Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1952, Blaðsíða 2

w
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Lerkitré, sem reist var grind um til
þess að sal'na af því fræi, og víxl-
frjóvga blóm eftir þörfum. Þannig voru
fyrstu kvnbótatilraunirnar gerðar. Þær
; voru bæði kostnaðarsamar og erfiðar.
og mun nú almennt talinn fremstur
allra manna í heimi á því sviði.
jí Kynbótastarfið er nú aðallega
l framkvæmt á eftirfarandi hátt:
| Safnað er greinum af þeim trjám,
^ sem menn hafa valið til kynbóta,
og eru þær svo græddar á ungar
f rætur af sömu trjátegundinni.
^ Á þann hátt má fá eins margar
| trjáplöntur og menn kjósa, sem
( hafa nákvæmlega sömu arfgenga
{ eiginleika og þau tré í skógunum,
| sem greinarnar voru sniðnar af.
Þá má dæma um arfgengar til-
^ hneigingar hvers trés, með því að
C láta plönturnar vaxa upp við mis-
| munandi skilyrði. Á fáum árum
| má komast fyrir um vaxtarhraða,
I vaxtarlag, nægjusemi og sjúkdóms-
| næmi hvaða trés sem er, á meðan
| einstaklingurinn er sjálfur á lífi.
^ £>essari aðferð er ekki unnt að beita
við aðrar lifandi verur en tré og
runna, og því opnar hún alveg nýja
möguleika á arfgengisfræðum, sem
menn áður fyrr töldu óhugsandi.
Og ekki er minnsti vafi á, að þegar
þessari aðferð hefur verið beitt
meira og víðar, hlýtur hún að veita
mönnum nýja innsýn í arfgengi
lifandi plantna og dýra, og ef til
vill á hún eftir að breyta ýmsum
kenningum arfgengisfræðinnar.
Áður fyrr miðaðist öll kynbóta-
starfsemi við það að fylgja þroska
hvers einstaklings frá fræi til
dauða, „frá vöggu til grafar“, og
dæma eðli þeirra af honum, en
þegar dómurinn féll, var einstak-
lingurinn úr sögunni. Og þá var
oftast of seint að handsama hina
góðu eiginleika alveg óskerta. Með
þessari aðferð er hins vegar hægt
að flytja einstaklinginn af „grafar-
barminum og í vögguna“ aftur.
Í
ÓVÆNT HÖPP
Þetta lýtur allt að rannsóknum
á erfðaeigindum einstaklinganna.
En við ágræðslu sprota á rætur
kemur og nýtt atriði í Ijós, sem
ekki verður ofmetið. — Hinar á-
græddu greinar blómgast og bera
fræ fáum árum eftir ágræðsl-
una. Þannig má fá fræ af þeim
með nákvæmlega sömu erfðaeig-
indum og kæmu þau af trénu úti
í skógi. Á þeijnan hátt má því skjótt
fá það fræ, sem menn óska,
oft innan 3—4 ára, í stað þess að
vera háður duttlungum náttúrunn-
ar sjálfrar og þurfa að vaka yfir
fræfalli úti í skógi. Þessi aðferð
getur því stytt þann tíma, sem trén
eru að verða kynþroska úr t. d.
hálfri öld ofan í 3—4 ár. Og þá fer
að styttast bilið milli kynbóta á
trjám og öðrum plöntum.
Sakir þessa má æxla tré saman
að vild innan þeirra takmarka, sem
náttúran . sjálf leyfir. Þannig er
bæði unnt að æxla saman úrvals-
tré sömu tegundar og einnig að
æxla saman skýldar tegundir.
Af gamalli reynslu vissu menn
að afkvæmi skyldra tegunda, bast-
arðar, uxu oft miklu hraðar og
voru harðfengari en hvort for-
eldrið um sig. Nú er kostur á að
æxla þær tegundir saman, sem gefa
Trjágreinar eru nií græddar á rætur og bera blóm og fræ eftir fá ár. Pokarnir
á greinunum eru til þess að frjóvga megi blómin að vild. Þessi fræræktunar-
aðferð er íyrst notuö aí Syrach Larsen og léttir mjög allt kynbótastarfið.