Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1966, Blaðsíða 14

að á landinu sínu, enda er meira en
helmingur þess utan seilingar frá sam-
eignarbrunninum. Með úreltum plógi og
takmörkuðum áburði eru 28 maund há-
mark þess, sem þeir geta fengið af
hverri ekru. Þeir höfðu reynt að rækta
matjurtir og sítrusávöxt, en aldrei feng
ið nægilegt til eigin neyzlu. Niadar hef-
ur tekið upp skósmíði, hina fornu iðn
forfeðra sinna. Synir hans hafa farið
í vinnu sem ólærðir verkamenn í skot-
færaverksmiðju í fimm mílna fjarlægð.
Synir Badla hafa gengið í herinn.
Báðir þessir harijanar voru örvænt-
arfullir. „í ár verður uppskeran okkar
helmingur þess, sem var í fyrra. Ef ekki
væru þessir aurar, sem synirnir leggja
í búið, yrðum við hungurmorða. Og
sama gildir um aðra harijana“.
Ekki kvörtuðu þeir neitt að vera ská-
gengnir af hærri stéttunum, Ahirunum.
„Við drekkum úr sömu krönunum.
Krakkarnir okkar ganga saman í skóla
og leika sér saman. Konurnar okkar
slúðra saman í kvennaklúbbnum í
félagsheimilinu. Við erum miklu betur
á vegi staddir en harijanamir í öðr-
um nálægum þorpum.“
Shamaspur á sér félagsheimili með
þremur stórum stofum. Á veggjunum
eru sýnimyndir af ýmsu úr sveitabú-
skap — hvernig rækta skuli meira korn,
hirða skepnur, hindra sjúkdóma, hafa
hollan mat, draga úr fólksfjölgun o.s.
frv. Þarna er útvarpstæki, eign þorps-
ins, sem hefur verið í ólagi, mánuð-
um saman, svo og harmóníum og
tromma, sem notað er við sameiginleg-
an söng.
H,
Landan við veginn er gamla ráð-
húsið, hrörlegur kofi úr leir með strá-
þaki. Það er varðveitt sem minjagripur
til þess að sýna hvernig byggingar voru
í Shamaspur fyrir nokkrum árum. Við
hliðina á því er hrúga af múrsteinum
til þess að auglýsa þá fyrirætlun að
rífa kofann og byggja í staðinn. En nú
er kofinn athvarf flugrefsins og ugl-
unnar. Gamalt banjantré breiðir lim
sitt yfir hrörlegt þakið sem hallast nið-
ur að þorpstjöi-ninni. Enginn notar
tjörnina lengur. Stelkar hlaupa eftir
leirugum bökkum hennar. Nokkrir
herralegir storkar spígspora fram og
aftur, eins og þeir séu þarna á verði.
Handan við tjörnina er barnaskóli
þorpsins.
Við snerum nú aftur heim til Prith-
ipals Singhs. Harijanarnir fóru leiðar
sinnar og ég hélt áfram að spyrja: „Hve
tnörg tré hefurðu gróðursett?“. „All-
mörg, en þó ekki eins mörg og átt hefði
að vera.“ „Hve margar áburðar-rot-
gryfjur hefurðu grafið?“. „Engar,
þær hafa einhvem veginn ekki getað
vakið athygli eða áhuga manna.“
„En hvað er að segja um fjölskyldu-
áætlanir?“. „Það er lítið um slíkt,“ ját-
ar Singh. „í mörg ár var bara talað
um að takmarka barneignir. Það þýðir
ekki að tala um það við fólk, sem kann
ékki einu sinni á almanakið. Svo voru
okkur fengin talnabönd og mislitar
perlur en í náttmyrkrinu gat fólkið auð-
vitað ekki séð, hvort upp kom rauð
perla, sem þýddi „Vertu ekki að því“,
eða græn, sem þýddi „Gerðu það bara!“
En svo var sent eftir læknum til að
gera aðgerðir. Við höfum ekki haft hér
nema sex tilfelli af sjálfviljugri vönun
— fimm konur og einn karlmaður. Nei,
fjölskylduáætlanirnar hafa ekki tekið
miklum framförum“.
