Morgunblaðið - 09.01.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Reynslan af ESB-aðild fyrirferðarmikil í umræðum fyrir fínnsku forsetakosningarnar
Skiptar skoðanir
um báknið í Brussel
Miklar breytingar hafa átt sér stað á allri
umgjörð efnahags- og stjórnmála í Finn-
landi á síðustu árum. Þar vegur þyngst inn-
ganga landsins í Evrópusambandið árið
1995. Elmar Gíslason var í Helsinki og
ræddi við forsetaframbjóðendurna Esko
Aho, Riitta Uosukainen og Ilkka Haka-
lehto, um reynslu Finna af ESB og framtíð-
arhorfur sambandsins.
ESKO Aho hefur mikla reynslu af
finnskum stjómmálum, bæði sem
þingmaður og ráðherra. Hann
gegndi embætti forsætisráðherra
þegar landið gekk í ESB og er nú í
framboði til forseta.
Aho telur óhætt að fullyrða að
reynsla Finna af Evrópusambandinu
síðastliðin fjögur ár hafi verið eins og
við var búist þegar sótt var um aðild
1992. „Ég myndi segja okkur hafa
haft mun meiri áhrif á framtíð og
stöðu landsins í alþjóðlegu umhverfi
með veru okkar í ÉSB. í stað þess að
standa utan við sambandið höfum við
haft aðstöðu til að koma okkar skoð-
unum og hagsmunum á framfæri
með beinni þátttöku í allri stefnu-
mótun þess.“
Nú stendur til aðfjölga enn frekar
aðildarlöndum, hvernig sérðu
Evrópusamstarfið þróast í framtíð-
inni?
„Ég trúi því að menn muni fara þá
leið að draga skýrari línur á milli
þeirra málaflokka sem annars vegar
verða best leystir á alþjóðlegu
stjórnstigi líkt og innan Evrópu-
sambandsins og hins vegar úr-
vinnslu málefna sem eiga augljós-
lega heima hjá hverju þjóðríki fyrir
sig.“
Sem dæmi um sameiginleg vanda-
mál allra aðildarríkja, sem verði best
leyst á vettvangi ESB, nefnir Aho
atriði eins og öryggismál, umhverfis-
mál, rannsóknir og tækniþróun.
Þú nefnir öryggismálin. Nú stend-
ur til að sameina Vestur-Evrópu-
sambandið (VES), þar sem Finnar
eiga áheyrnaraðild, og Evrópusam-
bandið. Hvert er þitt álit á þeirri
stefnu?
„Með tilliti til þess hvert eigi að
vera hlutverk NATO og VES í fram-
tíðinni er mikilvægt að menn horfi
raunhæfum augum á málin og geri
sér grein fyrir hvers konar öryggis-
ógnanir blasa við Evrópu í dag og
hvers konar öryggishlutverki VES
er fært irni að gegna.Við sjáum mikl-
ar breytingar eiga sér stað í öryggis-
málum t.d. í formi umhverfisvanda-
mála, sem verða ekki leyst nema á
alþj óðavettvangi. Jafnframt má
benda á alþjóðlega glæpastarfsemi
m.a. í formi eiturlyfjahringja sem er
vaxandi ógn. Þá er einnig aðkallandi
að leysa efnahagsvandann í hinum
fjölmörgu ríkjum Austur-Evrópu,
sem að öðrum kosti gæti ógnað ör-
yggi í álfunni. Ég tel sýnt að mikil
þörf er á því að Evrópuþjóðir hafi
samráð við úrlausn þessara vanda-
mála og hafi yfir að ráða valdastofn-
un til að fylgja því eftir. VES gæti
hæglega sinnt því hlutverki án þess
að ganga inn á valdsvið NATO.“
Öryg-gisatriði að fjölga aðildar-
löndum
Aho telur frekari stækkun ESB
vel til þess fallna að draga úr örygg-
isógnunum. Þrátt fyrir að það muni
krefjast bæði mikils af aðildar- sem
og umsóknarlöndum sem mörg hver
eiga enn langt í land með að uppfylla
nauðsynleg skilyrði fyrir inngöngu í
ESB sé það engu að síður eina leiðin
til að tryggja framtíð sambandsins
ogfriðíEvrópu.
Margir hafa velt því fyrir sér
hvort starfsemi einstakra stofnana
innan ESB muni ekki koma til með
að ganga í gegnum umfangsmiklar
breytingar á næstu árum ef sam-
bandsríkjum heldur áfram að fjölga.
