Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1972, Blaðsíða 3

T.ISTIR
Um þýðingar franskra ljóða
á íslenzku
4. og síðasta grein — Eftir Jón Óskar
NOKKRUM árum áður en Stephane
Mallarmé fór að taka á móti bók-
menntalegum gestum hvern þriðju-
dag: á heimili sínu við Rómargötu
í París, þar sem hann lifði kyrr-
látu lífi með fjölskyldu sinni, voru
tvö ung skáld að spinna saman ör-
lagaþræði sem áttu eftir að marka
til frambúðar líf þeirra og skáld-
skap; Paul Verlaine og: Arthur
Rimbaud.
Ekkert er ólíkara en lífsferill
þeirra þriggja manna sem að fram-
an eru nefndir, og urðu, hver með
sínum hætti, forverar tuttugustu
aldar skálda á Vesturlöndum. Þeir
voru upphafmenn breytinga sem
áttu eftir að leggja undir sig: allan
heiminn. I»eir voru íyrirrennarar
allra þeirra skálda uni víða veröld
sem á tuttusustu öld hafa verið
tengd saman með einu orði: mód-
ernismi. I»að orð hefur þó ekki
verið notað eingöngu, lieldur ýmis
staðbundin orð, eftir liópum og
löndum, fútúrismi hér, hermetismi
þar, atómkveðskapur hér o. s. frv.
Eitt veigamikið atriði var sameiff-
inleíft þeim þremur skáldum sem
að framan getur (sbr. Edmund
Wilson í bók sinni Axel’s Castle,
1931): Þau lögðu öll stund á enska
tungu. Frá Þýzkalandi hafði róm-
antíska stefnan komið til Frakk-
lands á sínum tíma, og: nú komu
upphafsáhrifin til mótunar nýrrar
stefnu einnig frá útlöndum, því
vitað er með vissu að Baudelaire
hreifst af Edgard Allan Poe og
kenniiiífum hans, en síðan komu
skáldin þrjú sem öll kynntu sér
ljóðagerð á enskri tungu.
Stephane Mallarmé fæddist 1842.
Hann kenndi lengi vel ensku í ýms-
um menntaskólum úti á lands-
byggðinni. Undi hann þar illa
brauðstriti og einangrun. En loks
fékk hann kennarastöðu í París, og
settist að í Rómargötu 1875. Hann
hafði sex árum áður en hann flutt-
ist til Parísar skrifað vini sínum
þessi orð:
„Af mér er það að segja, að nú
er ég tekinn til starfa af einbeitni.
Ég er loks byrjaður á HERODIADE.
En mér ógnar það, því ég finn upp
tungumál sem verður ófrávíkjan-
lega að spretta upp úr alveg nýrri
ljóðagerð (poétique), sem ég gæti
útskýrt í tveimur orðum: Að mála,
ekki hlutinn, heldur áhrifin sem
hann veldur.“
Vera má, að Mallarmé hafi stað-
ið of mikil ógn af hugmyndum sín-
um til að honum gengi þrautalaust
að fylgja þeim fram til sigurs. Nú
átti allt að verða fullkomið í hugs-
uninni, en jafnframt skyldi ekki
segja neitt ljósum orðum, heldur
sveipa hversu einfalda hugsun sem
var í dularbúning. Þetta minnir ís-
lending óhjákvæmilega á fornt ís-
lenzkt skáldamál dróttkvæðanna,
þar sem helzt aldrei mátti nefna
konuna konu eða manninn mann,
heldur þurfti samsetningu tveggja
og helzt þriggja orða til að tákna
tyrirbærin. Symbólismi var sem
sé tíðkaður á íslandi til forna, svo
Mallarmé hefði ekki þurft að finna
mikið upp, ef hann hefði þekkt
þann skáldskap, rétt eins og Col-
umbus hefði ekki þurft áð finna
Ameríku, ef hann hefði jgetað lesið
fslenzku. En Mallarmé fann nú
engu að sfður upp sitt líkingarmál,
þar sem hann gaf jafnframt venju-
legum orðum nýjar merkingar, og
af þessum sökum gátu ljóð hans
ekki orðið almenningseign, og
hlutu jafnvel mörg að verða flest-
um mönnum óskiljanleg. En það
var ekki heldur nauðsynlegt að
skilja ljóð á sama hátt og áður,
ef menn aðeins gátu skynjað feg-
urð þeirra.