Konan kom nú inn með nýjan te-
bakka, og við létum ux.ræður niður
falla, fyrir kurteisis sakir. En þegar
hún fór út, tók Prithipal Singh upp
miálið aftur. „Fólk hér er nú ekki eins
andvígt hugmyndinni og áður fyrr.
Einu sinni neituðu þeir að láta sprauta
sig berklavarnarmeðali, af því að ein-
hver fann það út, að stafirnir sem á
því stóðu þýddu getnaðarvarnir. En
nú eru konur með stóran barnahóp fús-
ar til að láta gera sig ófrjóar. En það
eru karlmennirnir, sem neita að láta
gera sig ófrjóa. Þeir halda að þeir verði
Harijani (stéttleysingi) í Shamaspur gengur dapur um skrælnaða akurskák sína
þá náttúrulausir um leið.
Ég spurði hann um pillur og aðrar
getnaðarvarnir. Prithipal Singh hafði
ekki heyrt þetta nefnt á nafn — hann
á fimm börn. Konan hans kom nú inn
að taka af borðinu og hann beindi ræð-
unni að hveiti frá Ameríku. „Það er
til skammar, að akuryrkjuland eins og
okkar skuli þurfa að flytja inn mat-
vörur. Við ættum að flytja hveiti til
Ameríku í stað þess að vera að sníkja
það.“
Prithipal Singh var vongóður um
framtíðina. Ég lét hann nú komast til
vinnu sinnar og fór út til að tala við
fleiri Shamaspur-búa. Ég komst að því,
að á tveim stöðum þar sem endurbæt-
ur í landbúnaði voru í gangi voru horf-
urnar ekki eins glæsilegar og Singh
hafði valjað vera láta.
F
_ yrirætlanir stjórnarinnar um að
framkvæma róttækar breytingar í sveit-
unum byggjast á þeirri forsendu, að
með tíð og tíma muni þorpsbúarnir,
fyrir milligöngu sinna kjörnu þorps-
stjórna, taka á sig ábyrgðina á öllum
endurbótum, bæði í akuryrkju, fræðslu-
málum, heilbrigðismálum og lýðhjálp.
Þorpsstjórnirnar eru eldfornar stofnan-
ir, sem ríkisstjórnin hefur verið að
reyna að endurvekja og aðlaga nútíma-
kröfum. Þetta er lögskipaður hópur,
sem verður að hafa innan sinna vé-
banda eina konu og einn fulltrúa úr
hópi stéttleysingja, og halda fund að
minnsta kosti einu sinni á mánuði.
Hverjum slíkum hópi er veittur hluti
af landsskuldinni og húsasköttunum,
og sumir hafa aukatekjur af því að
eiga haglendi eða brunna. Hlutverk
nefndarinnar, sem einu sinni takmark-
aðist að mestu við að sætta vígadeilur,
hefur verið fært út, svo nú hefur hún
á hendi stjórn lögreglu, skólamála,
hreinlætismál og samræmingu fyrir-
ætlana um endurbætur á akuryrkju, o.
s. frv.
En Panchyat Raj (lýðstjórn) hefur
nú samt ekki fætt af sér eins mikla
hrifningu af lýðræðinu og búizt var
við. Mikinn hluta sakarinnar má eigna
framkvæmdastjórninni, sem hefur verið
treg til að gefa upp réttinn til að heimta
skatta og fara með dómsvald. Kosn-
ingarnar hafa ýtt undir flokkadrætti
sem þó var piága fyrir, og ekki við
bætandi.