í því sambandi hafa sumir bent á að
ef Evrópusamband framtíðarinnar á
eftir að samanstanda af allt að 25
ríkjum, þá sé ekki lengur réttlætan-
legt að smáríkin séu þar í forsvari
með reglubundnum hætti og gegni
formennsku til jafns við stórveldin.
Aho vísar þessu hugmyndum á
bug og segir þær fjarstæðukenndar.
„Það er algjört lykilatriði að öll að-
ildarlöndin sitji við sama borð í þessu
samstarfi. Annars værum við að tala
um gnmdvallarbreytingar á upp-
byggingu og starfsemi Evrópusam-
bandsins, sem ég tel í það minnsta
fullvíst að Finnar væru aldrei reiðu-
búnir að samþykkja.“
Finnar almennt fylgjandi aðild
Riitta Uosukainen er forseti
finnska þingsins og hefur gegnt því
embætti síðastliðin sex ár. Hún er
jafnframt meðal forsetaft-ambjóð-
enda í kosningunum í janúar og virð-
ist hafa umtalsvert fylgi samkvæmt
skoðanakönnunum.
Líkt og Aho telur hún inngöngu
Finna í ESB hafa komið landi og
þjóð til góða þegar á heildina er litið,
þótt auðvitað hafi einstaka atvinnu-
greinar, s.s. landbúnaðurinn, átt erf-
itt uppdráttar síðan. Það var reynd-
ar ekkert sem kom á óvart að mati
Uosukainen og ef eitthvað er hefur
greinin spjarað sig betur en búist
var við í upphafi.
Hún segir opinbera umræðu sem
átti sér stað um sambandið fyrir að-
ildarkosningamar hafa verið ítar-
lega og upplýsta, sem eigi stóran
þátt í almennt jákvæðu viðhorfi þjóð-
arinnar til yfirríkjavaldsins í Bruss-
el.
„Við sjáum svipað aðildarfylgi í
dag og þegar kosið var um málið
1994. Um 56% kjósenda eru enn
fylgjandi aðild en rúm 40% telja
hagsmunum þjóðarinnar betur borg-
ið utan við Evrópusamstarfið."
Hún segir að þegar lönd eru farin
að lúta „fjarlægu" yfirríkjavaldi af
því tagi sem hér um ræðir skapist
ákveðin vandamál í tengslum við
upplýsingaflæði innan stjórnsýsl-
unnar. Við höfum rekist á vandamál
og tafir við þýðingar og dreifingu
texta frá Brussel, sem hefur valdið
okkur, líkt og öðrum aðildarlöndum,
ákveðnum erfiðleikum. Til að fyrir-
byggja þetta höfum við m.a. farið þá
leið að kalla ráðherra í ríkisstjórn
íýrir þingið í hverri viku þar sem far-
ið er yfir stöðu þeirra málaflokka
sem þeir eru í forsvari fyrir í Bruss-
el. Síðan fer það eftir önnum hverju
sinni, hvort einstakir ráðherrar
þurfa að koma oftar en einu sinni í
viku. Með þessu móti tel ég okkur ná
betri og skjótari innsýn í þá mála-
flokka sem menn eru að eiga við í
Brussel og getum þ.a.l. gert nauð-
synlegar ráðstafanir í tima, ef ein-
hverra lagabreytinga er að vænta.“
Myndi það styrkja stöðu Norður-
landanna að þínu mati, ef þau ættu
öll aðild að sambandinu ogkæmu þar
fram sem ein heild?
„Nei, það held ég ekki. Því er ekki
að neita að við eigum margt sameig-
inlegt, en að segja að Norðurlöndin
stæðu styrkari fótum ef þau ættu öll
aðild að ESB á ekki við rök að styðj-
ast að mínu mati. Þessi ríki hafa átt
mikið og farsælt samstarf á mörgum
sviðum í gegnum árin og á því mun
verða framhald án tillits til þess
hversu mörg þeirra eru í ESB. Auk
þess væri það óeðlilegt og ekki til
þess fallið að efla traust á starfsemi
og tilveru Evrópusambandsins ef að-
ildarríkin færu þar fram í hópum og
mynduðu hagsmunablokkir innan
þess.“
Aðspurð kveðst Uosukainen ekki
sjá neinar hindranir fyrir frekari
stækkun ESB, eins og stefnt er að í
framtíðinni. Hún leggur þó áherslu á
að til að svo geti orðið verði væntan-
leg aðildarríki að uppfylla þær kröf-
ur sem gerðar eru til þeirra í efna-
hagslegum og pólitískum skilningi.
