Morgunblaðið - 03.03.1991, Blaðsíða 18

18
MORGÚÍífe'LAÐIÐ SÚNNTJÐAGUft R!IARZ; 1^91
\
eftir Henry Kissinger
Styqold með skýrt af-
mörkuðum og takmörk-
uðum tilgangi hefur
aldrei verið að skapi
Bandaríkjamanna.
Þannig átti fyrri heims-
styrjöldin að vera stríð
til að binda enda á öll
stríð, og hin síðari átti að vera upp-
haf stöðugs Fróðafriðar undir eftir-
litsauga hinna Sameinuðu þjóða. Nú
er Persaflóastríðið réttlætt með svip-
uðum orðum, sem eiga sér djúpan
hljómgrunn í bandarískum erfðavenj-
um. í ræðu þeirri, sem George Bush,
Bandaríkjaforseti, flutti 16. janúar
sl., þegar hann tilkynnti upphaf hern-
aðaraðgerða gegn írak, lýsti hann
tækifærinu, sem þjóðimar hefðu nú
til þess að gera sér nýja heimsskip-
an, byggja nýjan heim, „þar sem
regla laga og réttar ræður gerðum
þjóðanna", og „þar sem trúverðug
samtök Sameinuðu þjóðanna geta
notað sér friðargæzluhlutverk sitt,
til þess að efna loforð og raungera
sýn þeirra, sem stofnuðu Sameinuðu
þjóðirnar".
Ég hef ekki dregið dul á mikla
aðdáun mína á hæfni og þreki Bush
forseta við að koma þessu bandalagi
saman, en því miður getur hin nýja
skipan heimsmála alls ekki látið hin-
ar háleitu hugsjónir hans rætast. Ég
dreg meira að segja í efa, að orð
hans, svo þrungin fögrum vonum,
lýsi því réttilega, sem í raun hefur
verið að gerast í Persaflóamálunum.
Enginn hefur orðað hina háleitu
hugsjónastefnu Bandaríkjamanna
betur en Woodrow Wilson [forseti
1913-1921], þegar hann reyndi að
setja sameiginlegt markmið mann-
kyns, sem hlyti að vera öllu yfírsterk-
ara, ofar órólegu valdajafnvægi í
heiminum, sem byggðist á síbreyti-
legum bandalögum samheija og
mótheija. Með orðum hans átti frið-
urinn „ekki að vera kominn undir
jafnvægi valdsins, heldur sameiningu
valdsins ... Þjóðirnar munu verða
ásáttar um það, að það skuli aðeins
verða ein samsetning valds í veröld-
inni, og það er sameinað vald allra
gegn meingerðar- og misgerðar-
manninum“. Samkvæmt þessari
skoðun á framvinda alþjóðamála að
fara eftir raunsæju og hlutlægu
mati, eftir ákveðnum mælikvarða á
hegðun; þ.e. ekki ósvipað því, þegar
skýrum lagaákvæðum er framfylgt.
Þess er vænzt, að allar þjóðir muni
bregðast á sama hátt og sameigin-
lega við sérhverri ögrun við alþjóð-
lega reglu. Þær muni líta á meingerð-
ina frá sameiginlegu sjónarhomi og
fylkja sér allar saman til andstöðu
við illvirkjann.
Saga Þjóðabandalagsins eftir fyrri
heimsstyijöld og saga Sameinuðu
þjóðanna eftir hina síðari kæfðu
þessar vonir manna. Það var engin
söguleg tilviljun. Þótt sérhvert ríki
hafí einhvem áhuga á og hag af því
að taka þátt í útfærslu sameiginlegs
varnarhugtaks, sem hægt er að skír-
skota til í hjálparskyni, þegar ríkið
sjálft þarf á því að halda, er viljinn
til þess að taka nokkra áhættu með
eigin hagi mjög breytilegur eftir
ýmsum áhrifaþáttum. Þá má rekja
til sögunnar, landafræðinnar og
valdahlutfallanna á hveijum tíma.