Þorpsstjórnin í Shamaspur er sam-
sett af fulltrúum þriggja smáþorpa,
Þetta fyrirtæki blessaðist vel: Shama-
spur fékk sína múrsteina við kostnaðar-
verði. Þessi reynsla kom harijönunum
til að setja á stofn samvinnufélag um
fyrirmyndarbúskap, leggja fram spari-
skildingana sína og bora brunn. Þeir
þurrkuðu út landamerkin milli jarða
sinna, ræktuðu landið í einu lagi og
skiptu svo uppskerunni hlutfallsega eft-
ir fyrri landeign hvers einstaks.
í ein tvö ár gekk þetta prýðilega. En
þá hófst óánægjan. Duglegir verkmenn
kvörtuðu yfir dáðleysingjunum og let-
ingjunum og misstu þá hugann sjálfir.
Framleiðslan fór minnkandi. Landa-
merkin komu upp aftur, og hver fór
að plægja sína jörð. í dag er ekki ann-
að eftir af fyrirmyndarbúskapnum en
brunnurinn. Það er sem sé ekki hægt
að skipta honum.
E
Kona, 55 ára að aldri, af kynflokki
harijana er í senn fulltrúi kynflokks
síns og kvenþjóðarinnar. Hún er fimm
barna móðir. Þorpsstjórnin fær 400 rúp-
íur á ári (3440 kr.) í sinn hlut af lands-
skuldinni og tvöfalda þá upphæð fyrir
leigu á landi, sem er sameign. Enn hef-
ur hún ekki getað létt af húsaskattin-
um. Með þessum naumu 10.320 króna
tekjum á ári reynir hún að reka barna-
skóla með tveimur kennurum og halda
við veginum að honum. Nú er hún
að bora brunn til að. vökva sameignar-
landið. En þar sem brunnurinn kemur
til að kosta þrennar árstekjur, verður
langt þangað til Shamaspur-brunnurinn
tekur að gjósa vatni, nema ríkisstjórnin
komi með aukafjárveitingu.
Shamaspur, Teeghra og Ghasauli.
Þ rátt fyrir menntamannsstjórn
Prithipals Singhs og háa hlutfallstölu
menntaðra bænda er þorpsstjórnin
þarna í Shamaspur litlu betri en í öðr-
um þorpum. Singh boðar samkvæmt
skyldu sinni fundi í þorpunum þremur
á víxl, og stundum er engin dagskrá
á fundunum og þeir ekki annað en tæki-
færi fyrir beztu menn þorpanna til að
tala saman, og í öðrum tilvikum mæta
kannski engir. En hvernig sem ástatt er,
hindrar hinn rýri tekjustofn allar fram-
kvæmdir. Þorpsstjórnin þarna í Shama-
spur á það sameiginlegt með öðrum
slíkum í Indlandi, að hún hefur lítil
fjárráð og ennþá minna að gera.
Samvinnubúskapur er annað vand-
ræðamálið frá fyrir stjórnina. Árum
saman hafa sósíalistasinnaðir skipu-
leggjarar trúað því, að eina ráðið til
að eyða vandræðum smábúanna væru
samvinnubú (ef ekki samyrkjubú) eft-
ir rússneskri eða kínverskri fyrirmynd.
Samyrkjubúin voru þó látin lönd og
leið sem óframkvæmanleg, en alvarleg-
ar tilraunir voru gerðar til að koma
upp samvinnufélögum um ýmsar þarfir
manna, svo sem lántökur, útsæði, áburð,
brunna, dráttarvélar og afurðasölu. Á
sumum sviðum, svo sem í bankamálum
og þjónustustarfsemi, gaf samvinnan
mjög sæmilega raun. En á öðrum, og
þá sérstaklega í búrekstri, hefur útkom-
an orðið vesaldarleg.
Reynslan í Shamaspur sýnir hin tak-
mörkuðu áhrif samvinnuskipulagsins.