Hversu ólfkir voru þeir ekki
þessu skáldi, Verlaine og Rimbaud,
bæði í ljóðagerð og lífsháttum.
Arthur Rimbaud kom sautján ára
gamall til Parísarborgar eftir að
hafa sent Verlaine nokkur kvæða
sinna sem öll voru í hefðbundnum
stíl Parnass-skáldanna, nema
kvæðið um drukkna skipið, 1*E
BATEAU IVRE, en það lfkist engu
sem áður hafði verið saman sett í
franskri ljóðagerð og var eins og
forboði kenningar höfundarins um
DÉREGLEMENT DE TOUS LES
SENS, rugling allra skilningarvita,
sem hann taldi skáldskapnum
nauðsyn, og súrrealistarnir tóku í
rauninni upp síðar meir, enda töldu
þeir Rimbaud ásamt Comte de
Lautréamont helztu lærimeistara
sfna. Rimbaud hafði verið afburða-
nemandi í menntaskóla, en hann
var geðríkur og reyndi snemma að
strjúka að heiman frá móður sinni
sem veitt hafði honum strangtrú-
arlegt uppeldi á katólska vfsu. Fað-
ir hans hafði hlaupizt brott frá
fjölskyldunni, þegar Rimbaud var
barn að aldri. Strengilegt uppeldi
megnaði ekki að gera Rimbaud
auðsveipan og guðrækinn. Hann
gerði uppreisn gegn þjóðfélaginu
og öllu hefðbundnu, einnig gegn
guði. Af þeim sökum þurfti hann
áð heyja harða andlega baráttu
sem speglast í verkum hans.
Með Rimbaud og Verlaine tókst
mikil vinátta sem kom harkalega
niður á hjónabandi Verlaines, því
þeir félagar voru heldur slarkgefn-
ir. Svallsaga þeirra í drykkjukrám
Parisarborgar eða annarra borga
verður ekki rakin hér, en þó staldr-
að við örlagaríkasta atburðinn i
sambandi þeirra, sem fullvíst þyk-
ir að hafi verið öfugsnúið ástar-
samband, þar sem Rimbaud hafi
verið sterkari aðilinn, þótt hann
væri tíu árum yngri (eða kannski
einmitt vegna þess). Þá gerðist sá
ntburður í Briissel í Belgíu, þegar
Rimbaud hafði ákveðið að slíta
sambandi þeirra, að Verlaine keypti
sér skammbyssu, skaut á vin sinn
£ ölæði og særði hann.' Ekki var
hann fyrr búinn að fremja verkn-
aðinn en hann iðraðist beiklega og
bað Rimbaud að skjóta sig. En
nokkrum dögum síðar tók hann
aftur að veifa skammbyssunni á
götu, þegar vinur hans sýndi á sér
fararsnið. Rimbaud flýði undan
honum og leitaði á náðir lögregl-
unnar sem tók Verlaine fastan.
ltimbaud reyndi að fá hann lausan
aftur með þvl að falla frá kæru,
en það var til einskis. Verlaine var
leiddur fyrir rétt og dæmdur til að
vera tvö ár í belgísku fangelsi.
Þegar hann kynntist Rimbaud
hafði hann gefið út þrjár ljóðabæk-
ur, POEMES SATURNIENS, FÉTES
GALANTES og LA BONNE CHAN-
SON. En meðan samband hans við
Rimbaud stóð með drykkjusvalli
og flækingi, allt til þess hörmu-
lega lokaþáttar sem fyrr getur,
orti hann í fjórða ljóöabók sína,
ROMANCES SANS PAROIÆS (sem
er að hluta undir áhrifum frá Rim-
baud). Tvö af þeim fjórum ljóðum
sem þýdd hafa verið á íslenzku eft-
ir Verlaine eru ort áður en hann
kynntist Rimbaud. Annað þeirra
hafa þrír íslcnzkir menn spreytt
sig á að þýða, og er fróðlegt að
bera saman þýðingar þeirra. Fyrsta
erindið er þannig á frönsku:
3