Með öðmm orðum: Sérþjóðlegir hag-
munir hafa áhrif á viljann til þess
að taka áhættu. Þannig var það í
kalda stríðinu, að samtök hinna svo-
kölluðu óháðu þjóða höfðu uppi há-
vært orðaglamur um siðferðilega
yfirburði sína, til þess að dulbúa út-
spekúleraða reikningslist sína í al-
þjóðamálum. Sú list fólst í því að
fínna rétta staðsetningarpunktinn
milli hinna tveggja heimsvelda, svo
að hægt væri að hafa sem mest út
f
úr báðum. Hinir óháðu reyndu hvor-
ugan aðilann að hrella, en einkum
var þeim í mun að hafa þann þeirra
góðan, sem þeir voru hræddir við.
Þversögnin í þessari stjómlist allri
var svo sú, að þeir freistuðu jafnan
vinmæla við þann, sem þeim stafaði
meiri ófriðarhætta af, þ.e^-sovézka
björninn.
EKKIVATNASKIL í SÖGUNNI
Þó að næstum allir standi að baki
ákvarðana Sameinuðu þjóðanna,
munu sagnfræðingar að öllum líkind-
um líta á Persaflóastríðið fremur sem
sérstakt tilfelli en vatnaskil í sögu
þjóðanna. Óvenjuleg uppsetning á
kringumstæðum olli því, að allheijar-
samkomulag náðist. Sovétríkin virt-
ust vera að fara í hundana, sundurt-
ætt af innanlandseijum og í sárri
þörf fyrir útlenda aðstoð. Þau voru
í engu standi til þess að fara að ríf-
ast við Bandaríkin. Það þýðir samt
alls ekki, að markmið Sovétríkjanna
í Vestur-Asíu (Miðausturlöndum)
eftir afstaðið Persaflóðastríð verði
endilega hin sömu og markmið
Bandaríkjanna. Vísast verða þau
ekki einu sinni sambærileg, eða svo
gæti fullt eins farið. Þó að Kínveijar
séu á verði gegn sérhveijum hemaði
á vegum gömlu heimsveldanna
tveggja, þótti þeim þetta geysi-hag-
legt tækifæri til notadijúgrar og
hagnýtrar samstöðu með hinum nýju
bandamönnum. Gagnrýni á fjölda-
morðin á Torgi hins himneska friðar
í Peking 3.-4. júní 1989 og hugmynd-
afræðilegur ágreiningur mátti
sökkva í djúp gleymskunnar, því að
valdshöfðingjar í Kína álíta stjórnina
í Washington geta veitt þeim aðstoð
við framkvæmd hinnar staðföstu
ákvörðunar þeirra um að sporna við
forræðishlutverki annarra en sjálfra
þeirra í Asíu, hvort sem er Sovét-
manna eða Japana.
Andstæðar tilfinningar toguðust á
í bijóstum franskra stjómvalda: Þau
höfðu þungar áhyggjur af viðbrögð-
um hinna fímm milljóna múhameðs-
trúarmanna, sem setzt hafa að í
Frakklandi sjálfu; ótti við að tefja
sífellda leit þeirra að háum stóli virð-
ingar og forgangs handa Frakklandi
í augum Arabafurstanna lagðist
þungt á hug þeirra; og loks þráðu
þau að hafa tenginguna við Banda-
ríkin áfram órofna, skyldi martröð
þeirra um uppvakið og endurrísandi
Þýzkaland ætla að verða að veru-
leika. Þetta sálarstríð fór þannig á
endanum, að í þetta skipti tókst
frönskum stjórnvöldum í bili að ráða
bót á tvíveðrungnum með því að fall-
ast á skoðun Bandaríkjamanna. Með
öllu væri þó óraunhæft að rugla þess-
ari ákvörðunartöku af hagkvæmnis-
ástæðum saman við heimspekilega
yfírvegaða skuldbindingu af siðferði-
legum ástæðum. Meðal fastafulltrúa
í Óryggisráði Sameinuðu þjóðanna
voru það einvörðungu hinir brezku,
sem raunverulega höfðu sömu skoð-
un á málinu og hinir bandarísku.
Persaflóaríkin og Saudi-Arabía
sáu, að hér var um líf eða dauða að
tefla fyrir þau. Þau gerðu sér miklar
grillur út af því, til hvferra megin-
reglna væri skírskotað, til þess að
réttlæta varðstöðu um tilveru þeirra.
