Morgunblaðið - 31.08.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 1997 17
HELZTU hafstraumar sem koma viö sögu í kenningu Roberts G. Johnsons um tengsl útstreymis úr
Miöjaröarhafi og hættu á aukinni jökulísmyndun í Kanada og kólnun veöurfars í NV-Evrópu.
Noröur-Atlantshafsstraumurinn, sem er ein grein Golfstraumsins og færir aö öllu jöfnu hlýjan sjó noröur í
Noregshaf, breytir um stefnu þegar hraöstreymandi djúpsjávarvatn, upprunniö í Miöjaröarhafi, kemur upp á
yfirboröiö noroan Irlands og Skotlands. Þetta beinir hlýsjó N-Atlantsnafsstraumsins vestur í Labradorhaf.
\
Baffinseyja
LABRADOR
Irminger-
/ strau/nur
Noröur
Atlantshafs-
straumur
Planetary Science Letters í apríl
sl. og aðra í bandaríska jarðeðlis-
fræðitímaritinu Eos í júlí, gengur
út á að minna ferskvatnsstreymi
til Miðjarðarhafsins, og aukin upp-
gufun úr því vegna gróðurhúsa-
áhrifanna valdi því að seltustig
Miðjarðarhafsins muni á næstu
áratugum hækka töluvert. Johnson
segir fyrirsjáanlegt, að Aswan-stí-
flan í Níl sérstaklega, ásamt fleiri
virkjunum í fljótinu og vatnsveitum
úr því, sem er stærsta einstaka
ferskvatnsuppspretta Miðjarðar-
hafsins, muni minnka ferskvatns-
streymið það mikið, að innan fárra
áratuga muni sjór Miðjarðarhafs-
ins verða saltari. Aukin selta or-
sakar aukna eðlisþyngd sjávar-
vatns.
Þessi aukna selta Miðjarðarhafs-
ins mun leiða til þess, samkvæmt
útreikningum Johnsons, að meiri
sjór leitar út úr því um Gíbraltar-
sund út í kaldara og seltuminna
Atlantshafið. Vegna hins háa
seltustigs streymi Miðjarðarhafs-
sjórinn í meira magni og á meira
dýpi en hann hefur gert, og berast
eftir öðrum leiðum norður eftir
Atlantshafinu en hingað til. John-
son gerir ráð fyrir að þessi hlýi
saltsjór úr Miðjarðarhafinu bland-
ist köldum djúpsjó í Atlantshafinu
og streymi norður á meiri hraða
en hlýrri yfirborðssjór. Á grunninu
norðan við írland og Skotland berst
blandan síðan upp á yfirborð. Telur
Johnson þetta valda því, að hlýr
sjór N-Atlantshafsstraumsins, sem
að öðru jöfnu leitar norður í Nor-
egshaf, breyti um stefnu og berist
þess í stað vestur að Labrador.
Afleiðingar þessa yrðu þær, að
mati Johnsons, að uppgufun með
tilheyrandi skýjamyndun yrði meiri
yfir Labrador-hafi, og úrkoma
muni þannig aukast af þessum
völdum yfir Kanada. Hlýrri sjór við
Labrador muni þannig valda auk-
inni snjókomu og þar með ísmynd-
un í Kanada, og ýta undir vöxt
jökulsins. Á sama tíma myndi sjór-
inn í Noregshafi kólna með tilheyr-
andi lækkun hitastigs við vestan-
vert Norður-Atlantshafið.
Hitastigssveiflur milli
Labrador og Noregs
í samtali við Morgunblaðið segir
Johnson hitastigssveiflur sínu
hvoru megin við norðanvert Atl-
antshaf, á Labrador annars vegar
og í Noregi hins vegar, hafa vakið
athygli sína og átt sinn þátt í því
að hann þróaði kenningu sína um
hættuna á nýrri ísöld í þessum
heimshluta. „Þetta gerist þannig,
að um nokkurra ára skeið hlýnar
frekar á Labrador og kólnar að
sama skapi í Noregi. Hið gagn-
stæða gerist svo nokkrum árum
síðar.“ Johnson segist hafa rann-
sakað hitastigsmælingar á báðum
stöðum og fundið út að á tímabil-
inu 1955-1959 hafi verið hlýrra á
Labrador og 1970-1974 hafi verið
hlýrra í Noregi. Hitastigssveifluna
segir hann vera um þijár til fjórar
gráður. „En á íslandi var sáralitla
breytingu að sjá,“ bætir Johnson
við. „Þannig sýnist mér þróunin
verða sú að hitastigssveiflan færist
varanlega yfir til Labrador; þar
yrði hlýrra en kaldara í NV-Evr-
ópu. Breytingin á íslandi yrði aftur
á móti sáralítil, ef nokkur," útskýr-
ir Johnson, og tekur fram að þetta
eigi aðeins við um næstu tvær ald-
ir; til lengri tíma litið yrði að gera
ráð fyrir að hitastig lækkaði líka
á íslandi þegar kanadíska jökul-
breiðan vex. Kenning Johnsons
felur nefnilega í sér að hlýrri sjór
við Labrador leiði af sér meiri úr-
komu yfir Norður-Kanada, þ.e.a.s.