Árið 1953 voru íbúarnir taldir á að rífa
leirkofana sína og byggja múrsteins-
hús. í þeirri veru stofnuðu þeir sam-
vinnufélag til að framleiða múrsteina.
g lagði upp frá Shamaspur síð-
degis og stefndi til Jharsa. Sólin var
björt og heit. Akurhænumar voru
þöglar, en lævirkjarnir fylltu loftið
söng sínum. Græni liturinn á unga
hveitinu, sinnepi og sykri veik fyrir
brúnni mold með röstum af visnaðri
uppskeru. Og svo kom kafli þurrar og
harðrar jarðar, þar sem enginn gróður
sást nema toppar af pampasgrasi og
úlfaldaþyrni.
Þegar ég stanzaði aftur við pallinn
tesalans í Jharsa, dró rykskýið undan
bílnum mínum mig uppi og rauk allt
kringum mig. Ég steig út úr bílnum
og hélt treflinum mínum fyrir vitin.
Rykið er í dag hinn drottnandi guð-
dómur, alls staðar nálægur og þekj-
andi allt. Það hangir í loftinu og íell-
ur á andlit manna eins og duft. Blöð-
in á trjánum hanga máttaus undir
þunga þess.
Hoshiar Singh, skólastjóri í miðskóla
stjórnarinnar og umsjónarmaður þorp-
anna, kom til mín við tepallinn, og við
fórum saman í eftirlitsferð. Við vöð-
um gegnum ökladjúpt rykið og stefnum
til vísundahjarðar einnar. Hópur stúlkna
er á eftir hjörðinni, og þær fara í kapp-
hlaup ti‘l þess að tryggja sér glóðvodg-
an saurinn frá skepnunum. Á hverju
opnu svæði við stíginn eru hlaðar af
þurrkuðum kúadillum, og veggir á hús-
unum eru skjöldóttir af öðrum, sem
verið er að þurrka í sólinni.
Strætin mjókka óðfluga. En grái for-
arstraumurinn, sem liggur etftir þeim
miðjum, breikkar að sama skapi, þangað
til við verðum að renna okkur á rönd
utan við hann og snúa baki að hús-
veggjunum. En við verðum að fara var-
lega, af því börn sitja á hækjum sín-
um og leggja fná sér saurinn og hund-
ar og svín eru þarna á ferðinni og virða
engar umferðarreglur. Flugnasveimur
rís upp af haugum af rotnandi sorpi,
Óþefurinn úr ræsinu er svo magnaður,
að ég neyðist til að halda vasaklútnum
fyrir nefið.
„Við höfum verið með ráðagerðir um
að steinleggja göturnar og fylíla upp ræs-
ið,“ segir umsjónarmaður þorpanna.
„Hvenær? Er það sjötta fimm ára
áætlunin?“ spyr ég. Hann lætur eins og
hann taki ekki eftir þessu háði mínu.
„Þetta tekur allt sinn tíma“, svarar
hann góðlátlega.
Nú sný ég mér að skólastjóranum og
fer að spyrja hann um skólann. Hann
hefur 1100 drengi og stúilkur, sem skipx
er í tvo hópa. Uppfræðsla er ekki lög-
bundin, en í Jharsa er varla nokkur
krakki, sem ekki gengur í skóla. „Mennt
unin hefur sannarlega unnið á,“ segir
sikólastórinn hreykinn. „Allir eru æstir
í að senda krakkana sína í skó’la. Þeir
einu, sem ekki koma þangað, eru þeir
vangefnu."
„Fyrir tuttugu árum hefði mátt telja
það fólk á fingrum sér, sem kunni að
lesa og skrifa. Eftir tuttugu ár hér frá
verður sá maður ekki til, sem ekki kann
það. Úr algerri fáfræði uppi í 100%
læsi er hreint engin smábylting."
V
»ið förum nú inn í skólahúsið. Til
beggja handa við ganginn eru skóla-
stofur. Ég heyri suðuna úr krökkun-
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. febrúar 1966