Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1966, Blaðsíða 6

tfl pólitísks gerræðis sem verður æ
áþreifanlegri. Vinda verður bráðan bug
að ráðstöfunum sem bindi enda á
ófremdarástandið. Ég lagði til í hitteð-
fyrra, að hlutlausri stofnun væri falin
úthlutunin, og nefndi til fulltrúa frá
Iheimspekideild Háskóla íslands, Lista-
safni ríkisins, Tónlistarskólanum og
kannski líka Landsbókasafninu og Hug-
vísindasóði, en menntamálaráðherra
skipaði oddamann. Sú hugmynd fék'k
ekki undirtektir, og vil ég nú gera aðra
tilraun til að bera fram ti’llögu sem ég
Iheld að sé framkvæmanleg og mundi
draga mjög úr pólitískum álhrifum á út-
Ihlutunina.
Eins og lagt var til í leiðara Morgun-
blaðsins nýlega er kominn tími til að
setja hér á stofn einhvers konar aka-
demíu eða listaráð, sem hafi meðal ann-
arra verkafna umsjón með úthlutun
listamannafjár. Þetta listaráð er í raun-
inni þesar fyrir hendi þar sem er efsti
flokkur listamannalauna ásamt þeim
sem hljóta heiðurslaun frá Alþingi. í
þessum hópi eru menn úr öllum höfuð-
listgreinum, sem þegar eru komnir á föst
árslaun til æviloka. Þeir standa því ut-
an og ofan við allar d_eilur um úthlut-
un listamannafjár. Árslaun þessara
manna mætti hæglega hækka upp í
100.000 krónur, og síðan kysu þeir úr
sínum hópi fimm eða sjö manna nefnd
til að skipta þeim fjánmunum sem þeir
hafa til úthlutunar á ári hverju. Þegar
einhver þeirra félli frá, mundi ráðið
sjólft velja nýjan mann í hans stað. Ef
nauðsyn þætti bera til, mætti auka við
þessa „akademíu“ með því að kveðja
til prófessora við Háskóla íslands eða
aðra sérmenntaða menn á vettvangi
bókmennta og lista.
M
ITHeð þessu fyrirkomulagi væri
veigamiklum þætti íslenzkrar menning-
arviðleitni bjargað undan kaldri hendi
stjórnmálamannanna, sem gína bókstaf-
lega yfir öllum hlutum hér á landi, og
mundi það án efa verða til að efla og
örva allt menningarlíf og listsköpun í
landinu.
Um úthlutun listamannafjár ætti síð-
an að setja strangar reglur, þannig að
tryggt væri að hin árlega fjórveiting
kæmi að tilætluðum notum fyrir inn-
lenda listsköpun. Hugsanlegt væri að
veita rífleg verðlaun fyrir beztu verkin
í hverri listgrein, en hitt væri þó enn
líklegra til ábata að gefa ungum lista-
mönnum kost á að sækja um ríflega
Vinnustyrki, þannig að þeir gætu lagt
frá sér brauðstritið um lengri eða
skemmri tíma og helgað sig alla listinni.
Með vaxandi f jölda listamanna og list-
greina í landinu er að sjálfsögðu höfuð-
nauðsyn að auka mjög fjórveitingu til
listsköpunar, ekki sízt með hliðsjón af
þeim gífurlegu fúlgum sem varið er til
að styrkja landbúnað og sjávarútveg.
Menntamálaráðherra hefur haldið því
fram í blaðaviðtali, að listamannalaun
hafi hækkað hlutfallslega meira en laun
opinberra starfsmanna, og fékk þá út-
komu á einkar frumlegan hátt með því
að bera saman heildanhækkun lista-
mannalauna, sem nú eru komin upp í
3,4 milljónir króna, og hækkun á laun-
um eins einstaks ríkisstarfsmanns. Þetta
er auðvitað blekking, sem ég vona að
ráðherrann hafi ekki slegið fram gegn
betri vitund. Hve mikið skyldu heildar-
laun ríkisstarfsmanna hafa hækkað á
árunum 1050-1965, meðan listamanna-
laun hækkuðu um 550%? Það er eini
sanngjarni samanburðurinn, og væri
fróðlegt að fá hann birtan.
