Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1966, Blaðsíða 13

mmm mm ímuwnAR-
TAIKf1: HAHW&WSOH-
FUGLAR TV£|R FÆÐASK I URÐARBRUaJA/I; Þ£ll?
UElfA SVfíNIR, OK AF Þ£\H FUÍLUM HCFIR
KOrtlT ÞAT FUGLAKV/V, ER Sxj’fí HEiTlR.
ÞA H/ELUGMGIERW HlKIU
TíÐEtfDI KAA/A/T PúATSEGJfí
AF H/rtNINUM. HVATER WR
FLEIRfí HÖFUÞSTfíÐfí Efí AT
URPARBWA//VI?
HftRR SE^lR: MflRlilR SWDIR £RU ÞAR
dÖFUGLiGIR. Sfí EREINlJ STfí&R ÞAR,
£R KALLAOR ER 'fíLFHEIHR.þAR B%<iV-
|í? FÖLK ÞAT, ER LJÓSAlFfíR HEITA.
EN DÖW'fíLFfífl £>l)fí NIDRITJÖRÐU,
DK ERU PEIR ÓLIKIR Þ£IM fVRI/M
OK MIKLU OL'/KARI REVfJDUM.
UÍSAIFAR ERU FEfíRI £N SÓL sý/JUfi,
EN DÖKK'fíUFAR ERU SVARÍARI EHö/K.
/>flR ÍR £INN SA SlftDR,ER ISREIDflBclK £R KflLLAÐR,
OlT EHGl ER WR F£GRI Jr/)t>/7. RfíR LR OKS'fí, ER
6UTMIR HEITIR,OK ERVVCGGIR HANS OK S7£OI?
ALLfíR OKSTÓLPfíR AF RfíUÐU GULU, EN ÞAK
HAtJS AF SILFRI. ÞAR ER ElUN Sft STftÐR, ER
H/MlNÖJÖRG HElTfí. SA SfENDR fí HlMjNS £RDfl
VIÐISRÚARSPORÐ, £R BiFRÖST KEMUfí TU.
HIMIHS, p
r sv'A segir'i vöiuspfí:
SfíL V£IT EK STftfíDA
'SÖIU FEGRfí,
GOLU Þ/IKDAN
'fí QlML£.
ÞAR SKULU DYGCVfíR
DRÓTTlR 8y<JGJ4
OK OFALDRDAGA
-L. VNDIS NOÓTA.
OK ÞAR ER HL’lÐSKJ'ALFtN l ÞZSSUM $AL, ÞAf Hfí-
S/CTl, ER SV'fí HElTlR. OK Þ'A ER ALFÖDft SlJR
V PV'i S/ETI Þ'A SERHfíNN OFALIA HElMA.
'A SUNNANVEROUM HIMlNS ENDfí ER S'A SAlR,
ER ALLRA ífl FEGRST OK aJARTARX EN S'oLiN,
ER GIMLE HEinR. MANN SKAL STANDA, £/?
D-EDI HlMINN OKVÖRÐ HEFIR FARIZK, OK
liYGGJA ÞfíNN STAÐ GÓÐIR HENN OK R'ETT-
/.’Arm OF ALLAR ALDIR._______________
Þorbjörn krumur bjó í Krumshólum og
Þórður beigaldi á BeigaldastöSum.
Þórir þurs bjó á Þursstöðum. Þórdís
stöng bjó í Stangarholti og Þorgeir jarð-
langur á Jarðlangsstöðum. Oddur ein-
búi bjó undir Einbúabrekkum. Sig-
mundur bjó á Sigmundarstöðum. Grís
bjó í Grísartungu. Þorgeir lambi bjó
á Lambastöðum.
E inlhver sérstöik ástæða er til
þessara nafngjafa, og þegar litið er á
nöfnin má sjá annað einkennilegt, að
rúmlega helmingur þeirra endar á -stað-
ir. Af þessu mætti draga þá ályktun,
að í Fjörðum hefði -staða nöfn verið
imjög algeng, bæir kenndir við ábúend-
ur, svo að eðlilegt væri að þar hefði
verið Kveldulfsstaðir. En svo er ekki.
