Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1960, Blaðsíða 2

84
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ægilegi hraði. En ekki er kyrstað-
an betri. Því hún er dauði.
En lítið skyldi í eiði ósært. Get-
ur það verið að hún sé of • yfir-
borðsleg og fljótfærnisleg álykt-
unin hér að framan um rótleysið
og gleymskuna? Efalaust eru þau
sannmæli orð skáldsins að „allt
sé munað, allt sé geymt í alvitund-
ar hæðum“. En getur það ekki
hugsazt, að hin dýpri vitund okk-
ar, sem sálfræðin, að því er virð-
ist, er með öllu búin að viður-
kenna, grípi inn í þessa alvitund
eða sé einhvers konar útjaðar
hennar? Getur það verið að langt
niðri í sálardjúpinu geymi þjóðin
minninguna um gengna garpa sína
og geti þar gripið til hennar og
dregið hana fram þegar nauðsyn-
in eða atvikin knýja á? Betur að
svo væri. Og stundum vaknar hjá
okkur neisti af trú á þenna hugs-
anlega möguleika.
Um hálfrar aldar skeið hélt Ein-
ur Hjörleifsson Kvaran á loft þeim
kyndli — óvenjulega marglitum —
sem lýsti þjóðinni veginn til hærri
menningar, göfugri hugsunarhátt-
ar, mannúðlegra lífemis og miklu
víðara útsýnis en hún hafði áður
átt að venjast. Síðasta þriðjung
sinnar löngu æfi lét hann þenna
kyndil meira að segja lýsa út yfir
rökkurmóðu dauðans og sýna að
yfir þessa miklu móðu lá brú, svo
traust að ekkert var að óttast. „En
hinu megin var himin að sjá og
hlæjandi blómskrýdda velli“, alveg
eins og verið hafði handan við
jarðgöng Sindbaðs. Og þegar hann
hafði sjálfur séð þetta fagra land,
þótti honum sem það skipti þjóð
hans öllu máli að hún mætti líka
horfa þangað og búa sig undir að
ganga brúna sem þangað lá. í sam-
anburði við þá nauðsyn, varð hon-
um allt annað smávægilegt. Þjóð-
in varð að skilja að „yfir er guð,
en enginn djöfull, utan stríð, sem
lögum hlýðir“. Hún varð líka að
skilja að tilveruleysið er ekki til.
Þetta varð boðskapur Einars
Kvarans, og með dauðann fyrir
augunum lýsti hann því yfir, að
hann tryði því, að til þess að flytja
þénna boðskap, hefði hann verið
sendur inn í jarðlífið. Á guðlega
stjórn heimsrásarinnar trúði hann
örugglega hina síðustu áratugi æfi
sinnar. Það sem mönnunum þurfti
að lærast, var að vinna með þeirri
stjórn, en ekki móti henni. Þeir
urðu að fá skilning á því, að hér
í þessu jarðlífi erum við ekki ann-
að en börn sem eru að búa sig
undir lífið — lífið handan landa-
mæranna. Þáð er heimskulegur
hugsunarháttur að miða allt við
jarðlífskjörin.
Sannarlega var þessi maður einn
hinna miklu leiðtoga þjóðarinnar.
Eigi að síður var það svo, að nú
þegar hann hafði legið á þriðja
áratug í gröf sinni, hugðum við
mörg að hann væri flestum
gleymdur og æfistarf hans sömu-
leiðis. Lítið beint framhald hafði
orðið á því starfi og fátt benti á
að maðurinn sjálfur væri í minn-
um geymdur. Það skyldi þá helzt
vera sú óumdeilanlega staðreynd,
að útgáfur þær, er komið höfðu
af skáldritum hans, höfðu selzt
með ágætum svo lengi sem nokk-
urt eintak var að fá, og nú var
svo komið að ekkert var lengur
fáanlegt, nema ljóðakver hans.
En verður það er varir og svo
það sem ekki varir. Á aldarafmæli
hans í vetur kom það eftirminni-
lega í ljós, að gleymskusvefninum
höfðu margir sofið laust. Blaða-
mennirnir, sem um fram aðra eiga
að vera vökumenn þjóðarinnar,
lúrðu að vísu ofur-notalega, en
aðrir voru vakandi og meira að
segja glaðvakandi. Hann hafði á
sínum tíma verið — ásamt Haraldi
Níelssyni — upphafsmaður Sálar-
rannsóknafélagsins, og síðan for-
seti þess til dánardags. Nú hugðum
við að fremur væri orðið dauft yfir
félaginu og starfskraftar þess fáir.
En lengi er von á einum ,og Fönix
reis nú gullfjaðraður úr ösku sinni.
Félagið sendi frá sér stórmyndar-
legt (og efalaust í aðalatriðum vel
heppnað) úrval (Eitt veit eg) af
ritgerðum Einars Kvarans um
spíritistisk efni, svo merkilegt að
aldrei hefir fyr verið til á íslenzku
ein bók er svo gerði yfirgripsmikla
grein fyrir því, hvað spíritisminn
er í raun og veru og hvað hann
kennir. Framan við úrvalið er rit-
gerð um höfundinn, eftir síra Svein
Víking, og má nálega segja að hún
sé með ágætum. Hitt er leitt að
prófarkalestur á þessari ágætu bók
hefir tekizt miður en skyldi, og
nauðsynlegt að úr verði bætt með
leiðréttingamiða. Sem dæmi um
mistökin má geta þess, að máls-
grein sem hefst í þriðju línu á bls.
88 er svo úr lagi færð að prenta
þarf upp nokkrar fyrstu línurnar.
Þá er neðarlega á bls. 380 ofaukið
neitunarorðinu „ekki“, svo að
merking setningarinnar umhverfist
alveg; aftur á móti vantar þetta
sama orð efst á bls. 386, og snýst
merkingin að sjálfsögðu við einnig
þar. Enn er neðarlega á bls. 381
prentað aðeins „lúta“ fyrir „lúta
að“, og vitanlega breytir þetta al-
veg merkingunni. En úr þessum
leiðinlegu ágöllum er auðvelt að
bæta, svo ekki þurfa þeir að rýra
gildi ágætrar bókar. Sagt er að
hver meðlimur í Sálarannsókna-
félaginu fái eintak af bókinni við
svo lágu verði að ég þori ekki að
nefna það, en það hlýtur að vera
langt fyrir neðan framleiðslu-
verð. Gott að sitja við þann eld.
Samtímis hóf Almenna bókafélag
ið útgáfu ritgerða Einars og blaða-
greina um önnur efni. Er komið út
fyrsta bindið (Mannlýsingar), und-