Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1966, Blaðsíða 12

GRUSK:
ess er hvergi getir í Egils
sögu Skallagrímssonar
hvar þeir Kveldúlfur og Skalla-
grímur hiíi átt heima í Noregi.
Var Kveldúlfur þó lendur maður
og hafði hersis nafnbót, en slíkir
menn höfðu umboð af hendi kon-
imgs til löggæzlu og landvarnar.
Sagan gefur þó ýmsar upplýsing-
ar um hvar bústaðar hans sé að
leita. Þegar hún hefst, eru enn fylk-
iskonungar í Noregi, en Haraldur
hárfagri er þá að brjóta landið und-
ir sig. Húnþjófur hét konungurinn
á Norðmæri og féll hann fyrir Har-
aldi konungi í orrustu. Þá tóku sig
saman konungamir þar fyrir sunn-
an, Amviður á Sunnmæri og Auð-
bjöm í Firðafylki og hugðust verja
lönd sín og fara með her á móti
Haraldi. Söfnuðu þeir liði um ríki
sín og sendi Auðbjörn konungur þá
til Kveldúlfs og bað hann koma
með alla þá menn, er hann ætti yf-
ir að ráða. Af þessu sést. að Kveld-
úlfur hefir átt heima í Firðafylki.
Skallagrímixr fékk þeirrar konu er
Bera hét Ingvarsdóttir. Faðir hennar var
talinn „ríkur og auðugur" og hafði ver-
ið lendur maður fylkiskonungs. Hann
átti heima „í Fjörðum" og hyggja menn
að hann hafi verið nágranni Kveld-
úlfs.
Þegar þeir Kveldúlfur og Skallagrím-
ur ákveða að flýja land, „þótti þeim
fýsilegt að leita til íslands. Þar voru
komnir vinir þeirra og kunningjar,
íngólfur Arnarson og förunautar hans“.
Þetta þykir einnig benda til, að ekki
hafi verið langt á milli bústaða þeirra
Ingólfs og Kveldúlfs. En nú er vitað, að
Ingólfur bjó á Fjöllum í Dalsfirði, og
hefði bústaður Kveldúlfs þá átt að vera
þar á milli og Norðfjarðar, ekki langt
frá sjó, því að sagt er að hann hafi leitt
Þórólf son sinn til skips.
Um Skallagrím er það sagt, að hann
hafi snemma gerzt umsýslumaður mik-
il'l. „Hann fór oft um vetrum í síldfiski
með lagnarskútu og með honum hús-
karlar margir“. Skammt norðan við
Dalsfjörð er annar fjörður sem kallast
Sunnfjörður. Nú er það merkilegt vegna
þessarar frásagnar í Egils sögu, að yzt
í þessum firði hefir verið stundum síld-
veiði frá ómuna tíð og fram á þessa
öld. Var Sunnfjörður um skeið talinn
mesta síldveiðistöð í Noregi, eða meðan
opnir bátar stunduðu síldveiði með
„lögn“, en það voru ádráttarnet. Fóru
þá flestir Sunnfirðingar til síldveiða og
einnig kom þangað fjöldi fólks ofan úr
dölum. Á öldinni sem leið stunduðu
menn þesar síldveiðar á fjögramanna-
förum og sexæringum. En þeirri útgerð
lauk þegar vélbátar og herpinætur
komu til sögunnar. — Nú þykir sagan
um síldveiði Skallagríms benda til þess,
að þeir feðgar hafi átt heima í Sunn-
firði eða þar í grennd.
í 19. kapitula sögunnar segir: „En er
Þórólfur kom norður fyrir Fjörðu, þá
sneri hann inn af leið og fór á fund
Kveldúlfs föður síns“. Af þessari frá-
eögn mætti ráða, að Kveldúlfur hefði
búið norðan við Sunnfjörð og ekki mjög
langt frá siglingaleiðijni þar fyrir utan.
Þess er líka getið, að þegar menn Har-
alds konungs tóku skipið af Þorgilsi
gjallanda í Furusundi (sem er skammt
norðan við Sunnfjörð) þá fengu þeir
Þorgils sér flutningar heim til Kveld-
úlfs.