að ætti að vera í augum uppi,
að riki sem ekki ver einum eyri til
landvarna (og hefur jafnvel varnir
landsins að fáþúfu) hljóti að vera í betri
aðstöðu til að styðja innlenda menning-
arviðleitni fjárhagslega en þau ríki sem
bera drápsklifjar vígbúnaðarútgjald-
anna. Þar við bætist að traust innlend
menning er raunverulega eina vörn ís-
lendinga og einasti tilverugrundvöllur
þeirra sem sjálfstæðrar smáþjóðar. Þess
skyldu þeir minnast sem sjá ofsjónum
yfir því lítilræði sem nú er lagt fram ti'l
menningarmála.
— Húmanismi
Framhald af bls. 4.
þverrandi álits meðal lækna í seinni
tíð og eru margar af kenningum hans
nánast skoðaðar sem hrein og bein
hégilja. Frá hálfu sálfræðinga sæta þær
einnig nú orðið mikilli gagnrýni, eins
og kemur berlega fram í U&es and
Abuses of Psychology (1962), eftir
H J. Eysenenck, prófessor í sálfræði
við Lundúnaháskóla. Hann hælir Freud
að vísu mikið fyrir að hafa blásið
fersku lofti inn í rykfallna og skrjáf-
þurra heimspeki 19. aldarinnar, en
bætir því við, að sálkönnun sé dauð
frá vísindalegu sjónarmiði, enda þótt
enn sé hægt að hafa hinn smurða ná
hennar til sýnis fyrir þá sanntrúuðu.
A Ifred Adler var Vínarbúi og
Gyðingur eins og Freud, en snemma
skildi leiðir með þeim, því að Adler
telur metnaðarhvötina vera aðaldrif-
fjöðrina í fari manna. Grundvöllur
„einstaklingssálarfræði“ hans er það,
að allir finni sig standa að einhverju
leyti höllum fæti gagnvart lífinu, m.a.
vegna þess, að líkamlegur máttur barns-
ins fylgist ekki með þroska skynjana
þess og skilnings eins og gerist yfirleitt
með dýrunum. Þessa vanmeta-
kennd eða minnimáttarkennd
geti erfiðar aðstæður eða skakkt upp-
eldi aukið að mun, svo að einstakling-
urinn gefist upp og flýi inn á öræfi
Alfred Adler
ofdrykkjunnar eða inn í myrkviði sjálfs
blekkingarinnar, þar sem hann reyni
að mikla sig fyrir sjálfum sér og öðr-
um með broslegu monti oflátungsins,
þegar bezt lætur, en óhóflegum stór-
mennskudraumum, þegar lengra er
villzt, svo að hann telur ímyndað eða
raunverulegt vanmat annarra vera of-
sókn gegn sér. Þetta geti þróað hjá
honum fjandskap til umhverfisins, svo
að hann verði glæpamaður eða endi í
oísóknarbr j álæði.
Vanmáttarkennd bernskuáranna hefur
líka sína jákvæðu hlið, að dómi Adlers,
því að hún knýr marga til að taka við-
fangsefni lífsins fangbrögðum og yfir-
vinna þau, og verður þannig orkugjafi
til dáða. Menn leita einkum ofbóta (Ub-
erkompensation, overcompencation)
við þeim ágöllum, sem þeir hafa fundið
sárast til. Litli liðþjálfinn frá Korsíku
varð keisari Frakklands og er þekktur í
sögunni með nafninu Napóleon mikli.
Miklu minna 'hefur verið skrifað um
Adler en þá Freud og Jung, enda eru
kenningar hans einfaldari og því ekki
eins æsilegar. Benda má á litla og ljóst
skrifaða bók um hann: Alfred Adler,
An Introduction to His Psychology,
(1956) eftir Lewis Way, einn af læri-
sveinum hans.
Þýzk-svissneski læknirinn Carl Gust-
av Jung sagði snemma skilið við Freud
og byggði upp sína eigin djúpsálarfræði
með þjóðfræðilegri eða ethnólógiskri
undirstöðu. Samanburður á trúarskoð-
unum, goðsögnum, þjóðsögum og skáld-
skap fjarskyldra þjóða um allan heim
sýnir, að þar koma fram svipaðar hug-
myndir eða tákn, enda þótt ekki sé hægt
að finna neitt sögulegt né landfræðilegt
samband milli þessara þjóðflokka.