meiri snjór muni falla og stuðla
að stækkun ísbreiðunnar. „Innan
næstu 1000 ára eða svo mun ís-
land finna fyrir þessu og hitastig
þar iækka,“ segir Johnson. „Til
langs tíma litið er það okkur öllum
áhyggjuefni, ef nýísmyndun eykst
þrátt fyrir gróðurhúsaáhrifin."
Þetta segir Johnson vera stóru
spurninguna: Mun upphitun loft-
hjúpsins, sem spáð er, koma í veg
fyrir að þetta gerist? „Ég trúi því
ekki að gróðurhúsaáhrifin muni
koma í veg fyrir jökulvöxtinn. Ég
tel að rakinn sem hlýrri sjór og
tilheyrandi úrkomulægðir muni
bera inn yfir Baffins-eyju muni
hafa meiri afleiðingar en aukinn
hiti í lofthjúpnum."
Stífla við Gíbraltar
Svona þarf hins vegar ekki að
fara, að mati Johnsons. Hægt sé
að hindra þessa óheillavænlegu
þróun með því að hálfstífla Gí-
braltarsundið.
„Hugmyndin er að draga úr
streymi saltvatns úr Miðjarðarhafi
út í Atlantshaf, sem mun auðvitað
einnig leiða til þess að minna vatn
streymi úr Atlantshafinu inn í Mið-
jarðarhaf.“
Með því að takmarka útstreymi
sjávar úr Miðjarðarhafinu við um
einn fimmta af því sem nú er telur
Johnson að hægt sé að afstýra því
að hlýsjór sem nú stefni í að bein-
ist vestur til Labrador komist sína
leið norður í Noregshaf. „Kanada
myndi haldast þurrt og loftslag
Evrópu haldast milt og stöðugt,"
segir í grein Johnsons í Eos.
Misjöfn viðbrögð
Johnson segir viðbrögð við kenn-
ingu sinni og tillögum hafa verið
misjöfn. „Hugmyndinni hefur ekki
verið vel tekið af sumu fólki, því
hún er í mótsögn við nokkrar við-
teknar kenningar um orsakir jökul-
vaxtar og upphaf ísaldarskeiða í
Kanada. Þetta er mjög mikilvægt
atriði, því vísindamenn hafa hingað
til gengið út frá því sem vísu að
það sé kólnun veðurfars sem komi
aukinni jökulmyndun af stað,“ seg-
ir Johnson.
Jarðsögu- og veðurfarsfræðing-
ar koma saman í desember næst-
komandi í San Franeisco í Kalifor-
níu til að ræða hvernig síðasta ís-
öld hófst í Evrópu og í Norður-
Ameríku, meðal annars á grund-
velli borkjarna úr setlögum ísaldar-
stöðuvatna í Þýzkalandi og úr hafs-
botninum við Baffins-eyju. John-
son hefur kynnt sér þessa bor-
kjarna. „Þessi gögn virðast mér á
sannfærandi hátt sýna fram á að
kenning mín sé rétt,“ segir hann
og boðar að hann muni fylgja henni
eftir með birtingu fleiri greina í
vísindatímaritum.
Heitnildir: U.S. News and Woríd Report,
Time Magazine, Reuter og jarðeðlisfræði-
tímaritið Eos.
EN Á
Komdu og skráðu þig í Námsmannalínuna
sem er sérhönnuð fjármálaþjónusta
fyrir 16 ára og eldri.
■ ■
NAMS
BÚNAÐARBANKINN
-traustur banki
LINAN
fyrir hugsandi fólk
ÓLÍKAR ÞARFIR