Því fari víðs fjarri í dag og þrátt fyrir
að til standi að hefja aðildarviðræður
við fjölmörg ríki, s.s. Tyrkland sem
þykir standa illa á mörgum sviðum,
t.a.m. mannréttinda sé enn langur
vegur frá því að þau hljóti fulla aðild.
Rotið flokkakerfi rót vandans
Einn ötulasti talsmaður gegn aðild
Finna að Evrópusambandinu er for-
setaframbjóðandinn Ilkka Haka-
lehto. Ólíkt þeim Aho og Uosukainen
er hann ekki atvinnustjómmálamað-
ur, heldur dósent við Háskólann í
Helsinki þar sem hann kennir
stjómmálasögu. Hann hefur skrifað
fjölda bóka um sjálfstæðisbaráttu
Finna á árum áður auk þess sem
hann hefur ritað bækur um vem
landsins í ESB.
Miðað við þær raunir sem Finnar
hafa þurft að ganga í gegnum til að
öðlast og viðhalda sjálfstæði sínu í
gegnum tíðina segir Hakalehto það
ótrúlegt að þjóðin hafi ótilneydd gef-
ið upp sjálfstæði sitt til Brussel.
Hann skellir skuldinni á óheillavæn-
lega þróun finnska flokkakerfisins á
síðustu 20 áram, sem hann segir hafa
snúist upp í andhverfu sína. „Upp-
haflegt hlutverk stjómmálaflokka í
lýðræðisríkjum var að vera milliliður
á milli valdhafanna annars vegar og
þegnanna hins vegar og verja hags-
muni og réttindi þeirra síðamefndu.
Morgunblaðið/Elmar
Esko Aho
Ritta Uosukainen
Á síðustu 20 áram höfum við horft á
þetta grandvallarhlutverk stjórn-
málaflokka snúast á þann veg að í
stað þess að standa vörð um ein-
staklinga hafa þeir tekið höndum
saman við stórfyrirtæki og stunda
nú hagsmunagæslu fyrir eigendur
og stjórnendur þeirra á kostnað
kjósenda. Með þessu móti fá flokk-
arnir nauðsynlega fjármuni til að
framfleyta sér og stórfyrirtækin
tryggja stjórnsýsluákvarðanir sem
henta þeim.“
Minna að segja um eigin hag-
stjórn
Hann segir í raun sama hvar borið
er niður, aðildin að Evrópusamband-
inu gangi þvert gegn hagsmunum
lands og þjóðar á öllum sviðum.
Hann bendir á að eftir fyrri heims-
styijöldina hafi lýðræði verið bundið
í stjómarskrá landsins, þ.e.°endan-
legt vald í málefnum Finna lá hjá
finnsku þjóðinni. Þetta hafi nú verið
þverbrotið með aðildinni að ESB.
„Við höfum t.a.m. engan veginn full
yfirráð í eigin málum ef litið er til
þess að 2/3 af öllum lögum sem sett
era í Finnlandi eru undirbúnir í
Brassel. Eftir að landið gerðist aðili
að Evrópska myntbandalaginu höf-
um við mun minna að segja um eigin
hagstjórn og getum t.a.m. ekki leng-
Ilkka Hakalehto
ur fellt gengið til að bregðast við
óhagstæðum ytri skilyrðum, s.s. lágu
heimsmarkaðsverði á timbri, líkt og
um þessar mundir. Afleiðingin verð-
ur sú að framleiðsluaðilar í greininni
draga saman seglin og segja upp
fólki og auka þannig enn á atvinnu-
leysi í landinu. Það eina jákvæða við
þessa þróun er að augu fólks munu
opnast og það mun sjá hvernig starf-
semi ESB snýst í raun einungis um
að tryggja hag fjársterkra aðila, sem
leggja á móti fram rausnarleg fjár-
framlög til handa stjómmálaflokk-
um,“ segir Hakalehto, sem heldur
áfram:
„Margir halda því fram að með að-
ildinni hafi öryggi landsins í alþjóða-
kerfinu aukist. Þetta er að sjálfsögðu
alrangt því kjarninn í öryggismálum
Finna snýr í austur, að Rússum, sem
mega aldrei láta að sér hvarfla að
finnsk jörð verði notuð gegn þeim í
hernaðarlegum tilgangi. Það verður
best tryggt með því að viðhalda sjálf-
stæði og hlutleysi landsins.“
Abyrgð fjölmiðla umtalsverð
Að sögn Hakalehto bera finnskir
fjölmiðlar þó nokkra ábyrgð í mál-
inu. Hann sakar þá um að eiga það
sammerkt að tala máli ríkisstjómar-
innar og hafa bragðist hlutverki sínu
um að halda á lofti málefnalegri um-
ræðu um kosti og galla aðildar. „Það
er hefð hér í landi að fjalla ekki opin-
berlega um ríkjandi valdhafa á gagn-
rýninn máta. Á þessu verður nú
breyting þar sem ég, og allt það góða
fólk sem að baki mér stendur, ætla
að draga fram í dagsljósið raunvera-
lega annmarka og slæm áhrif
Evrópusambandsins á finnskt þjóð-
líf. Það er okkar sannfæring að
Finnland eigi ekki heima í þessu
samstarfi og á það leggjum við
áherslu í þessari kosningabaráttu.