Af nær 600 bæjum í Fjörðum heita að-
eins 26 -staðir, og þar af eru þrír í
Svaney út af Sunnufirði. Af 160 bæjum
í landnámi Skallagríms (frá Stafholts-
tungum og Norðurárdal vestur að Hit-
Brá) ber 21 nafn ,sem endar á -staðir,
svo að slikar nafngiftir eru hlutfallslega
mörgum sinnum tíðari hér. Þess má og
geta, að í Vefring eru aðeins tveir
-staðir, Kvellestad og annar til. Það hef-
ir því ekki verið áberandi siður í Fjörð-
um að láta bæj anöfn enda á -staðir, né
kenna þá við ábúendur.
Skallagrímur kenndi ekki bæ sinn
við sig heldur kallar hann Borg, svo
sem hann heitir enn í dag. Tvö bú átti
hann önnur: Álftanes og Akra. Ekkert
uf þessum nöifnum sækir hann til ætt-
stöðva sinna, heldur eru þau dregin af
staðháttum. Hann „gaf vinum sinum
landakosti út í frá Borgarlandi, svo sem
þeir byggðu síðan. Hann gaf Ána bú-
stað að Anabrekku, þar sem þeir Ön-
undur og Steinar hafa hér til búið“,
mælti Egill Skallagrímsson á þingi, er
Ihann rak þá feðga af jörðinni. Af þessu
mætti ef til vill ráða, að landgjöfin
hafi ekki verið fullkomm gjöf, og
Skallagrímur þótzt hafa ráð á jörðun-
um eftir sem áður, og einmitt þess
vegna hafi hann kennt hvert land við
þann er hlaut, líkt og þegar skákir
voru mældar úr sameiginlegu túni, og
hver skák kennd við þann er hlaut.
Af þessum nafngiftum, sem hér hafa
verið taldar, sannast því ekkert um að
bær Kveldúlfs í Fjörðum hafi verið við
hann kenndur.
En finnst þá ekkert, er bent geti til
þess hvað bær hans hafi heitið?
Egils saga sýnir berlega að hann hefir
búið á höfuðbóli skammt frá sjó. Þeir,
sem kunnugir eru staðháttum og land-
kostum í Sunnfirði, ættu að kunna
manna bezt skil á hvaða jarðir hafa
verið þar höfuðból í fornöld. Joleik
stendur því betur að vígi en sá, sem
aldrei hefir í Sunnfjörð komið, en mér
virðist hann fara eingöngu eftir því,
að Kvellestad hljóti að vera sama og
Kvel. | .lfsstaðir. Þess vegna get ég leyft
mér að bera fram aðra tilgátu, sem
mér finnst öllu líklegri. Hefi ég þar
ekki við annað að styðjast en þá stað-
reynd, að átthagatryggð norrænna
manna kemur meðal annars fram í því,
að þeir flytja með sér kær staðarnöfn
til nýrra byggða. Hér að framan hefi
ég borið saman bæjanöfn í Fjörðum og
í landnámi Skallagríms, en sá saman-
burður gefur enga bendingu um hvað
bær Kveldúifs í Noregi hafi heitið. Þó
eru þar ekki komin öll kurl tii grafar.
I nnarlega í Sunnfirði er bær, sem
(heitir Digranes og telst nú til Fjarðar-
sóknar (er kallast Förde vegna danskr-
ar málspillingar). Ég veit ekkert um
kosti þessarar jarðar, en þarna hygg
ég að Kveldúlfur hafi búið, og skal nú
reyna að draga rök að því.