Þessar sömu myndir eða tákn koma
einnig oft fram í d'raumum nútíma-
manna á Vesturlöndum. Af þessu dró
Jung þá ályktun, að hver einstaklingur
hefði efcki aðeins auk yfirvitundar sinn-
ar sína persónulega undirvitund, byggða
á gleymdri reynslu eigin ævi, heldur
hefði allt mannkyn sameiginlega eða
Jcollektíva djúpvitund, þar sem samaii
væri söfnuð öll reynsla þess frá upphafi
og ef til vill frekari þekking. Þessi dul-
vitaða þekking birtist aðeins í táknræn-
um myndum, sem Jung kallaði erkitýp-
ur, flokkaði í kerfi og gaf sérstök nöfn
svo sem Mikla móðir, Vi'tri öldungur,
Animus, Anima, Skuggi, Persóna
o.s.frv. Þessar myndar birtast mönnum
með nokkuð mismunandi hætti eftir
eðlisgerð þeirra til líkama og sálar, og
er sú sómatótýpun eða eðlisflokkun
þekkt annars staðar úr læknisfræðinni.
Hin kollektíva djúpvitund eða dulvit-
und Jungs er því nokkurs konar Mímis-
brunnur, sem menn hafa ausið af á
öllum öldum, svo sem þegar tvö skáld
eða uppgötvendur koma samtímis með
sama yrkisefni eða lausn á sama verk-
efni, og þekkja þó hvorugur til annars.
Þannig hefur menn órað fyrir ýmsu, sem
síðar átti eftir að koma fram, svo sem
Forngrikki gerði með atómkenninguna,
göngu jarðar kringum sólu og framþró-
un líf'veranna. Kenning Jungs um dul-
vitundina opnar ímyndunarafliniu óra-
víddir, t.d. að því er snertir trúarhug-
myndir, miðilsástand og dulræn fyrir-
brigði alls konar. Um hann hefur verið
mikið rætt og ritað, en hér aðallega
stuðzt við The Psychology of Jung eftir
Avis M. Dry (1961).
í íslenzku eru til mörg heiti á manns-
huganum, oft notuð sitt á hvað af handa
hófi. Ef til vill mætti sérhæfa þau betur
svo að Hugi sé látinn tákna yfirvitund-
ina, Muni persónulega undirvitund
manns, en Sefi dulvitundina.
Akurinn er plægður
N ýjar hugimyndir eru eins og sáð*
kornið, sem því aðeins nær að vaxa, að
það falli í frjóa jörð. Framþróunarkenn-
ing Darwins fékk ekki öra útbreiðslu
fyrir einni öld vegna þess að almenn-
ingur hefði svo mikinn áhuga fyrir vís-
indum, heldur af því að snjall áróðurs-
maður, prófessor T.H. Huxley, lagði
Martin Heidegger
áherzlu á, að það héldi velli í lífsbar-
áttunni, sem hefði beittastan kjaft og
hvassastar klær. Það skildi hver grunn-
fær stjórnimálamaður og harðfrosinn
hershöfðingi, sem vildi sölsa undir sig
lönd í Asíu eða Afríku og stofna þar ný-
lendu. Það skildu nýríkir iðnrekendur
Englands, sem gátu með því afsakað
svívirðilega meðferð sína á þeim ör-
eigalýð, sem streymdi að verksimiðjum
þeirra. Akurinn var plægður fyrir nýja
lífsskoðun í ■ stað margþvældra kenn-
inga kristins dóms um kærleika og
bræðralag allra manna.
Áhugi fyrir sálinni var ekki heldur
sérlega mikill fyrir 40—50 árum, en
kenning Freuds um kynlhvötina átti
erindi til margra. Hermennirnir komu
örþreyttir, forugir og lúsugir úr skot-
gröfunum í Frakklandi, þar sem tugum
þúisunda var slátrað daglega, oft og ein-
att fyrir heimsku hershöfðingjanna og
Framhald á bls. 9
Q LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
20. febrúar 1966