Dagblaðið Vísir - DV - 24.05.1982, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ & VlSIR. MÁNUDAGUR 24. MAl 1982.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
GULLÆÐIA SUNNMÆRI
Leitað gulls Búa digra Jómsvíkings í von um að Snorri hafí farið viiiur vegar í
vettvangslýsingum íHeimskringlu
Gullæði greip menn á Sunnmæri í
Noregi fyrir nokkrum vikum og hver
sem betur gat tók sér skóflu í hönd til
þess að grafa upp gullkistur Búa
digra Jómsvíkings sem Snorri segir
frá í Olafs sögu Tryggvasonar.
Lögreglan þurfti aö koma til skjal-
anna, girða af svæðið og verja það
meö grimmum hundum til þess ai
hindra aö fólk eyðilegöi þar hugsan-
lega einn merkasta fornleifafund og
minjar frá víkingaöld.
I síðustu viku rann mesta gullæðið
af flestum, þegar tilraunagröftur
leiddi ekkert af sér annað en svita af
mokstrinum og blauta sokka þegar
menn vöknuðu í fætur. Einn maður
er þó ekki á því að gefast upp. Sá
heitir Andres Hustadnes, land-
búnaðartæknir og ráðsmaður á búi í
örsta sem í mörg ár hefur átt sæti í
stjórn héraössafnsins á Sunnmæri,
mikill áhugamaður um fomleifa-
fræði og sögugrúskari.
Hustadnes þessi er sá sem ber
eiginlega höfuðábyrgðina á þessum
gulluppblæstri. Hann hefur í fjölda
ára grúskaö í sögunni um orrustuna í
Hjörungavogi milli Hákonar jarls og
Jómsvíkinga sem menn ætla að hafi
verið háö á síðari helmingi ára-
tugarins 980—990 — og jafnvel
fastnegla hana viö áriö 986. —
Hustadnes hefur sína einkakenningu
um þessa frægu hildi, nefnilega aö
Snorri hafi farið villur vegar þegar
hann lýsti henni sem sjóorrustu á
Hjörungavogi. Þvert á móti heldur
Hustadnes því fram að orrustan hafi
verið háð lengra inni í Hjörungavogi
eða nánar tilgreint viö B jarka.
„Ég hef grúskað í gömlum
handritum og gruflað í hinum ýmsu
fornsögum og komizt að annarri
niöurstöðu en sagnaritaramir hvað
varðar bardagavettvanginn. Skyggn
maður, sem hjálpaði mér að finna
vatn hér í jöröu, aöstoöaöimig einnig
viö þessa leit og það sem hann segir
styður einnig mína kenningu,” sagði
Hustadnes í viötölum við blaöamenn
norska „Dagblaösins”.
„Þessi skyggni maður vísaöi á
ákveðinn stað þar sem hann taldi aö
gullkistur Búa væm fólgnar. Hann
gaf nákvæma lýsingu á staönum og
hélt að þær lægju á tveggja metra
dýpi.”
Hustadnes gerði lögreglu og forn-
leifafræðingum viðvart, gullsagan
komst strax á kreik og einhverjir
þoldu ekki við heldur fóru strax að
grafa. Yfirvöld vom þó fljót að
bregöa við og stöðva þaö athæfi.
Síðan hófst skipulögð leit undir for-
sögn Hustadnes. Máimleitartæki
sýndi málm i jörðu á nákvæmlega
þeim stað sem hinn skyggni hafði
vísað til. Þar stungu menn niður sér-
stöku verkfæri sem þeir drógu síðan
upp og með þvi — eftir því sem
Hustadnes sagði sjálfur — flísar af
gömlu eikartré (nefnilega kistu-
leifar) og gullagnir. Staðurinn var
nánar tiltekið við Tussafoss sem
kallaðurersvo.
En gröfturin leiddi ekkert í ljós
nema vatn og meira vatn þegar
komið var niður á ákveðiö dýpi. Hið
opinbera missti áhugann og eftirliti
var hætt en nokkrir staðarmanna
héldu áfram greftri og bám þá víðar
niöur. Fara engar sögur af ár-
angri þeirra. Virðist eitthvað hafa
verið málum blandað með eikarflís-
arnar oe °”'uagnirnar. Gullæðið
tjaraði út og bólan virðist sprungin.
Margur úr hópi hinna áköfustu vill
nú sem minnst um málið tala, enda
að vonum, þeim f innst í dag þeir hafa
farið hálfgert gönuhlaup. Jarðeðlis-
fróðir menn vilja leita skýringa á
útslagi málmleitartækisins í því að
vatniö, sem menn grófu sig niöur á,
hafi verið svo málmef naríkt.
