Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1954, Blaðsíða 2

38
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hafi ekki komið fyr en í ágúst og
þó ekki nema á sumar hafnir. —
Stundum tepptust siglingar alveg,
einkum þegar ófriður var. Afleið-
ingin varð vörubrestur og mann-
fellir á íslandi.
Þegar verslunin var gefin frjáls,
risu hér upp nokkrir framtaksamir
menn, sem keyptu skip og höfðu í
förum landa á milli. Má þar nefna
menn eins og Bjarna Sivertsen
riddara og Gísla Símonarson úr
Málmey. Og það voru þessir menn
sem björguðu þjóðinni á fyrstu ár-
um 18. aldar, þegar stríðið stóð
milli Dana og Englendinga. Fyrstu
skipin, sem íslendingar eignuðust
eftir margra alda niðurlægingu og
einangrun, færðu björg í bú þegar
mest á reið. Það hefði átt að sann-
færa íslendinga um, að þeim var
það blátt áfram lífsnauðsyn að
eiga sinn eigin skipastól.
Árið 1858 — eða fyrir 96 árum
— hefjast gufuskipaíerðir hingað
til lands. Danska stjórnin hafði
gert samning við skipafélagið Koch
& Henderson í Kaupmannahöfn
um sex ferðir á ári milli íslands
og útlanda, og hinn 27. apríl kom
fyrsta póstgufuskipið til Reykja-
víkur.
Ekki höfðu þessar siglingar stað-
ið lengi, er Koch sá að afgreiðslan
í Reykjavík var fyrir neðan allar
hellur. Uppskipun og útskipun var
svo erfið, að skipið tafðist þar langt
úr hófi fram í hverri ferð. Sá Koch
að við svo búið mátti eigi standa
og árið eftir (1859) sendi hann
mann hingað til þess að athuga
staðháttu og gera tillögur um hvað
hægt væri að gera til úrbóta. Þegar
þessi trúnaðarmaður kom svo aft-
ur til Kaupmannahafnar, sagði
hann að ekkert vit væri í öðru en
að gera svo stóra hafskipabryggju
í Reykjavík, að gufuskipin gæti
lagzt við hana.
Hafnarnefnd hafðj verið skapuð
í fyrsta sinn í Reykjavík árið 1856.
— Koch skrifaði nú nefndinni og
krafðist þess að hún léti gera haf-
skipabryggju. Nefndin sá, að allir
útreikningar sendimanns Kochs
voru rangir og bryggja hans mundi
ekki koma að neinu gagni. Var þá
snúið við blaðinu og skorað á
dönsku stjórnina að hún veitti
nægilegan styrk úr ríkissjóði til
þess að gera hér höfn.
Þannig fylgdust þá þessi tvö mál
að frá upphafi, bættar skipagöng-
ur og hafnargerð í Reykjavík. En
það varð ekkert úr því að danska
stjórnin veitti fé til hafnarinnar.
Hún komst að samningum við tvo
kaupmenn í Reykjavík um að þeir
lengdi bryggjur sínar, og það þótti
henni ærið nóg hafnarbót.
Koch helt nú uppi siglingum
hingað til lands fram til ársins
1866, og fekk til þeirra álitlegan
styrk úr póstsjóði Dana. En á þessu
ári er Sameinaða gufuskipafélagið
stofnað, og gekk skipafélagið Koch
og Henderson inn í það. Gerði þá
stjórnin samning við hið nýa félag
um siglingar til íslands og stóð svo
fram til áreins 1870. Þá tók danska
póststjórnin að sér ferðirnar, og
voru nú farnar sjö ferðir á ári
milli landa. Stóð svo fram til 1875.
Þá vildu íslendingar einnig fá
strandferðir og veitti Alþingi 15.000
króna styrk til þess. — Gerði þá
danska stjórnin að nýu samning
við Sameinaða að taka að sér milli-
landaferðirnar og hafa eitt skip í
strandsiglingum, er færi tvær ferð-
ir á ári og hefði sex viðkomustaði.
Leið nú og beið og ár frá ári
magnaðist óánægja landsmanna út
af hinum ófullnægjandi skipagöng-
um. Urðu þessar óánægjuraddir
svo háværar, að árið 1895 kom í
fyrsta skifti fram á Alþíngi sú hug-
mynd, að landíð skyldl eignast sitt
eigið skip. Vildi- neðri deil<í- veíta
350 þús. kr. til kaupa á skipi, en
efri deild breytti þessu þannig að
skip skyldi tekið á leigu og varð
það ofan á. Upp úr því hófst svo
hin illræmda „Vestu“-útgerð, sem
rekin var í tvö ár með miklum
halla, og svo gefizt upp. En þótt
f járhagslegur halli yrði fyrir lands-
sjóð á þessari útgerð, græddi þjóð-
in samt mikið á henni. Sameinaða
varð nú liðlegra í samningum. Og
árið 1897 eru gerðir samningar við
það um 18 ferðir milli landa á ári
og sex strandferðir. Þá keypti fé-
lagið skipin „Hóla“ og „Skálholt"
til strandferðanna. — Seinna var
millilandaferðum fjölgað í 20 á ári.
Árið 1905 kemur Thore-félagið
og býður miklu betri kjör en áður
höfðu þekkzt. Því boði var þó ekki
tekið, því að þegar samkeppni var
í vændum bauð Sameinaða miklu
betri kjör en áður og var að nýu
samið við það og helzt svo fram
til 1909.
Þá var gerður samningur við
Thorefélagið, miklu hagkvæmari
en eldri samningur. Félagið lagði
til tvö ný strandferðaskip „Austra“
og „Vestra“. — Var sá samningur
gerður til Í0 ára. En eftir þrjú ár
gafst Thorefélagið upp. Það hafði
tapað of fjár á siglingunum. Þetta
mál kom auðvitað fyrir Alþingi og
var mikið um það rætt. Var sam-
þykkt að leysa Thorefélagið frá
samningum, en ekki voru menn á
eitt sáttir um hvað nú skyldi til
bragðs taka. Sumir vildu kaupa
strandferðaskipin (þau voru föl
með góðum kjörum) og gera þau
út á landsins kostnað. En að lok-
um gafst þingið upp við að leysa
þetta mikla vandamál og fól stjórn-
inni að semja við eitthvert gufu-
skipafélag um ferðirnar.
Var nú að nýu gérður samning-
ur við Sameinaða og var mörgum
sinnum óhagkvæmari en áður. —
Hækkuðu nú Öll farmgjöld gífur-
lega, svo að landsmenn bjðu stór-