Þeir Kveldúlfur og Skallagrímur fóru
sinn á hvoru skipi til íslands. En Kveld-
úlfur komst ekki lifandi þangað. Hann
dó í hafi. Kista var gerð að líki hans
og henni varpað í sjóinn, samkvæmt
ósk hans. Seinustu orðin, er hann
mælti, voru á þá leið, að hann bað
að heilsa Grími syni sínum (Skalla-
grími) og bera honum þau orð, að ef
svo ólíklega skyldi fara, að kistan væri
komin til lands á undan skipunum, „þá
taki hann sér bólstað sem næst því, er
ég hefi að landi komið“.
Það fór nú svo, að Kveldúlfur gamli
sigldi hraðar í kistu sinni en skipin
fóru. Rak kistuna á land í vík einni
innst í Borgarfirði. Fluttu menn hans
kistuna út á nesið, er þar var, settu
hana þar niður og hlóðu að grjóti. Sýnd-
ist Skallagrími, er hann kom þangað,
sem gott bæjarstæði mundi skammt
þaðan, innan við víkina, og þar reisti
hann Borg.
Skallagrímur hafði sagt áður í Nor-
egi, að faðir sinn skyldi vera yfirmaður
sinn meðan hann lifði. Nú mun honum
hafa sýnzt þetta merkilegt, að Kveld-
úlfur skyldi dauður verða á undan þeim
til íslands og benda syni sínum á hvar
hann skyldi land nema. Ættarhöfðing-
inn vakti enn yfir heill ættarinnar.
Sjálfur hafði hann numið sér land á
nesinu, þar sem kistu hans bar að landi,
og þar var hann heygður. Þótt þess sé
ekki getið í sögunni, hefir þetta orðið
helgur staður í augum þeirra Borgar-
manna. Þegar Skallagrímur dó, var
hann fluttur út í nesíð og heygður hjá
föður sífium, og þangað flutti Egill lík
tveggja sona sinna, Gunnars og Böðv-
ars.
Þetta nes, sem Kveldúlfur nam á
yfirnáttúrlegan hátt, kenndu þeir þó
ekki við hann, heldur kölluðu þeir það
Digranes. Og hvað er líklegra en að
nafnið á óðalssetri Kveldúlfs í Noregi
hafi verið flutt á hið nýja óðal hans á
nesinu innst í Borgarfirði?
Á þessu nesi, sem lengi var óbyggt,
er nú risin höfuðborg þeirra Borgfirð-
inga og Mýramanna, Borgarnes, en
Digranesnafnið er gleymt. Þó vaka ætt-
arfylgjur Kveldúkfs enn yfir staðnum. í
litlum dal framarlega á nesinu, er enn
haugur þeirra frænda og kallast nú
Skallagrímshaugur. Umhverfis hann
hafa JBorgnesingar gert fagran trjágarð
og blómagarð. Enginn annar staður á
landinu getur stært sig af því að
eiga í miðri byggðinni haug landnem-
ans.
Árni Óla.
INDLAND
Framhald af bls. 10.
V ið gengum nú um akrana. Ég
sá akur með uppvaxandi Sonoro 64, og
við hliðina á honum var annar með
hveiti, sem virtist vera blómlegra ind-
verskt afbrigði af hveiti. „Ekki er allt
sem sýnist,“ sagði Prithipal Singh.
„Lndverskt hveiti er stórvaxnara, en
gefur minna korn og meira hismi. Þetta
frá Mexíkó er smávaxnara, en óend-
anlega miklu auðugra. Fyrir 20 árum
gat ég aldrei fengið meira en um 20
maund (rúmlega 000 kg.) af hveiti af
hverri ekru, en nú fæ ég minnst 35.“
Við komum aftur inn í harijana-
hverfið í þorpinu og Singh kynnti mig
þar tveimur mönnum. Badla, sem á
fjórar ekrur lands, er sá efnaðasti
þeirra. Niadar, sem hefur verið fulltrúi
í panchayat (þorpsráðinu), á ekki nema
tvær ekrur. Hvorugur þeirra getur lif-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
20. febrúar 1966