Það verður síðan að koma í ljós í
fyrri umferð forsetakosninganna
þann 16. janúar hvort fólk sé að
vakna til meðvitundar um þessi mál-
efni eður ei. Hver svo sem niðurstað-
an verður munum við ekki láta stað-
ar numið fyrr en Finnland er frjálst
á ný,“ segir Hakalehto.
Aho bendlaður við
fjármálahneyksli
Hclsinki. Morgnnblaðið.
í ANNARRI síðustu vikunni áður
en Finnar ganga til forsetakosninga
hefur vinsælasti forsetaframbjóð-
andinn verið bendlaður við fjár-
málahneyksli í fjölmiðlum.
Esko Aho, formaður Miðflokksins
og fyrrverandi forsætisráðherra, er
sagður hafa tekið þátt í að greiða
götu borgarinnar Lahti þegar tekin
var ákvörðun um hvar ætti að halda
heimsmeistarakeppnina í skíða-
göngu árið 2001.
Helsingin Sanomat, stærsta dag-
blað Finnlands, skýrði á þriðjudag-
inn frá því að Lahti hafi innt af
hendi greiðslur til erlendra skíða-
sambanda í gegnum Skíðasamband
Finnlands. Aho er formaður sam-
bandsins og varaformaður Alþjóða-
skíðasambandsins, sem tók ákvörð-
un í málinu.
Aho segist enga vitneskju hafa
um að einhverjum hafi verið greitt
fé. Hins vegar segir hann að sam-
bandið hafi stutt tilraunir borgar-
innar fá keppnina til sín.
Segir Aho að Alþjóða skíðasam-
bandið hafi gert ráðstafanir til að
koma í veg fyrir mútur í málum sem
þessum að tilstuðlan Finna.
Skíðaganga er helsta þjóðaríþrótt
Finna og var mönnum það mikið
kappsmál að Lahti skyldi fá heims-
meistarakeppnina 2001. í haust kom
hins vegar í ljós að borgin hafði
stutt ýmis erlend skíðasambönd
fjárhagslega til að fá þeirra atkvæði.
Lahti sigraði í atkvæðagreiðsl-
unni með aðeins eins atkvæðis mun.
Rannsóknarlögreglan hefur hafið
rannsókn í málinu en ekki er talið
ljóst hvort mútur af þessu tagi telj-
ast lögbrot. Upphæðir þær sem
nefndar hafa verið era afar litlar og
gert var ráð fyrir þeim í fjárhags-
áætlun borgarinnar. Um var að
ræða greiðslur á ferðakostnaði full-
trúa Króatíu og Hvíta-Rússlands til
fundarins sem haldinn var á Nýja-
Sjálandi.
Til þessa hefur Alþjóða skíðasam-
bandið ekki haft jafnslæmt orð á sér
í þessum efnum og Alþjóða ólymp-
íunefndin, en þeir sem til þekkja
segja að ávallt sé eitthvað um að
reynt sé að hafa áhrif á þá er hafa
rétt til að greiða atkvæði þegar
ákveða á staðsetningu stórmóta.
Aho segist sjálfur harma að Hels-
ingin Sanomat skuli birta það sem
hann kallar rógburð þetta skömmu
fyrir kosningar. Hann segist þó vilja
treysta því að blaðið hafi tekið
ákvörðun um þennan fréttaflutning
á öðram én hreinum pólitískum for-
sendum.