Morgunblaðið - 09.01.2000, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
HANDAN VIÐ
TVÖ ÞÚSUND
VIÐ upphaf ársins
2000 getur verið áhuga-
vert að skoða hvað fram-
undan er í rannsóknum
og þróun í heiminum.
Undanfamir áratugir
hafa sannað að erfitt er
að spá um framtíðina;
stjómmálaskýrendur
sáu ekki fyrir fall Sovét-
ríkjanna og tæknirýnar
sáu ekki fyrir upphaf
veraldarvefsins. Þó get-
ur verið þarft að spá fyrir
um viðfangsefni rann-
sókna og þróunar með
áherslu á ísland. Rann-
sóknarráð íslands hefur
lagt kapp á að skilgreina
og hafa yfirsýn yfir verkefni á flest-
um sviðum íslenskra rannsókna. Is-
lenskt þjóðfélag er nú fyrst og fremst
þekkingarþjóðfélag þar sem þekk-
ingarleit og rannsóknir leika æ
stærra hlutverk í framtíð okkar.
Hvað gæti legið handan við árið 2000
í rannsóknum og þróun? Hér á eftir
fylgir persónuleg skoðun og hæfilega
frjálsleg túlkun um framtíðina þar
sem reynt er að flétta saman tækni
ogþjóðfélagi.
ísland stækkar um 40 hektara
Líklegt er að könnun geimsins efl-
ist enn á komandi áratugum. Einfald-
ari geimflaugar leysa af hólmi þær
eldri. Á einhverju stigi tækniþekk-
ingar, hugsanlega seint á næstu öld,
mun ef til vill vera hægt að leika sér
með samspil rúms og tíma í geimferð-
um. Menn munu áfram beina sjónum
að leit að vitsmunaverum í alheimin-
um. íslenskir vísindamenn hafa teldð
markverðan þátt í rannsóknum í
heimsfræði og er skemmst að minn-
ast verðlauna íslenskra ungmenna í
Evrópukeppni ungra vísindamanna í
Grikklandi í fyrra.
Athyglin í geimkönnun mun bein-
ast að möguleikum tQ
hagnýtingar efna og
aðstöðu úti í geimnum.
Áfram verður leitað
að lífi á Mars, einkum
tungli hans Evrópu.
Undir íshjúp Evrópu
virðist leynast vökva-
lag sem innihaldið
gæti líf. Fundur ör-
vera í ís Suður-
heimskautsins bendir
til að líf geti leynst og
kviknað við slíkar að-
stæður.
Gera má ráð fyrir
að veðurfar og um-
hverfi verði meginvið-
fangsefni í vísindum á
öldinni. Nærtækasta umhverfís-
vandamálið á norðurslóðum hlýst af
hinu risavaxna gati í ósónlaginu yfir
heimskautunum. Götin munu halda
áfram að stækka og sú stækkun
stöðvast ekki fyrr en stöðvun út-
sleppis gróðurhúsalofttegunda hefur
tekist með alþjóðasamþykktum.
Stöðvunin er hægfara og áhrifanna
gæti fyrst gætt um og eftir miðja öld-
ina. Veðurfarið á eftir að breytast
verulega á næstu áratugum. Slíkar
breytingar hafa í rás tímans valdið
gífuregum umskiptum og ísöld á
jörðinni. Rannsóknir íslenskra vís-
indamanna á Grænlandi og setlögum
hér á landi hafa lagt skerf til þekking-
ar á fomveðurfari. Þekking á fortíð-
inni er einn af lyklum framtíðar.
Þekkingin á eðli jarðskorpunnar
mun aukast verulega. Þar gegnir ís-
land mikilvægu hlutverki þar sem
landið er eitt fára staða þar sem út-
hafshryggur „gengur á land“. Jarð-
skjálftar og eldgos munu í ríkara
mæli verða fyrirsjáanleg og sjást
þess merki nú þegar. Island mun
jafnt og þétt stækka um allt að 40
hektara á öldinni sem gengur í garð
vegna gliðnunar landsins á Atlants-
hafshryggnum! Landrof og eldvirkni
munu ýmist eyða eða skapa land á
þessu umfangsmeira íslandi.