Hustadnes veröur þó ekki af sinni
kenningu skekinn. Hann telur enn aö
víkingafjársjóðurinn sé grafinn í
landi Bjarka. Jómsvíkingar hafi
grafið hann til þess að eiga ekki á
hættu að hann félli í hendur óvin-
unum. Hustadnes telur að leit-
armenn hafi borið niður á röngum
stað.
Sögnin um f jársjóðinn hefur lengi
lifað og verið hent á lofti í þessu
byggðarlagi. Elzti íbúi staðarins,
Jon Mork aö nafni (þó ekki nema
áttræður að aldri), segist hafa heyrt
menn segja þessa sögu þegar hann
bar barn að aldri. Einhvem veginn
em hann og Hustadnes þeirrar trúar
að gullkisturnar sem grafnar hafi
Jon Mork, elzti íbúi Bjarkar, er meöal þeirra sem trúa á söguna um fjár-
sjóðinn.
verið, séu þrjár en ekki aðeins tvær,
eins og frá er greint í Jómsvíkinga-
sögu.
1 bili virðist bólan hjöönuð þótt hún
hafi á undanfömum vikum valdið
töluverðu upphlaupi á Sunnmæri.
En Hustadnes og fleiri ætla þó engan
veginn að hafa þetta endalyktirnar,
hvernig sem úr rætist fyrir þeim.
Ætli það verði ekki með gull Búa
digra eins og silfur Egils, sem hann
átti að hafa fólgið uppi í MosfeUs-
sveit, að það muni ákaÐega seint
koma fram.
Anders Hustadnes verður ekki skekinn af sinni kenningu um gullið og vill tnirn
varlega mark á Snorra.
SAGNIRNAR UM BUA
OG GULLKISTURNAR
Sá kafU Olafs sögu Tryggvasonar í
Heimskringlu Snorra, sem Anders
Hustadnes vill bera brigöur á lýtur
aö lýsingu á vettvangi Jómsvíkinga-
orrustu en um upphaf hennar segir
svoíHeinskringlu:
, Jlákon jarl og Eiríkur jarl sonur
hans lágu í HaUKelsvík. Var þar
saman kominn her þeirra allur.
Höfðu þeir þá spurt, að Jóms-
víkingar höföu lagt utan að Höð.
Réru þá jarlar sunnan að leita
þeú-ra. En er þeir koma, þar sem
heitir Hjörungvogur, þá finnast þeir.
Skipa þá hvorirtveggja Uöi sínu tU
atlögu. —
I Jómsvíkingasögu, sem Olafur
HaUdórsson bjó tU prentunar
(útgefin 1969), er staöháttum lýst
nánar:
„. . . í austur horfir botninn á
Hjörungavogi, en mynnið í vestur.
Þar standa og út á voginum steinar
þrir er heita Hjörungar, og er einn
þeirra nokkuru mestur, og er við þá
steina vogurinn kenndur. En sker
Uggur inn á voginum miðjum, og er
jafnlangt tU lands á aUa vega frá
skerinu, bæði inn á vogsbotninn og út
tveim megin gagnvert... ”
Um örlög Búa digra Vésetasonar
(hins danska á Borgundarhólmi) og
gullsins er svo sagt frá í lýsingu á
Jómsvíkingaorrustu, eins og hún
birtist í samantekt Olafs Hall-
dórssonar:
„Og nú í því biU er Sigvaldi hafði
frá flotanum leyst skip sitt og hann
kallar á þá Búa og Vagn, þá hleypur
Þorkell miðlangur af skipi sínu og á
skipið Búa og höggur þegar til Búa,
og ber þetta nú aUbráöum. Hann
höggur af honum vörina og hökuna
alla niður í gegnum, svo að þáö féU
þegar niður í skipiö, og fuku tenn-
umar úr Búa við höggviö það er hann
fékk.
Þá mælti Búi er hann fékk sárið:
„Versna mun hinni dönsku þykja aö
kyssa oss,” segir hann, „í
Borgundarhólmi, þótt vér kæmum
enn þangaö þessu næst.”
Búi höggur í mót til Þorkels, en
hált var á skipinu er blóöugt var, og
fellur hann Þorkell í skjaldrimina er
hann vUdi forða sér við högginu, og
kömur nú höggið á hann miðjan
Þorkel, og höggur Búi hann í sundur í
tvo hluti út viö skipsborðiö.
Og þegar eftir þetta, þá tekur Búi
guUkistur sínar í sína hönd hvora og
hleypur síðan fýrir borð meö
kisturnar báðar, og kömur hvorki
upp síðan svo að merui sæi, kisturnar
néhann.
