrup, gam
al'l Hifó*-maður sem stóð fyrir
* Hipó — Hi'lfs-polizei, danskir
aðstoðarmenn Gestapo, eftir upp-
lausn dönsku lögreglunnar (þýð).
þeirri sýningu. En þar var um að
ræða mann, sem var vanur að
skjóta og kunni á skotvopn. Það
var ekki til í dæminu að starfs-
fólk bankans ógnaði honum.
Hann varð bara taugaóstyrkur og
hleypti af. Það hafði hann reynt
áður.
Þetta var hið forkostulega mál,
þar sem Hardrup hélt því fram
að hann hefði verið dáleiddur af
Schouw Nielsen, sem væri hans
„illi andi“.
Þeir mannvesalingar, sem náðst
hafa fram að þessu, væru þess
ekki umkomnir að skjóta mann
niður, nema þá að þeir væru sjálf
ir 1 bráðri lífshættu, og með byss-
unni frá Thorngren gera þeir yf-
irleitt engan us'la að ráði.
Málum var öðruvísi 'háttað á
hernámsárunum. Þá var stníð, og
kútur hvinu við eyrun á mönn-
um. Það var annað hvort hann
eða þú. Þá var stríð, þar sem hug
sjónaeldurinn brann á báðar hlið
ar. Maður drepur fyrir heilag-
an og réttlátan málstað. Það er
ekki MORÐ!
Stríð er ekki unnt að reka
nema með aðstoð peninga, og neð
anjarðarihernaðurinn á stríðsár-
unum einkenndist mjög af skorti
á reiðufé. Peninga þurfti til alls.
Ef maður þurfti að fara í felur,
varð hann að fá mat á hverjum
degi. Sama gilti um fjölskyldu
hans.
Þeir sem vildu komast yfir
vopn, gátu oft íundið fúsa selj-
endur, sem yfirleitt voru þýzkir
hermenn. ( miðjum „Kongens
Have“ var þekkt sölumiðstöð,
þar sem skammbyssur, skotfæri
og annað góðgæti var á boðstól-