Genamengið og efnarafallinn
Sennilegt er að íslenskt samfélag
muni enn þyrpast saman í stærri
bæjum. Reykjavík stækkar og um-
hverfismál hennar verða mikilvægt
rannsóknar- og þróunarefni. Með
skipulagðri byggðastefnu og upp-
byggingu þekkingar og þekkingar-
sköpunar á landsbyggðinni mun
verða unnt að styðja uppbyggingu
byggðakjama. Ástæða er til þess að
efla starf þekkingaruppbyggingar á
landsbyggðinni eins og gerst hefur í
rannsóknasetrum á landsbyggðinni
sem hafa nána samvinnu við háskóla.
Samgöngur á íslandi munu enn auk-
ast með vegagerð, nýjum vegum sem
tengja byggðakjarna saman. Nýtt
samfélagsform sem hagnýtir sér
upplýsinga- og fjarskiptatækni gerir
fólki kleift að stunda vinnu frá ýms-
um stöðum á landinu. Rannsóknir í
félagsfræði munu aukast og taka í
ríkari mæli á vandamálum nútímans.
Ibúar Vesturlanda munu ná hærri
aldri samhliða m.a. framförum í
heilsutækni. Um allan heim verður
litið svo á að verndun mannshugans
og geðvemd sé afar brýn í hraða og
innrætingu einfalds markaðsþjóðfé-
lags. Athyglisvert er t.d. að Evrópu-
sambandið leggur mjög mikið upp úr
þróun á rannsóknum á öldrun og
öldrunarsjúkdómum. Þarna liggja
mörg rannsóknatækifæri. Þau munu
leiða til verkefna á sviðum eins og sið-
fræði, lögfræði, sálfræði og trúfræði.
Læknisfræðin þróast jafnt og þétt
á öldinni. Skömmu eftir aldamótin
verður allt genamengi mannsins
þekkt, þrír milljarðar DNA „bók-
stafa“ eða „basa“. Rannsóknir á sam-
spili erfða og umhverfis munu eflast
og leiða til þróunar á lyfjum. Nokkru
lengri tíma mun taka að skilja eðli
Þorsteinn I.
Sigfússon
frumunnar sem opna mun leiðir í
lækningu krabbameins, en lífvísinda-
menn eru vongóðir.
Islenskir vísindamenn og fyrirtæki
geta leikið mikilvægt hlutverk í þró-
un genamengisins sem spennandi
verður að fylgjast með í nánustu
framtíð. Djarft væri að ætla að ís-
lenskir lífvísindamenn gætu vonast
eftir uppgötvunum sem færa mundu
fyrstu Nóbelsverðaunin í vísindum til
Islands snemma á nýrri öld! Menn
munu sjá að gott menntakerfi þjóðar-
innar og rannsóknir leiða til aukinna
tækifæra í nýsköpun á sviði læknis-
fræði og lyfjafræði. Ef til vill verður
sterk krafa um nýsköpunarhæfni til
þess að gera strangari kröfur um
þróun menntakerfisins strax á næsta
áratug. Viðbrögð stjórnvalda gefa
gott fyrirheit um að þjóðin sé á réttri
braut í þeim efnum.
Vandasamt verður að fara með
Nýleg könnun Rann-
sóknarráðs íslands á
stöðu íslenskra grunn-
vísinda, segir Þorsteinn
I. Sigfússon, gefur til-
efni til bjartsýni um
framtíðina ef vel verður
á verði staðið.
genamengi íslenskrar náttúru bæði
flóru og fánu. Hugsanlega munu vís-
indamenn geta gert jurtir hæfari til
þess að taka sér bólfestu á landinu.
Gróðurþekjan mun líklega aukast ef
hækkun hitastigs og raki haldast í
hendur. Stórar og sællegar kýr með
nýja breytta erfðavísa gætu ef til vill
verið á beit í Hlíðinni og útlenska
hrína í svínastíunni. Þessi atriði verða
áreiðanlega umdeilanleg áfram.
