Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1951, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
167
kvaddi bæarstjórn og formenn
allra báta og skipa í Reykjavík á
fund til þess að formenn „í nær-
veru bæarstjórnar teldi fram afla
sinn af þorski, ýsu, steinbít, háfi og
lýsi á tímabilinu 12. maí 1869 til
12. maí 1870“. Var fundur þessi vel
sóttur.
Útgerðarmenn höfðu valið sjer-
staka menn til þess að hafa orð
fyrir sjer og halda uppi svörum.
Vildu þeir ekki viðurkenna það
með bæarfógeta að tilskipunin
væri auðskilin og aðgengileg, held-
ur þvert á móti. Nefndu þeir ýmis-
legt af því, sem áður er talið og
ennfremur bentu þeir á að ákvæðin
um lýsið væri vafasöm, gæti máske
eingöngu átt við lýsi úr hákarli,
skötu, sel, hval o. s. frv.
Þegar kom til framtals á aflan-
um, leystu bændur það skilmerki-
lega af hendi og skýrðu frá hve
mikið hefði aflast á vetrarvertíð.
En lýsisaflann kváðust þeir ekki
geta talið fram, því að ekki væri
búið að bræða lifrina. En af vor
og haustafla buðust þeir til að
greiða spítalahlut eins og áður, því
að þá hefði þeir skift „kerlingunni
hlut“ eftir eldri fyrirmælum og
hafa þann hlut á reiðum höndum,
og byggist við að hann yrði lækna-
sjóðnum talsvert drýgri en að und-
anförnu.
Nú fer að kastast í kekki
Manntalsþing var háð í Reykja-
vík hinn 21. júlí. Þá skoraði bæar-
fógeti enn á menn að skýra frá
afla sínum á vor og haustvertíð
fyrra árs, en enginn taldi sig fær-
an um það.
Bæarfógeti skýrði þá frá því, að
bæarstjórn mundi verða falið að
áætla þennan afla manna, og rjett
á eftir gaf stiftamtmaður út úr-
skurð um þetta. Segir þar, að þar
eð gjaldendur „hafi annað hvort
ekki viljað nota eða getað notað
sjer þann rjett, er lögin heimila
þeim til að skýra sjálfir frá gjald-
stofni sínum, þá er það sjálfsagt að
gjaldstofninn verður að tiltaka án
hjálpar þeirra," og taldi að næg
lagaheimild væri til þess að bæar-
stjórn meti aflahæð hvers gjald-
enda á öllu því tímabili, sem hjer
um ræðir, „án þess nú þurfi að
gefa þeim kost á því heðan af,
hvort þeir með lögsókn vilji láta
þvingast, eða sjálfviljugir sam-
þykkjast þessu, því slíkt samþykki
er þegjandi gefið með því fram-
talsrjettinum er hafnað.“
Lagði hann svo fyrir bæarstjórn
„að meta upphæð aflans á vor og
haustvertíð eftir sanngjörnu og
sennilegu hlutfalli hjá hverjum
gjaldenda og einnig það lýsi, er
hann skal gjalda af.“ Síðan bætir
hann við:
„Spursmálið um það, hvort gjald
-ið skuli greiða eftir 1. gr. tilsk.
af stútungi og áþekkum smáfiski,
og hvort gjaldið eftir 1. gr. skuli
greiða af þorskalýsi og lýsi úr ýsu,
steinbít og háfi, þá liggja þessi
spursmál undir úrgreiðslu dómstól-
anna og ætlar stiftamtið sjer ekki
að grípa fram fyrir þá dómsúr-
greiðslu.“
Eftir þessa yfirlýsingu þótti
mörgum það harla torskilið, hvern-
ig bæarfulltrúar eða aðrir gæti lagt
hjer á mat, áður en dómstólarnir
hefði greitt úr þessum vafaatrið-
um. Það mat hlyti að verða hreint
út í bláinn. Og eins væri örðugt
að skilja hvað átt væri við með
„sanngjörnu og sennilegu hlut-
falli,“ þegar við ekkert væri að
miða.
Því var og haldið fram, að stift-
amtmaður hefði ekki neina heim-
ild til að skipa bæarstjórn þetta
verk, því að það væri ekki í henn-
ar verkahring. Bæarfulltrúar sje
kosnir til þess að sjá um heill og
hagsmuni bæarfjelagsins, en eigi
ekki gð þjóna undir æfcstG vald-
stjórnina hjer og í Damnörku. Þeir
sje starfsmenn bæarins og eigi
ekkert með að láta skipa sjer að
taka við starfa er þeim komi ekk-
ert við.
Nú var haldinn fundur í bæar-
stjórn. í henni áttu þá sæti
fyrir borgaraflokkinn þeir Einar
Þórðarson, Óli P. Finsen, Jón Pjet-
ursson assessor, Hans A. Sivertsen
kaupm. og Þorvaldur Stephensen,
en fyrir tórhthúsmenn Jón Þórðar-
son í Hákoti.
Jón í Hákoti mótmælir
Þorvaldur kom ekki á fundinn
en sendi þau skilaboð, að hann
vildi ekki skifta sjer af þessu. Jón
í Hákoti neitaði og algerlega að
taka þátt í þessu. En er hinir f jórir
fulltrúarnir vildu verða við skip-
aninni, varð hann reiður, gekk af
fundi og sagði sig úr bæarstjórn
daginn eftir.
Jóni er svo lýst að hann hafi
verið merkur maður og hafi tómt-
húsmenn borið mikið traust til
vitsmuna hans og einbeitni, og ekki
að ófyrirsynju. Er þar um meðal
annars þessi saga: Þegar Jón kom
í bæarstjórn fóru umræður oft
fram á dönsku, vegna þess að
stundum voru þar danskir fulltrú-
ar. Og öll skjöl voru á dönsku. Svo
var þegar barnaskólamálið var þar
til umræðu 1856. Þá neitaði Jón að
taka þátt í umræðum og bar það
fyrir að hann skildi ekki dönsku.
Þetta hreif. Fulltrúarnir skoruðu
á bæarfógeta að hafa eftirleiðis á
íslensku öll þau skjöl, er fulltrú-
unum væri send. Og þar með var
danskan kveðin niður í bæarstjórn.
Nú sýndi Jón einurð sína aftur
í því að rísa gegn boði stiftamt-
manns og segja sig síðan úr bæar-
stjórninni, en hinir vildu ekki fara
að dæmi hans. Ekki hefði þó úr-
sögnin verið tekin til greina á þeim
forsendum að hann kæmi sjer ekki
saman við hina bæarfulltrúana,
eins og sýndi sig þegar þeir Jón