Hafez Assad, forsetinn í Sýrlandi,
hafði í raun barizt við Saddam Húss-
ein upp á líf og dauða um langt skeið.
Sú orrusta hófst tíu árum áður en
Persaflóastríðið skall á. Ekkert er
líklegra en sá bardagi haldi áfram,
sitji Saddam enn á valdastóli eftir
stríðslok. Hvað um Egyptaland? Þeir,
sem réðu Nflardal, stríddu við drottn-
arana í Meðalfljótalandi (Mesapót-
amíu) fjögur þúsund árum áður en
kenningin um sameiginlegt öryggi
var fundin upp. Stríð milli Persa og
Araba eru miklu nýrri af nálinni eft-
ir mælikvarða sögunnar í Miðaustur-
löndum: Það eru ekki nema 2.000
ár síðan þau hófust. Þess vegna mun
íran styðja samþykktir Sameinuðu
þjóðanna, en aðeins þangað til írak
er orðið nægilega veikburða að mati
Persa. Þá er líklegt, að Persar haldi
áfram sögulegri eftirsókn sinni eftir
herradæmi á
Persaflóasvæðinu,
Iran til handa, með því að
þiýsta fyrst á brottför Banda-
ríkjamanna.
Meginreglan eða lögmálið um
sameiginlegt öryggi var ekki einu
sinni látið gilda um alla í núverandi
stríðL Einn var undan skilinn. Það
var Israeisríki. Svo að segja allir
gátu náð samstöðu um að brýna fyr-
ir ísraelum að notfæra sér ekki eðli-
legan rétt til sjálfsvamar, sem öllum
ríkjum er áskilinn í sjálfri stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna. Þessum næst-
um einróma hvatningum um að bera
ekki hönd fyrir höfuð sér var beint
til þeirra, þrátt fyrir gersamlega til-
efnislausar árásir íraka með eld-
flaugum á óbreytta borgara í ísrael.
Þjóðir heims sýnast smeykar um, að
Arabar ijúfi annars trúnað við núver-
andi bandamenn sína og hlaupi yfir
í herbúðir andskota þeirra.
Þá nefni ég hér til sögunnar tvö
atriði, sem auðvelduðu myndun þessá
heimsbandalags. Ekki ér hægt að
búast við því, eða reikna með því,
að þau endurtaki sig; sízt samtímis,
eins og nú hefur gerzt.
HLUTUR SADDAMS OG FORYSTA
BANDARÍKJANNA
Fyrra atriðið 'er hin einstaka
manngerð Saddams Hússeins, við-
bjóðsleg og banvæn. Nakin valdbeit-
ing og tilefnislaus ofbeldisárás á
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna og
Arababandalagsins fór á undan rán-
um og rupli, gíslatöku saklauss fólks
og svívirðilegri meðferð á óbreyttum
borgurum. Þar á undan hafði heimur-
inn orðið vitni að stríði með eitur-
gasi gegn landsmönnum Saddams
sjálfs, þegnum hans heima fyrir, sem
voru á annarri skoðun en honum
gott þótti. Ekki er líklegt, að annar
árásaraðili í framtíðinni höfði með
svo ótvíræðum hætti til andúðar
Henry Kissinger
heimsbyggðarinnar.
Síðara atriðið er sjálft lykilatriðið:
Forysta Bandaríkjanna. Hið ein-
staka, persónulega samband, sem
Bush Bandaríkjaforseta hefur tekizt
að koma á við aðra leiðtoga í heimin-
um, á mikinn þátt í myndun banda-
lagsins undir bandarískri forystu.
Telja má fullvíst, að án þessa hlut-
verks Bandaríkjanna, hefðu leiðtogar
heimsins komizt að annarri niður-
stöðu um það, hvernig taka ætti á
vandanum.
Ekkert af þessu segi ég til þess
að draga úr mikilvægi hins einstaka
árangurs stjómarinnar í Washington
við að koma þessu bandamannaliði
á fót. Ég segi þetta aðeins til þess
að vara menn við því að halda eða