Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1951, Blaðsíða 10

m
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
spítalagjald. En eins og sjá má \rar
þetta ekki almennur skattur, held-
ur guðsþakkafje, sem sjómenn
Jögðu fram einn ákveðirm dag árs-
ins. Og það var gert þannig að afla
var þennan dag skift i einn hlut
fleira en venjulegt var. þannig t. d.
að þar sem vant var uð skifta i 7
staði var nú skift í 8 staði.
Um miðja öldina sendi Alþingi
hv’að eftir annað bænaskrár til kon-
ungs um bætta læknaskipan í land-
inu og var þar jafnan bent á, að
auka mætti tekjur læknasjóðs með
betri tilhögun á innheimtu spítala-
gjaldanna, þannig eð greiðsla
manna kæmi óskert í sjóðinn. —
Aldrei hafði verið farið fram á
neina brevtingu á gjaldinu nje að
það væri aukið.
Stjórnin vildi gjarna verða við
þessu, en fann eigi úrlausn til bóta
og ekki heldur biskup og amtmenn,
sem hún leitaði ráða hjá. Varð það
þ\'í úr að nefnd var skipuð árið
1864 til þess að ráða fram úr þessu.
Voru í þeirri nefnd þeir Jón Hjalta-
lín landlæknir og Iialldór Kr. Frið-
riksson, er manna mcst höfðu bar-
ist fyrir bctri læknaskipan í land-
inu. Nefndin varð sammála um að
leggja til, að samskonar reglur
giltu um land alt og hætt væri
að gjalda spítalahluti í fiski, heldur
skvldi þeir greiðast í peningum.
Lagði hún mikla áherslu á að inn-
heimtan yrði sem auðveldust og öll
kurl kæmi tii grafar. Gjaldið skyldi
ekki leggjast á afla, heldur á báta
og skip. Hreppstjórar skyldu láta
sýsiumenn fá skrá um aliar fiski-
fleytur, en sýslumenn innheimta
gjaldið á manntalsþingum. Legðist
þá enginn aukakostnaður á og gæti
gjaldið runnið óskert í læknasjóð.
Stjórnin bar þetta undir amt-
mennina og fellust þeir á þessa
tilhögun og voru allir sammála um
að framvegis skyldi það haldast
sem áður, að hjer væri ekki um
skatt að ræða, heldur gjafahlut.
Lagði sv’o stjórnin fyrir Alþingi
1867 fr\’. til tilskipunar um þetta
efni.
En þegar til þingsins kasta kom,
breytti það þessu alveg, vildi að
gjalclið yrði lagt á allan afla, sem
á bátana kæmi, og gerði þannig
úr þessu skattgjaid til læknasjóðs.
Voru þá aðallega landbændur á
þingi og rjeðu þeir þessu. Stjórnin
tók þessari brevtingu þakksamlega
og felst alvæg á hana.
Ovinsæl lagafyrinnæli
Alþýða manna vdð sjóinn snerist
öndverð gegn þessari tilhögun,
þótti gjaldið óbilgjarnt og of þungt
á útgerðarmönnum, innheimtan
vrði óvinnandi verk, og svo hefði
aldrei verið um þetta beðið, að
kollvarpa þannig grundvelli hins
fvrra skipulags. Og næst þegar Al-
þingi kom saman (1869) dundu á
því bænarskrár víðsvegar af land-
inu, undirritaðar af 630 gjaldend-
um til spítalasjóðs. Voru allir á
móti hinni nýu skipan, og sumar
bænarskrárnar mjög þungorðar og
kröfðust þess að hin nýa tilskipan
yrði þegar i stað fcld úr gildi. Fóru
menn fram á að gjaldið yrði lagt á
skipin, eins og var í frv. stjórnar-
innar, en þingið vildi ekki sinna
þessu og stjórnin var því sam-
mála.
Flestir sjávarbændur í Reykja-
vík skrifuðu nú stiftsvfirvöldun-
um og báðu um að spítalahlutur
heldist næstu vertíð eins og áður
hafði verið, en buðust jafnframt til
þess að hirða sjálfir hlutinn og
skila andvirðinu afdráttarlaust. —
Voru tveir menn sendir með þessa
áskorun til stiftamtmanns. Hann
svaraði því að ekki væri hægt að
leysa einstaka menn undan kvöð-
um tilskipunarinnar, en þó skildist
þeim á honum, sem erfitt mundi
að framkvæma tilski-panina.
Þá báðu sendimenn að málið
yrði borið upp fyrir stjóminni og
varð stiftamtmaður við því. Stjórn-
in kvaðst eigi hafa neitt vald til að
að veita slíka undanþágu og að við
svo búið yrði að sitja. „Af þessu
geta gjaldendur sjeð, að þeir engr-
ar eftirgjafar geta vænst í spítala-
gjaldinu. En hitt er eftir að vita,
hvort innheimta þessara gjalda
bakar eigi sýslumönnum þá örðug-
leika, að tvísýnt sje hvort þar muni
standast kostftaður og ábati,“ sagði
„Þjóðólfur" þegar þessi frjett kom.
Reykvíkingar voru svo sem ekki
einir um það að kurra undan þess-
ari tilskipan. Fundir voru haldnir
1 öllum verstöðvum hjer suður með
sjó, á Akranesi og í Borgarfirði og
kom alls staðar hið sama fram, að
ákvæði tilskipunarinnar væri svo
óljós um það hvað skyldi greiða í
skatt af hverjum fiski og 'hvaða
fiskur skyldi undanþeginn gjaldi,
að ekki væri hægt að telja fram,
allra síst afla á haust og vorvertíft.
Engin reglugerð eða leiðbeiningar
v'æri um það hvernig ætti að telja
fram, og hreppstjórum engar bend-
ingar gefnar um það hvernig þeir
eigi að fá afla rjett fram talinn.
Mjög efasamt sje hvaða fiskur sje
gjaldskyldur, því að af lagaboðinu
sjálfu verði ekki ráðið t. d. hvað
eigi að telja þorsk og hvað stút-
ung, hvað stór sá stútungur sje,
sem eigi að jafngilda ýsu, og hve
lítill sá stútungur sje, er ekki jafn-
gildi ýsu og sje því undan þeginn
gjaldi. Þá sje og ekkert um það
sagt, hvort telja eigi fram hvern
ugga, sem kemur á skip, eða draga
megi frá soðningu heimafólks og
háseta, eins og sumir haldi. Var það
því allra ósk að fá að greiða spítala-
gjaldið á sama hátt og áður, eða
þá aðeins af vetrarvertíðarafla,
sem hægt væri að telja fram.
U tgerðarin ö nn um
skipað að telja íraxn
Nú var það hinn 14. m$í 1870
að bæarfógetinn í Reykjavík