í 25. kapitula er sagt frá ferð
Skallagríms á konungs fund, en kon-
ungur var þá á Vors. Segir svo frá
ferðalaginu: „Þeir höfðu róðrarferju, er
Skallagrímur átti, fóru suður með landi,
lögðu inn í Ostrafjörð, fóru þá landveg
upp á Vors“. Þessa sömu leið hafði og
Ölver hnúfa farið áður, er hann fór að
leita sætta með konungi og KveldúlfL
Er þetta löng leið, en þó er talið að
sigla megi á einum degi, ef góður er
byr, alla leið úr botni Ostrufjarðar og
norður í Sunnfjörð. Þess má geta að
alfaraleið milli Vors og Björgvinjar var
eftir Ostrufirði allt þar til járnbrautin
kom.
Allt bendir þetta til að Kveldúlfur
hafi átt heima í Sunnfirði. En hvar var
bær hans?
S unnfirðingar hafa nýlega gefið út
„Sunnfjord Soga“ eftir Albert Joleik.
Er þetta mikil bók í tveimur bindum,
og á ég það Áma G. Eylands fulltrúa
að þakka að ég hefi komizt í kynni við
hana. Þarna er rakin saga Firðafylkis
frá öndverðu og fram til aldamótanna
1800. Er þar getið um ýmsa menn, er til
íslands fóru á landnámöld, og auðvitað
er minnzt þar á Kveldúlf. Varpar höf-
undur fram þeirri spurningu hvar hann
muni hafa átt heima, og segir að því
muni auðvelt að svara. Og svo segir
hann:
„1 Vövringssókn norðan Vövrings-
fjarðar (sem skerst út úr Sunnfirði)
er bær, sem heitir Kvellestad. Því mið-
ur eru ekki fornar heimildir um hvernig
nafnið hefir verið ritað. Staðarins er
ekki getið fyrr en á 15. öld og þá er
nafnið afbakað og ýmislega ritað. Hér
er því ekki við annað að styðjast en
hvernig nafnið er ritað nú. En það er
góður leiðarvísir.
Kvellestad — það er Kveldúlfsstað-
ir, eða jörðin þar sem Kveldúlfur Bjálfa
son átti heima.
Ekki er nú hægt að sanna, að Kvelle-
stad sé orðið til úr Kveldúlfsstöðum.
En hitt er hægt að sanna, að Kveldúlfs-
staðir hlutu að verða að Kvellestad.
f máli Sunnfirðinga hafa hljóðin
-ld og -nd haldizt frá fornöld. En þar
er þó ein undantekning, sem er tillík-
ing. Eldlhús er orðið að ellíhús (með tveim
ur linum 1). Og d í Kveldúlifur hefir eigi
haldizt vegna þess að 1 fer á undan og
eftir. Þar sem nöfn enda á -ulfr, hefir
endingin dregizt saman í eitt -el í
Sunnfjarðarmáli. Kveldúlfsstaðir hlaut
því að breytast í Kvellestad. Á sama hátt
hefir farið um tvö bæjarnöfn í Sogni,
sem getið er í fornritum. Bæði Hille-
stad í Hafslo og Hillestad í Borgund
hétu að fornu Hildólfsstaðir". —
Bærinn Kvellestad er að norðanverðu
við Sunnfjörð utarlega.
I hinu mikla riti „Norske Gaards-
navne“ segir O. Rygh svo:
— Kvellestad er við ós lítillar ár í
Vefring og vera má, að í upphafi nafns-
ins sé árnafnið. Sama máli getur gegnt
um Kvelstad í Værdalen, því að sá bær
stendur við sömu á og Kvello, og virð-
ist því eðlilegt að bæði nöfnin sé dreg-
in af árnafni, en það hefir ef til vill
verið Hvella, dregið af lýsingarorðinu
hvellur. Þessi skýring er þó óviss. —
Vevring er líklega dregið af árnafni, sbr.
og Vevringsdalen milli Kirkjubæjar og
Víkur sunnan Sogns. Gæti það árnafn
verið komið af sögninni „að vafra“ og
er nú ritað Vefring.--------
Hér er ekkert fullyrt og ekki minnzt
einu orði á að bæjarnafnið Kvellestad
geti verið dregið af mannsnafni. Þess
vegna haggar þetta ekki við skýringu
Joleiks, og meira hafa sum nöfn afbak-
azt í Noregi heldur en þótt Kveldúlfs-
staðir yrði að Kvellestad (eða Kvellsta).
Samt sem áður er ýmislegt við þetta
nafn að ahuga.
