Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1951, Blaðsíða 2

158
LESBÓK MOKGUNBLAÐSINS
/1
' >■ ^
Hans Wiers-Jenssen.
við leikinn Absalon Pjetursson
(Pederss0n) Beyer, hallarprestur
í Björgvin, sem látinn er vera
sextugur að aldri, en varð í raun
rjettri aðeins 47 ára (1528—1575).
Hann var einn af helstu rithöf-
undum Norðmanna á 16. öld og
hefur m. a. í einu rita sinna (En
sann Beskrivelse om Norige) sagt
nokkuð frá íslendingum, ber þeim
þar vel söguna og getur þess t. a.
m., hve lestrar- og skriftarnám sje
hjer þá alment, bæði með konum
og körlum, en hann hefur vafa-
laust haft persónuleg kynni af
íslendingum. Þau samskipti koma
að vísu ekki fram í leikritinu, þótt
hjer sje til gamans á þau drepið. En
eins og Absalon Beyer varð flest-
um fremur til að halda á loft
skriftarkunnáttu íslendinga á 16.
öld, hefur hið sögulega skáldrit um
hann og Önnu Pjetursdóttur vafa-
lítið orðið einum skáldgefnasta ís-
lenska rithöfundi 20. aldar byr
undir vængi.
í leikritinu Önnu Pjetursdóttur
verða árekstrar og átök milli
lútersks rjetttrúnaðar og gaidra-
trúar annars vegar og ástarinnar
hins vegar, milli hrörlegrar elli og
ástríðufullrar æsku. Presturinn
sextugi, Absalon Beyer. er kvænt-
ur 22 ára stúlku, Önnu Pjeturs-
dóttur. Hún var prestsdóttir, og
faðir hennar, sem verið hafði alda-
vinur Absalons, andaðist. áður en
hún fæddist. Móðir hennar barð-
ist í bökkum í ekkjudómi sínum
og bjó þá með annarri fátækri
prestsekkju, Herjólfs-Mörtu (Her-
lofs-Marte). Þær fengu á sig orð
fyrir kukl, og biskup fól Absalon
presti, sem orðinn var þá ekkju-
maður. að kanna það mál. Þær
lagskonur viðurkendu fvrir hon-
urri að hafa farið með svartagald-
ur og ákallað satan, uns hann birt-
ist þeim og kendi þeim lífsbjarg-
arráð, en þær seldu honum líkama
og sál. Móður Önnu hafði satan
gefið mátt til að kalla á lifendur
og dauða, svo að þeir vrðu að
gegna og koma fram, hún gat neytt
mennina til að hugsa eins og hún
vildi, hún gat kallað yfir þá sjúk-
dóma. Slíkt hugarvald hafði satan
veitt henni. Þetta játaði hún sjálf
fyrir sjera Absalon. En hann fjekk
þá svo mikinn girndarhug til
Önnu, barnungrar en bráðþroska,
að hann laug að biskupi sakleysi
kvennanna. Móðir Önnu dó svo
missiri seinna, og Absalon gekk
að eiga Önnu, 17 ára gamla, og
hafa þau verið gift nærfelt 5 ár,
þegar leikurinn hefst. — En þá
kemur heim úr níu ára námsdvöl
erlendis Marteinn, sonur Absalons
af fyrra hjónabandi, hálfþrítugur
að aldri, og höfðu þau Anna ekki
sjest, síðan þau voru börn. En nú
var hún orðin stjúpa hans, þótt
hún væri 3 árum yngri en hann.
Þau fella þegar hugi saman, svo
að brátt takast með þeim ástríðu-
miklar ástir. En yfir þessi geig-
vænlegu sifjaspell hvolfast ógnir
galdratrúarinnar. Hei'jólfs-Marta
h&íui' verið akærð fyrir fjölkyngi,
Jóhunn Sigurjónsson.
sek fundin og brend á báli. Út úr
logunum lýsti hún því yfir, að
Anna væri seiðkonudóttir, móðir
hennar hefði verið sjer samsek
um gjörninga. Sjera Absalon, sem
næstur stóð bálinu, yfirgnæfði orð
hennar með bænalestri og sálma-
söng, svo að áburðinn heyrðu ekki
aðrir. En honum varð ofraun að
rísa undir þessu og sagði konu
sinni og syni alla söguna um
galdramálin, sem þeim hafði ver-
ið ókunn, að því er tók til móður
Önnu. Nú tekur að leita á Önnu
sú spurn, hvort hún hafi ekki erft
frá móður sinni fjölkyngigáfuna
og fordæðueðlið, hugarvald henn-
ar og óskamátt. Þetta sálarstríð
knýr enn á það ástríðumagn henn-
ar, sem aðeins fær fróun og full-
nægingu hjá Marteini einum, þótt
sjálfur sje hann friðlaus í barátt-
unni milli ástar sinnar og óbóta-
syndar. Svo er það síðla kvölds, að
sjera Absalon kemur heim frá að
þ’jónusta deyjandi mann og finnur
á sjer feigð, en Anna er í uppnámi
eítir ástafund þeirra Marteins, þar
sem rakist höfðu í sundur sjálfs-
ásakanir hans og vonleysishorfur
þein-a beggja. En Absalun ímnur