Það segja sumir menn, þá er Búi
sté uppp á borðið og ætlaöi að ganga
fyrir borð, sem hann gerði síðan, að
hann hafi mælt þessum orðum:
„Fyrir borð alUr Búa Uðar,” segir
hann, og þá stígur hann fyrir
borðið.” —
Þetta er nú aUur leiðarvísirinn í
stuttu máli sagt sem þeir Sunnmær-
ingar hafa til þess að reyna að finna
guUkistur Búa digra.
Sagan geymir einnig nokkra
munnmælalýsingu á gulUnu og
hvemig þaö var komiö í hendur Búa
sem rænt hafði því að Strút-Haraldi
jarli sem réð fyrir Sjólöndum
(Skáni). Hann virðist hafa átt gnótt
af hinum dýra málmi sem sést meðal
annars af þeirri lýsingu að hann átti
hött einn þann „er strútur var á
mikUl. Hann var af brenndu gulU
görr og svo mikiU, að hann stóð tíu
merkur gulls, og þaðan af fékk hann
þaðnafn.....”
Ef sögulýsingin á jarli þessum er
höfð tU hliðsjónar þá er ekki óeðli-
legt, að honum hafi safnazt gull. Það
Iá honum ekki svo laust í hendi því að
hann var nízkur, svo nízkur að hann
tímdi ekki aö gera út syni sína,
Sigvalda (síðar aðalhöfðingja Jóms-
víkinga) og Þorkel háva, þegar þá
fýsti tU Jómsborgar að ganga í liö
Þessa teikningu gerði listamaðurinn Christian Krohg af JómsvUdngaorrustu
og gjömingaéUnu sem JómsvUdngar þurftu að sækja gegn, en það réð
úrslitum í orrustunni. Sagt er að Hókon jarl hafi fómað syni sínum sjö vetra,
Erling að nafni, tU þess að fá flögðin Þorgerði Hörðatröil og Irpu tU liðs við sig
i bardaganum.
víkinga. Urðu þeir að afla sér skipa,
mannafla og nestis sjálfir tU ferð-
arinnar. Það var einmitt í öflun
nestis og farareyris sem þeir rændu
eitt ríkasta bú Véseta á Borgundar-
hólmi, fööur Búa digra og Sigurðar
kápu. Ekki tímdi Strút-Haraldur
heldur að bæta Véseta þessa grip-
deild jarlssona og spunnust út af
deilur. Þeir Vésetasynir bættu sér þá
sjálfir upp það tjón sem jarlssynir
höfðu gert í föðurgarði þeirra. Nefni-
lega með því að ræna okkur bú Strút
— Haraldar. I þeim ránum komst
Búi yfir tvær gullkistur jarisins og
hermir sagan að í hvorri kistunni
hafi verið tíu hundruö marka gulls.
Þær fylgdu honum síðan allt til
örlagadagsins í Hjörungavogi.
Ef miðað er við að ein mörk gulls
sé 214 grömm má gamna sér við að
umreikna gullið til verðmætis í dag
árið 1982 — næstum eitt þúsund árum
eftir Jómsvíkingarorrustu. Á
gullmarkaðnum í London fyrir helgi
var úsnan á 341,25 Bandaríkjadali en
únsa er rúmlega 31 gramm. Með ein-
faldri margföldun og umreiknað á
gengi ferðamanna (víkinga
nútímans) fæst út summa upp á
tæpar 52 milljónirnýkróna.En það er
að vísu verð á gulli sem er svo hreint
aðþaöerað999hlutum (af 1000) ekta
gull. Ekki hefur gull þeirra
vikinganna verið neitt nándar nærri
svo skír málmur. Og lygilegt er það
að 214 kg gulls hafi verið í hvorri kist-
unni því að þótt Búi digri hafi hlotia
viöumefni. Z" ai preklegum vexti,
„verið garpur hinn mesti í alla staði.
... og svo sterkur að menn vissu
ógerla afl hans”, þá er afar mikiö á
menn lagt að trúa því að hann hafi
farið svo léttilega með 428 kg gulls,
plús kistuumbúnaöur, plús öll her-
tygi að sjálfsögðu og guð má vita
hvað meir. Ekki er þá að undra að
„hvorki kom upp síðan, svo að menn
sæi, kisturnar eða Búi”, eftir að hann
hvarf fyrir borö.
Nú er það enda viðurkennt að
Jómsvíkingasaga sé ekki ýkja
áreiðanleg heimild og sumir sagna-
ritarar hennar taka þaö skýrt fram
að sumt í henni sé haft eftir „sögn
manna”. I áðurnefndri bók Olafs
Halldórssonar er í lokin vitnað í slík
munnmæli . . . að Búi hafi að ormi
oröið og lagzt á gullkistur sínar, en
vér hygg jum það til þess haft vera að