Það er þá fyrst, að Kveldúlfur hét
réttu nafm Úlfur, og hefir verið heit-
inn í höfuðið á móðurföð\r sínum, Úlfi
hinum óarga í Hrafnistu. Voru þeir
Hrafnistumenn tröllum líkir og brá
Úlfi í móðurætt sína. Faðir hans er
nefndur Brunda-Bjálfi og mun hafa átt
heima í Fjörðum. Úlfur var lengi í
hernaði, en settist að búum sínum þeg-
ar hann kvæntist. „Úlfur var maður
auðugur, bæði að löndum og lausum
aurum. Hann tók lends manns rétt, svo
sem haft höfðu langfeðgar hans, og
gerðist maður ríkur“. En er hann eltist
gerðist hann kvöldsvæfur og þá úrillur,
og þess vegna var nafn hans lengt og
hann kallaður Kveldúlfur.
H ér segir sagan að Úlfur hafi setzt
á feðraleifð sína, er hann hætti hern-
aði. Hefir það verið höfuðból þar sem
forfeður hans hafa setið, því að þeir
voru hersar mann fram af manni. Þetta
höfuðból hefir átt nafn, en það hefir
ekki getað heitið Kveldúlfsstaðir, og
mjög ólíklegt að breytt hefði verið rnn
nafn á því eftir að nafn Úlfs var lengt
í elli og hann kallaður Kveldúlfur.
í öllum landnámum á fslandi munu
finnast bæjarnöfn, sem landnámsmenn
hafa flutt með sér frá Noregi, og mun
þar vafalaust vera um að ræða þau
nöfn er þeim þótti vænzt um. En í
landnámi Skallagríms eru engir Kveld-
úlfisstaðir. Þó eru þar ýmis bæjarnöfn hin
sömu og í Fjörðum, eða skyld. Skal hér
minnzt á nokkur þeirra:
Hlöðuvík — Hlöðutún í Stafholts-
tungum.
Hvammur á tveimur stöðum —■
Hvammur í Norðurárdal og Forni-
hvammur.
Nes á þremur stöðum og auk þess
Rótanes — Efra og Neðra Nes í Staf-
holtstungum.
Leirflöt, Leirvogur, Leirpollur —
Leirulækur á Mýrum.
Völlur á tveimur stöðum, Vellir og
Seljavellir — Valbjarnarvelíir á Mýr-
um.
Hváll — Hóll í Norðurárdal.
Múli og Múladalur — Múlakot í Staf-
holtst. og Múlasel á Mýrum.
Einivellir — Einifell í Stafholtst. og
Einiholt á Mýrum.
Araklettur og Arasteinn — Arnar-
stapi á Mýrum, Arnarholt í Stafholtst.
Hofland á tveimur stöúum, Hof —
Hofstaðir í Stafholtst. og á Alftanesi.
Brekka — Brekka í Norðurárdal.
Sólheimar á þremur stöðum — Sól-
heimatunga í Stafholtst.
Hamar — Hamar í Borgarhreppi og
Hamrar í Hraunhreppi.
Stafseiði, Stafsnes og Stafur — Staf-
holt í Stafholtst.
Vogur — Vogur í Hraunhreppi.
Gröf á tveimur stöðum — Litla Gröf
í Borgarhreppi, Stóra Gröf og Grafar-
kot í Stafholtst.
Haugur á tveimur stöðum — Haugar
í Stafholtst.
Skógur — Litli og Stóri Skógur 1
Stafholtst.
Háland á tveimur stöðum — Háhóll
á Álftanesi.
Bugur — Lækjarbugur í Hraunhreppi.
Miklibólstaður (nú Myklebust) —
Miklaholt í Hraunhreppi.
Hindarey — Hindarstapi í Hraun-
hreppi. Þetta nafn er athyglisvert, því
að það var mjög sjaldgæft í Noregi að
kenna við hind.
Þegar augum er rennt yfir þessi nöfn,
og hvar bæimir eru, þá mun sýnast
ólíklegt að nokkurt nafnanna hafi ver-
ið á ættaróðali Kveldúlfs í Fj örðum,
En svo verður að geta hér fleiri nafna,
því að samkvæmt Egilssögu virðast
nafngiftir í landnámi Skallagríms hafa
verið með öðrum hætti en vant var.
Bæir voru þar kenndir við frumbýling-
ana. Segir svo frá því: Áni bjó að Ána-
brekku. Grímúlfur byggði fyrst á Grím-
olfsstöðum. Grani bjó að Granastöðum.
Ættstöövar Skallagríms
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. febrúar 1966