ísland mun væntanlega umbreyt-
ast í blandað orkuhagkerfi. Unnt
verður að framleiða vistvæna orku-
gjafa innanlands. Bifreiðar og flutn-
ingatæki, þar með talið fiskibátar,
munu í auknum mæli byggjast á nýj-
um aflvélum. í stað sprengihreyfils
kemur efnarafallinn. Hann er í raun
lítil rafstöð þar sem t.d. vetni rennur
saman við súrefni en við það losna ra-
feindir úr læðingi. Þær knýja aftur á
móti hljóðlátan rafmótor, aflvél far-
artækisins. Vetnisþjóðfélagið heldur
innreið sína. Upp úr 2025 verður farið
að virkja hagkvæmari hluta jarðhita-
svæðanna sem kallar á mikilvægar
rannsóknir og þróun. Þá er hugsan-
legt að ísland verði orðið meðal
stærstu álframieiðslulanda í heimi
með nærri milljón tonna ársfram-
leiðslu miðað við um 20 milljón tonna
heimsframleiðslu laust eftir aldamót.
Áhersla í rannsóknum hér á landi
verður í mikið auknum mæli á úr-
vinnslu áls og magnesíns í virðis-
auknum gripum eins og bílahlutum
fremur en framvinnslu.
íslensk menning og djúpar rætur
hennar mun lifa í alþjóðlegu samfé-
lagi. Eitt af þeim verkefnum sem bíða
í rannsóknum og þróun er verndun
tungunnar á tölvuöld með því að stór-
auka rannsóknir á sviði tungutækni
eða upplýsingaverkfræði tungumáls-
ins. Þarna er fjöregg menningarinn-
ar. Eins og fram kom á síðustu ára-
tugum tuttugustu aldar virðist
tölvutækni og hugbúnaður liggja vel
fyrir Islendingum og sú þróun heldur
áfram. Hlutfall hugbúnaðai' og
fjarskipta í útflutningi verður að mati
margra orðið meira en helmingur
innan fárra áratuga. Ymiss konar
þekkingariðnaður tengdur tölvu-
tækni mun blómstra. Listastarf mun
njóta framfaranna í upplýsingatækn-
inni. Tónlist, leiklist og kvikmyndir,
bókmenntir og myndlist munu taka
breytingum og alþjóðavæðast frekar
samhliða nýjum miðlum og nýrri
miðlun.
Tæknin, brauðið og vatnið
Á heimsmælikvarða verða mestar
framfarir í alls kyns örtækni nýrra
efnasambanda og kerfa. Hér á landi
mun frumstæð efnistæknin í stóriðj-
unni umbreytast í efnistækni flók-
inna ein- og tvívíðra kerfa og skynj-
aratækni með nýjum efnum mun
blómstra. Margir telja að skynjara-
tækni muni einkenna rafeindatækni
næstu aldar. Eitt af takmörkum
skynjaratækninnar er að skapa
skynjara sem leikið geta hlutverk
mannlegs skyns. Taugalæknisfræði
og skynjaratækni verða mikilvægt
svið þar sem blindir „fá sýn“, snert-
ing verður vélræn og fram koma lykt-
arskynjarar til gæðaeftirhts o.fl.
Rannsóknir á mörgum þessara þátta
eru þegar stundaðar á Islandi og
munu enn eflast. Kerfisfræði í víðum
skilningi mun aukast og rafmagns-
verkfræði og vélaverkfræði munu
sameinast í eins konar „verkkerfis-
fræði“. Samhliða þessu munu hinar
ýmsu greinar verkfræði, raunvísinda
og lifvísinda verða þverfaglegri og
teygja anga sína inn á önnur svið eins
sími 533 3634, gsm 897 3634
Allan sólarhringinn.
Bókhaldskerfi
KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 • Simi 568 8055
www.islandia.is/kerfisttiroun