Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1954, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
39
tjón af. Þegar ekki var lengur um
samkeppni að ræða, notaði Sam-
einaða einokunaraðstöðu sína.
Þegar þing og stjórn hafði þann-
ig gefizt upp við þetta mál og sýnt
að þau voru ekki þeim vanda vaxin
að hefja sjálfsbjargar viðleitni af
íslands hálfu, þá kom einkafram-
takið til bjargar. Fer jafnan svo,
að það verður drýgst til úrlausnar
í öllum helztu vandamálum, sem
hið opinbera gugnar á og sér engin
úrræði.
Að þingi loknu sigldi Sveinn
Björnsson, síðar forseti, til útlanda
með „Sterling“. — Á leiðinni átti
hann tal við Emil Nielsen skip-
stjóra um stofnun íslenzks gufu-
skipafélags og hvort hann mundi
fást til að veita slíku fyrirtæki for-
stöðu, ef það kæmist á laggirnar.
Mun Nielsen hafa tekið líklega
undir það. Og þegar Sveinn kemur
heim aftur um haustið, ræddi hann
þetta mál við Björn Kristjánsson
bankastjóra, Thor Jensen kaUp-
mann og Garðar Gíslason stór-
kaupmann og voru þeir þess fýs-
andi allir að hafinn væri undir-
búningur að stofnun eimskipa-
félags, en það skyldi fara hljótt
meðan málið væri á uppsiglingu.
Og um sömu mundir voru haldnir
fundir í Stúdentafélagi Reykjavík-
ur og þetta mál rætt þar af mikl-
um áhuga, án þess að menn vissu
þó hver undirbúningur var þegar
hafinn. Heíur það eflaust orðið til
þess að afla hugmyndinni fylgis,
eigi aðeins hér, heldur einnig um
allt land, því að hvarvetna var hin
megnasta óánægja út af samning-
unum við Sameinaða.
Forgöngumenn félagsstofnunar-
innar leituðu nú undirtekta æ fleiri
áhrifamanna í Reykjavík og síðan
voru fundir haldnir um málið. Kom
þá í ljós, að áhuginn fyrir stofnun
eimskipafélagsins var miklu al-
mennari og ákveðnari en nokkrum
manni hafði getað til hugar komið
upphaflega. Hvar sem minnzt var
á málið, brugðust menn við af
brennandi áhuga, svo sýnt var að
það átti svo að segja óskiftan hug
alþjóðar. Var þá og horfið að því
ráði að gera þetta að alþjóðar-
félagi og hafa framlög svo lág, að
hver einasti maður gæti eignazt
hlut í fyrirtækinu.
Þetta var vel og viturlega ráðið,
og með þessu móti varð félagið
óskabarn allra landsmanna. Mönn-
um varð það metnaðarsök að styðja
það af alefli. Allir fundu að þetta
var sjálfstæðismál, hér var verið
að vinna að heill og giftu íslenzku
þjóðarinnar í framtíðinni. En þrátt
fyrir það grunaði þó víst engan
hvað þetta mál var þýðingarmikið.
Það var engu líkara en að forsjónin
hefði kveikt áhugaeldinn í hjörtum
manna á réttri stund, til þess að af-
stýra miklum voða, sem yfir ís-
landi vofði, og engan mann hafði
þá dreymt um.
Hinn 20. marz 1913 var lokið
undirbúningi að hlutafjársöfnun
hér innan lands. Hafði bráðabirgða-
stjórnin fengið umboðsmenn í öll-
um sveitum, kauptúnum og kaup-
stöðum. í útboðinu sagði að 230.000
kr. hlutafé þyrfti til þess að kaupa
eitt skip, en 385.000 kr. til þess að
kaupa tvö skip. Taldi bráðabirgða-
stjórnin miklu heppilegra að íá tvö
skip og skoraði því á menn að safna
svo miklu hlutafé að hin hærri
upphæðin næðist.
Undirtektir urðu frábærlega góð-
ar og almennar. Má bezt marka
það á því, að 44.000 kr. í hlutafé
bárust úr þeim sýslum, er enga
von gátu haft um beinan hagnað
af siglingum félagsins, vegna hafn-
leysis. Alls höfðu safnazt hér á
landi um áramót 340.000 kr. í
hlutafé.
Ög svo komu Vestur-íslendingar
til skjalanna og það munaði um
liðveizlu þeirra. Þeir lögðu fram
200.000 krónur og sýndu með því
framúrskarandi þjóðrækni og ást
á föðurlandinu. — Ekki gátu þeir
vænzt þess að hafa neitt gagn af
stofnun þessa félags, gátu jafnvel
átt á hættu að tapa öllu framlagi
sínu. En þeir voru öruggir. Þeir
sáu að hér var um hið mesta sjálfs-
bjargarmál íslands að ræða. Þeir
mundu hvernig samgöngum hafði
verið háttað hér áður en þeir fóru
af landi burt. Og viðbrögð þeirra
sýna bezt, að það hafði lengi verið
vökudraumur íslendinga að taka
samgöngumálin við útlönd í eigin
hendur, að losa landið við seinustu
leifar einokunar, að íslenzk skip,
með íslenzkum skipshöfnum sigldu
milli landa og með ströndum fram.
Á Alþingi 1913 var rætt um það
hvern stuðning landsjóður skyldi
veita félaginu, bæði með hlutafjár-
kaupum og styrk til millilanda-
siglinga. Vildi Alþingi helzt að fé-
lagið tæki einnig að sér strand-
ferðirnar, en það var ekki talin
fær leið. Lá og fyrir tilboð frá
Sameinaða að annast þær næstu
tvö ár.
En nú verður það, er engan hafði
órað fyrir, að skeyti kemur frá
Sameinaða til ráðherra, og var á
þessa leið:
„Til þess að varna misskilningi
er yðar hágöfgi hér með tilkynnt,
að tilboð vort um strandferðir 1914
til 1915 verður tekið aftur, svo
framarlega sem Alþingi samþykkir
að styðja millilandaferðir Eimskipa
-félags íslands með hlutatöku eða
landsjóðsstyrk."
Þessi ógnun — eða hvað á að
kalla það — hafði þveröfug áhrif
við það, sem til var ætlazt, Menn
þóttust í þessu sjá tilraun til kúg-
unar af hálfu hins danska skipa-
félags. „Glöggt er það enn hvað
þeir v:l3a“, sogóu menn. Þetta htla
skeyti varð til þess að blóðið ólgaðí
rmf.